28.2.14

Η κρίση ως ηθικό πρόβλημα

του Άρη Στυλιανού

[δημοσιεύεται στο τεύχος 102-103 του Εντευκτηρίου, που κυκλοφορεί σε λίγες ημέρες]


Φίλιππος Δραγούμης
Η ηθική πίσω από την κρίση: Σκέψεις για την ηθική φιλοσοφία εν μέσω οικονομικής κρίσης. 
Αθήνα
Άγρα 2013, 323 σελ.

Το νέο βιβλίο του Φίλιππου Δραγούμη, με τον εύστοχο τίτλο Η ηθική πίσω από την κρίση, θέτει σημαντικά ερωτήματα, προσπαθώντας συγχρόνως να προσφέρει ορισμένες προσεκτικές και καλοζυγισμένες απαντήσεις. Το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζεται εδώ θα μπορούσε να διατυπωθεί συνοπτικά ως εξής: με ποιον τρόπο θα μπορούσε να βρεθεί μια ηθική, στην οποία να συμφωνήσουμε όλοι, και η οποία θα αναλάβει να επανασυμφιλιώσει την πολιτική με την οικονομία, επηρεάζοντάς τες καθοριστικά;

Καταρχάς, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το βιβλίο επιχειρεί μια ανάλυση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, χρηματοπιστωτικής και δημοσιονομικής, δίχως να επικεντρώνεται στην ελληνική περίπτωση με τις πολλές ιδιαιτερότητές της. Η επιλογή αυτή του συγγραφέα καθιστά εξαιρετικά ενδιαφέρον το εγχείρημα, προσδίδοντάς του μια οικουμενική προοπτική που συνήθως λείπει από τον δημόσιο διάλογο στη χώρα μας.

Σύμφωνα με την επιχειρηματολογία που αναπτύσσεται στο κείμενο, στον σύγχρονο κόσμο κυριαρχεί μια επικίνδυνη διχοτομία, η οποία προέκυψε από τη ρήξη μεταξύ της ηθικής και των οικονομικών. Η οικονομική επιστήμη αποκόπηκε και απομακρύνθηκε από τις ηθικο-φιλοσοφικές της προϋποθέσεις. Το γεγονός αυτό έχει πολλές συνέπειες, πρωτίστως πολιτικές, με κραυγαλέο αποτέλεσμα την επικράτηση του λεγόμενου «νεοφιλελευθερισμού» κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Η αυτονόμηση της οικονομικής σφαίρας και η «απελευθέρωση των αγορών» οδήγησαν σε αλλοίωση της έννοιας της πολιτικής, ενώ συγχρόνως εγκυμονούν μεγάλους κινδύνους για τη δημοκρατία.


΄Αυν Ραντ: η ιέρεια του ηθικού εγωισμού

Δηλωμένη πρόθεση του συγγραφέα είναι να υπερασπιστεί έναν άδολο πολιτικό φιλελευθερισμό, αλλά διορθώνοντάς τον ως προς τα προβληματικά ή ξεπερασμένα στοιχεία του: «Συνεπώς, οι σκόρπιες, και ίσως για μερικούς ετερόκλητες, σκέψεις που θα διατυπωθούν σε αυτό το κείμενο δεν θα πρέπει να εκληφθούν διόλου ως απόρριψη των διαφόρων μορφών ή τάσεων του φιλελευθερισμού, αλλά μάλλον ως αρχή μιας αναγκαίας κριτικής ανασύνθεσης, μια πρώτη ματιά σε ένα επόμενο στάδιό του, προσαρμοσμένο και προσαρμόσιμο στις σημερινές ανάγκες του 21ου αιώνα, πέρα αλλά και μέσα από τις αναλύσεις και την ιστορία του προηγούμενου» (σελ. 31-32).

