Οι κατάσκοποι των Βαλκανίων

πηγή: http://librofilo.blogspot.gr

Οι ιστορίες κατασκόπων όταν είναι καλογραμμένες και διαθέτουν όλα τα στοιχεία που τις χαρακτηρίζουν, δηλαδή σασπένς, ατμόσφαιρα, ίντριγκα και στέρεους χαρακτήρες, είναι ικανές να σε καθηλώσουν και να σε κάνουν να ξεχάσεις τις επι μέρους ατέλειες που μπορεί να έχουν. Ένα ωραίο δείγμα αυτού του λογοτεχνικού είδους είναι το πολύ ενδιαφέρον αλλά και άνισο μυθιστόρημα «ΟΙ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΙ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ» («Spies of the Balkans»), του Αμερικανού συγγραφέα (και καθιερωμένου μετρ του «ιστορικού κατασκοπευτικού» μυθιστορήματος), ALAN FURST (γεν.1941), (Εκδ. Πατάκη, μετάφρ. Χρ.Σακελλαροπούλου, σελ. 429).

Ο Φερστ τοποθετεί την δράση της ιστορίας του στην Θεσσαλονίκη και στην χρονική περίοδο 5 Οκτωβρίου 1940 – 5 Απριλίου 1941. Σ’αυτό το ταραγμένο εξάμηνο όπου καλύπτεται η κήρυξη του ελληνοιταλικού πολέμου, ο θάνατος του Ι.Μεταξά και λίγο πριν από την είσοδο των Γερμανικών στρατευμάτων στην Θεσσαλονίκη, ο συγγραφέας πλάθει μια γοητευτική ιστορία με (super) ήρωα έναν έλληνα αστυνομικό ο οποίος ισορροπεί θαυμαστά μεταξύ βρετανών και γερμανών κατασκόπων, διασώζει εβραίους της Γερμανίας, πέφτει στα «λάγνα» δίχτυα μιας ικανότατης εγγλέζας που αποδεικνύεται κατάσκοπος και ερωτεύεται παράφορα μια πανέμορφη κυρία της αριστοκρατίας.

Ο συγγραφέας δεν ασχολείται ιδιαίτερα με το πολιτικό υπόβαθρο της ιστορίας του. Ο ήρωας, ο Κώστας Ζαννής (σαραντάρης, γεροδεμένος, μετρίου αναστήματος με σταρένιο δέρμα που «θύμιζε περισσότερο μποξέρ παρά σταρ του σινεμά» και με βαθυγάλανα ζωηρά μάτια!!) ένας μοναχικός, αλτρουιστής και ιδιαίτερα αξιόλογος αξιωματικός της Ασφάλειας που ανήκει σε κάποιο ακαθόριστο τμήμα με ειδικότητα στις «επικίνδυνες αποστολές», προσεγγίζεται από μια πλούσια γερμανίδα (εβραϊκής καταγωγής) σύζυγο ενός Ναζί αξιωματικού των Ες-Ες, η οποία του ζητάει να την βοηθήσει στις προσπάθειές της να διασώσει όσους περισσότερους εβραίους μπορεί από το ναζιστικό πογκρόμ του Χιτλερικού καθεστώτος. Η «υποχρέωση» του Ζαννή (ο οποίος όχι μόνο παίρνει το ΟΚ, από τον προϊστάμενό του αλλά και συστήνεται ένα άτυπο ειδικό ταμείο για την βοήθεια αυτών των ανθρώπων – δηλαδή ποσά που διατίθενται σε διάφορα λαδώματα) είναι να εξασφαλίσει ένα ασφαλές «πέρασμα» από την Σερβία ή την Βουλγαρία, για την Κωνσταντινούπολη ή την Αίγυπτο μέσω Θεσσαλονίκης.

Οι αποστολές εκτελούνται με μεγάλη επιτυχία, και οι Βρετανοί που μαθαίνουν τα κατορθώματα του Ζαννή του προτείνουν μελλοντική συνεργασία αφού είναι θέμα χρόνου η επέλαση των Χιτλερικών στρατευμάτων στα Βαλκάνια και η πτώση της Θεσσαλονίκης στα χέρια τους. Ο Ζαννής βρίσκεται μέσα σε μια θύελλα. Πρέπει να φυγαδεύσει το συντομότερο τους δικούς του ανθρώπους, τον άμεσο συνεργάτη του (εβραϊκής καταγωγής) στην Ασφάλεια προς την Κων/λη, και το ίδιο διάστημα μπλέκει ερωτικά με την εκθαμβωτική Δήμητρα, την σύζυγο του χορηγού των μυστικών του επιχειρήσεων, ενός πάμπλουτου και σκοτεινού τύπου – η σχέση του με την μοιραία και σαγηνευτική αυτή γυναίκα μπορεί να αποβεί πιο επικίνδυνη απ’όλες τις αποστολές που αναλαμβάνει. Συν τοις άλλοις, πρέπει (κατόπιν της συμφωνίας του με τους Βρετανούς) να πάει στο Παρίσι να απελευθερώσει έναν βρετανό επιστήμονα και στο Βελιγράδι να βοηθήσει στο πραξικόπημα κατά του φιλοναζιστή πρωθυπουργού της χώρας έτσι ώστε να καθυστερήσει την κάθοδο της Γερμανικής στρατιάς προς το Νότο. Το «ανοιχτό» φινάλε του μυθιστορήματος προδιαθέτει (ή και προειδοποιεί) για συνέχεια των ιστοριών του πανούργου Ζαννή.

Το βιβλίο του Φερστ είναι συναρπαστικό αλλά ένας κάτοικος μιας άλλης χώρας θα το απολάμβανε περισσότερο, αφού θα έλκετο από την «υγρή» και «ερωτική» ατμόσφαιρα της Θεσσαλονίκης – δυστυχώς όμως εάν γνωρίζεις κάποια πράγματα για το πολιτικό περιβάλλον της εποχής δεν μπορείς να μη τα φέρεις στο μυαλό σου. Διαβρωμένη από το Μεταξικό καθεστώς (και όχι μόνο), το οποίο δεν ήταν τόσο light όσο αφήνει να φανεί η αφήγηση του Φερστ, η αστυνομία της Θεσσαλονίκης διέπετο από την φιγούρα του περιβόητου Μουσχουντή (γνωστός από την "Υπόθεση Πολκ"), από αντιεβραϊκές τάσεις, από την προστασία κάθε λογής καθαρμάτων που έδρασαν κατά την διάρκεια της Κατοχής, πως άραγε θα μπορούσε ένας (έστω ικανός) αξιωματικός σαν τον Ζαννή να δρα ανενόχλητος και χαλαρός; Αφήνω τις άλλες ευκολίες και κλισέ, του τύπου «love is in the air», φοβερές ταβέρνες – ωραία φαγητά, ρεμπέτικη μουσική παντού, ναργιλέδες που σου φτιάχνουν κεφάλι – όλα αυτά ενώ η χώρα βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση, ήδη τα πρώτα συμπτώματα έλλειψης αγαθών είχαν αρχίσει να φαίνονται και οι Γερμανοί πλησίαζαν είναι καταστάσεις που δεν μπορούν βγούν από το μυαλό, ακόμα και του πλέον αδαούς έλληνα αναγνώστη.

Ας μείνω όμως στα θετικά στοιχεία τα οποία είναι αρκετά και διόλου αμελητέα. Ο Φερστ είναι ένας έμπειρος και «κοσμοπολίτης» συγγραφέας, αληθινός μάστορας της αφήγησης ο οποίος (εάν κρίνω από τον κατάλογο των βιβλίων του έχει πάντα κάποια πόλη ως επίκεντρο των ιστοριών του, π.χ. «Spies of Warsaw»,«Mission to Paris» κλπ), ειδικεύεται στο είδος με μεγάλη επιτυχία. Το μυθιστόρημα είναι κλασσικό page-turner με δράση και κινηματογραφικό ρυθμό. Θυμίζοντας τα κλασσικά μυθιστορήματα του μεγάλου Έρικ Άμπλερ («Η μάσκα του Δημήτριου» κλπ) έχει σκοτεινή και ομιχλώδη ατμόσφαιρα μυστηρίου, ο χαρακτήρας του Ζαννή υπερβολικός μεν αλλά λογοτεχνικά δυνατός και είναι προσεγμένο στα γενικά ιστορικά στοιχεία αποφεύγοντας να θίξει «ευαίσθητα» θέματα, ακολουθώντας πιστά τα λαογραφικά κλισέ του είδους. Ένας καλός σκηνοθέτης ίσως και να το «απογείωνε» κινηματογραφικά πετυχαίνοντας την σωστή ατμόσφαιρα «Καζαμπλάνκας» που αναδύει η ιστορία, πάντως διαβάζοντάς το, ο αναγνώστης περνάει καλά και παρασύρεται από τον ρυθμό του.