Η διάρθρωση του πονήματος εκτυλίσσεται σε εννέα κεφάλαια, που δεν γράφτηκαν ευθύγραμμα, από την αρχή προς το τέλος, αλλά «φούσκωσαν σαν πολλά μπαλόνια», τα οποία μεγάλωναν ένα ένα, ώσπου συνδέθηκαν και απέκτησαν ενότητα. Τα κεφάλαια αυτά πλαισιώνονται από πρόλογο, εισαγωγή, επίλογο και βιβλιογραφία. Στο πρώτο κεφάλαιο, που τιτλοφορείται «Ανάπτυξη ή λιτότητα;», επιχειρείται μια γενεαλογία της φιλελεύθερης σκέψης,  αρχίζοντας από τον 17ο αιώνα και φθάνοντας στον 20ό (Τζων Λοκ, Άνταμ Σμιθ, Κέυνς), σε αντίστιξη με τη διαστρέβλωση του laissez faire και με το δόγμα της εξέλιξης του Χέρμπερτ Σπένσερ, που οδήγησε στον κοινωνικό δαρβινισμό. Ενδιαφέρουσα είναι η θέση πως η παρούσα κρίση δεν μπορεί παρά να διαρκέσει πολύ, διότι πρόκειται για κρίση συγχρόνως οικονομική, κοινωνική και οικολογική.

Τα επόμενα κεφάλαια (2-4) επικεντρώνονται στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, επιμένοντας στη στροφή που πραγματοποιήθηκε κατά τις τελευταίες δεκαετίες προς τον οικονομικό νεοφιλελευθερισμό, με αφετηρία τις ΗΠΑ και την πολιτική του Άλαν Γκρήνσπαν, η οποία εδράζεται κατά κύριο λόγο στην ηθική φιλοσοφία της Άυν Ραντ. Η θεωρία της Aμερικανίδας φιλοσόφου, γνωστή ως «αντικειμενισμός», προτείνει έναν ηθικό εγωισμό, ο οποίος και επηρέασε καθοριστικά την οικονομική σκέψη του Μίλτον Φρήντμαν.

Στο υπόλοιπο μέρος του βιβλίου (κεφάλαια 5-9), ο συγγραφέας προσπαθεί να απαντήσει μεθοδικά στα δόγματα του νεοφιλελευθερισμού και του ηθικού εγωισμού, υπερασπιζόμενος την παράδοση ενός υγιούς φιλελευθερισμού. Έτσι, επιλέγει να κάνει μια εύστοχη αναδρομή στο πλούσιο οπλοστάσιο της κλασικής ηθικής φιλοσοφίας, με οδηγούς τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Λοκ, τον Καντ και τον Άνταμ Σμιθ, αλλά και με τη συνδρομή πολλών σύγχρονων στοχαστών, μεταξύ των ο­ποίων ξεχωρίζει μάλλον ο Αμάρτυα Σεν. Η επιμελής επιχειρηματολογία του συγγραφέα εντέλει δικαιώνεται, απολήγοντας σε έναν κρίσιμο, από κάθε άποψη, και στοχαστικά ωφέλιμο επίλογο (σελ. 299-314).

Ας τονιστεί ότι, στο σύνολο του έργου, ο Φίλιππος Δραγούμης ελέγχει κριτικά έναν αξιοθαύμαστο όγκο κειμένων, που προέρχονται από ποικίλες παραδόσεις και διάφορους συγγραφείς, ανατέμνοντας γνωστικά πεδία όπως τα οικονομικά, η φιλοσοφία, η πολιτική επιστήμη, η κοινωνιολογία και η ιστορία. Το τελικό αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό, παρόλο που η σύλληψη και η κατανόηση όλου αυτού του υλικού απαιτούν αναγνωστικό μόχθο και υπομονή. Η σημαντική συνεισφορά του συγγραφέα, καθώς και πρότασή του ως προς το «τι να κάνουμε», θα μπορούσε να γίνει κατανοητή με βάση την εξής πρόταση: «Αυτό που πρέπει να απαντήσουμε, πρώτα, είναι ποια ηθική θέλουμε, μετά, πώς συνδέεται αυτή με την πολιτική και τα οικονομικά και, τέλος, να συνθέσουμε τα στοιχεία όλων των απόψεων χωρίς αποκλεισμούς, φανατισμό και δογματισμό, ώστε να προκύψει μια νέα πορεία, πέρα από αυτή που έχει ήδη δοκιμαστεί, που θα καταλήξει σε μια νέα συναίνεση», μετά την κρίση (σελ. 77). Μακάρι!


Άρης Στυλιανού (Αθήνα, 1965): Μεγάλωσε και ζει στη Θεσσαλονίκη. Επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας /Α.Π.Θ. Μεταφράζει και επιμελείται φιλοσοφικά κείμενα από τα γαλλικά και τα λατινικά (Σπινόζα). Βιβλίο του: Θεωρίες του κοινωνικού συμβολαίου (2006).

26.2.14

Ε - Ε - ΕΡΧΕΤΑΙ! (Το νέο τεύχος του Εντευκτηρίου, Νο 102-103)




Πριν από λίγη ώρα έστειλα στο τυπογραφείο το νέο τεύχος (Νο 102-103) του Εντευκτηρίου. (Νομίζω πως πρώτη φορά με παίδεψε τόσο το "κλείσιμο" ενός τεύχους.)
Το τεύχος αυτό έχει δύο μεγάλες (για το Εντευκτήριο) καινοτομίες: Πρώτον, δεν έχει καθόλου ονόματα συνεργατών στο εξώφυλλο. Δεύτερον, καταργεί την "πεπατημένη" που θέλει να προτάσσεται στην ύλη του τεύχους το εκάστοτε "βαρύ" όνομα. Έτσι, το τεύχος "ανοίγει" με ποιήματα του Ένο Αγκόλλι, ενός 19χρονου Αλβανού που μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη και τώρα σπουδάζει, με πλήρη υποτροφία, φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο.
Προδημοσιεύω εδώ, δείγματος χάριν, ένα ποίημά του.

Γιώργος Κορδομενίδης


ΛΙΛΥ

Λίλυ,
Τ’ όνομα σου ολόκληρο μια επανάληψη.
Σε ποιες στροφές μού άφησες το χέρι: της ζωής ή της ποίησης;
Λίλυ,
Πονέσαμε μαζί στο βροχερό Τόκυο,
συνήλθαμε από την πρέζα μια πορτογαλική πρωία,
και, πάν’ απ’ όλα, θυσιαστήκαμε ― ο ένας στο είδωλο του άλλου.
Λίλυ,
Έχω ξεχάσει τους τρόπους του χαμού
κι οι έρωτές μου χάνονται στις διαφορές ωρών Σικάγο-Αθήνας.
Σε βρίσκω πυρακτωμένη στις νευρικές αντανακλάσεις και καταδύεσαι
βαρύθυμη εντός της ταυτοπροσωπίας μου.
Λίλυ,
Κρύψε για μια στιγμή το πρόσωπό σου να χαθώ.

Ένο Αγκόλλι

22.2.14

Τα κριτήρια των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας από την επιτροπή Απονομής

πηγή: www.kathimerini.gr


`Οπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, η Επιτροπή Απονομής των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας, μαζί με τους βραχείς καταλόγους έργων του 2012 που θα διεκδικήσουν τα κατά είδος  βραβεία για το 2013, δημοσιεύει και το γενικό σκεπτικό της που προέκυψε από τις αρχικές συζητήσεις, τις επιμέρους παρατηρήσεις, τις εισηγητικές γραπτές και προφορικές προτάσεις για το κάθε είδος  και τη μελέτη των έργων.

Η δημοσίευση του σκεπτικού αυτού που προηγείται και εισάγει στις βραβεύσεις, όπως και τα σκεπτικά που συνοδεύουν τις επικείμενες βραβεύσεις, έχουν στην πορεία των σύγχρονων γραμμάτων μας μια μακρόχρονη παράδοση, η οποία φθάνει τουλάχιστον ως τα μέσα του 19ου αιώνα. Πρόγονοί τους ήταν τα σκεπτικά (εκθέσεις) που συνόδευαν τους φημισμένους αθλοθετημένους ποιητικούς διαγωνισμούς, πανεπιστημιακούς ή όχι, όπως ο Ράλλειος από το 1851, ο Βουτσιναίος, και, κατά δεύτερο λόγο, ο Φιλαδέλφειος και ο Καλοκαιρίνειος, στους οποίους συμμετείχαν και βραβεύτηκαν πολλοί γνωστοί συγγραφείς, όπως μάς έχει πληροφορήσει ο Παναγιώτης Μουλλάς σε σχετική του μελέτη (Κωστής Παλαμάς, Γεώργιος Βιζυηνός, κ.α., ενώ τα σκεπτικά των αποφάσεων για τις βραβεύσεις θεωρούνται σήμερα πολύτιμα τεκμήρια για την ιστορία της λογοτεχνίας μας. Στα σκεπτικά, όπως άλλωστε συμβαίνει τώρα, αν και σήμερα τα υπό κρίσιν λογοτεχνικά είδη είναι περισσότερα, διακρίνονταν οι τάσεις, οι νοοτροπίες, τα θέματα και οι διαγραφόμενοι κανόνες της κάθε εποχής, καθώς οι άλλοτε ποιητικοί διαγωνισμοί και οι τρέχουσες βραβεύσεις, παρά τις αμφισβητήσεις και τις αντιγνωμίες που προκαλούν για τις αποφάσεις τους, ήταν και είναι ετήσιοι θεσμοί με σημαντική απήχηση μεταξύ των συγγραφέων και με όχι ασήμαντη δημοσιότητα.

Ποίηση

Οφείλουμε να αναδείξουμε το γεγονός ότι, εν αντιθέσει προς άλλες χώρες της Ευρώπης, όπου η ποίηση είναι ο αφανής και περιθωριακός εταίρος  της λογοτεχνικής παραγωγής, στην Ελλάδα παραμένει σταθερή η παρουσία της σε αριθμό βιβλίων, κυρίως όμως παραμένει σταθερή ως προς την ποιότητα των πραγματώσεών της. Πρόκειται για ενδημικό φαινόμενο που ανταποκρίνεται στην υπαρξιακή ανάγκη ενός εκτεταμένου φάσματος δημιουργών, από διάφορες ηλικίες, κοινωνικές θέσεις και τοπικές προελεύσεις, να εκφραστούν μέσω ενός λόγου που κατά τεκμήριο στοχάζεται, ονειρεύεται, οραματίζεται, εναντιώνεται, κρίνει ή δοξάζει το ωραίο, αναζητώντας τον πιο καίριο, δραστικό και συνοπτικό τρόπο για να το κάνει.

Αν και οι τρόποι της ποιητικής έκφρασης φαίνεται να διαφέρουν από ηλικία σε ηλικία, από φύλο σε φύλο, από τεχνική σε τεχνική και από θέμα σε θέμα, μπορούμε να πούμε ότι και φέτος διαπιστώθηκε ξανά η υψηλή τους στάθμη, η αισθητική αλλά και «πολιτική» επιτελεστικότητά τους. Ιδίως οι νεώτεροι ποιητές εκπλήσσουν, αφ΄ενός με τους γόνιμους πειραματισμούς τους στη μορφή των ποιημάτων, με τη χρησιμοποίηση στοιχείων δοκιμιακού λόγου ή την ενδιαφέρουσα ανάμειξη στοιχείων αφηγηματικών, δραματουργικών και μετωνυμικών, ή την δεξιοτεχνική συνύφανση παραδοσιακών μορφών, έμμετρης και ομοιοκατάληκτης στιχουργικής και θεμάτων που απηχούν τις τρέχουσες αντιλήψεις για το νόημα της ζωής.

Τέλος, να σταθούμε στον ιδιαίτερο δυναμισμό και την εντυπωσιακή τραχύτητα ή πυκνότητα που συναντούμε στην ποίηση των πιο δοκιμασμένων αλλά και των νέων, ανδρών και γυναικών. Μάλιστα, η ένταση της φωνής των γυναικών που γράφουν ποίηση, ιδιαίτερα των πολύ νέων, είναι τέτοια και τόσο ευδιάκριτη, ώστε πολύ συχνά ο δραματικός λόγος τους μας προβάλλει στην κυριολεξία μια νέα αντίληψη για τις σχέσεις γλώσσας και σώματος.

Διήγημα

Για τις συλλογές διηγημάτων και στις νουβέλες του 2012 θα είχαμε να παρατηρήσουμε ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα αξιολογότερα των βιβλίων είναι γραμμένα από νέους στην ηλικία συγγραφείς. Είναι αξιοπαρατήρητο ότι συνήθως οι καταξιωμένοι και μεγαλύτεροι σε ηλικία πεζογράφοι στρέφονται στο διήγημα, βλέποντάς το ως λύση αγρανάπαυσης. `Ομως, η σύντομη και η πολύ σύντομη αφηγηματική φόρμα όντως έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον πολλών από τους νέους και τους νεότατους συγγραφείς, και ως είδος που δίνει μεγαλύτερες ελευθερίες, αλλά και ως είδος που αντίκειται στην αντίληψη της λογοτεχνίας ως εμπορεύματος, με την οποία είναι πλησιέστερα το μυθιστόρημα. Αυτή η στάση λογοτεχνικού ήθους των νέων στην ηλικία διηγηματογράφων διαπιστώνεται όχι μόνο από τα θέματά τους, θέματα ως επί το πλείστον όπου πρωταγωνιστεί η μοναχική ύπαρξη ή περιγράφεται η εναντίωσή της στο συμβατικό κοινωνικό περιβάλλον, αλλά και από μια μεγάλη ποικιλία αφηγηματικών τρόπων που πολλές φορές συνδυάζονται με ευρηματική δεξιότητα δίνοντας στα διηγήματα έναν νεανικό στη σύστασή του, πειραματικό και ανοιχτό χαρακτήρα. Το ανοιχτό αυτού του χαρακτήρα φαίνεται σε πολλές περιπτώσεις ιστοριών όπου η αφήγηση γειτονεύει με την ποίηση, καθώς προβάλλεται προς τα έξω η συγκεχυμένη ψυχική και συναισθηματική κατάσταση την οποία καταγράφει το εσωτερικό βλέμμα των προσώπων.

Ανεξάρτητα από τη γενική τεχνική που ακολουθεί ο κάθε διηγηματογράφος, μέσα στα όρια του ρεαλισμού ή της αφαίρεσης, τα διηγήματα του 2012 , στην πλειονότητά τους με εξαιρετική γνώση της εσωτερικής ισορροπίας που απαιτείται για το διήγημα, εγκιβωτίζουν ψυχικές περιπέτειες. Ενίοτε με την διασταλτική ενέργεια μιας διαβολικής φαντασίας που φθάνει ως το απίθανο, ενίοτε με χιούμορ διαλυτικό.

Μυθιστόρημα

Μολονότι δεν ήταν μια ιδιαίτερα καρποφόρα χρονιά το 2012 για το είδος του μυθιστορήματος, με την έννοια ότι δεν ήταν πολλά τον αριθμό όπως άλλες χρονιές –φαινόμενο που συχνότατα συμβαίνει σε όλα τα λογοτεχνικά είδη- τα έργα που ξεπερνούσαν τη μέση ποιοτική στάθμη, δεν έλειψαν πάντως τα καλογραμμένα και με ενδιαφέρουσες τεχνικές ανάλογα βιβλία. Μια γενική παρατήρηση, αποτέλεσμα ενός πρώτου αν και όχι επιπόλαιου βλέμματος της Επιτροπής, είναι ότι αρκετές από τις μυθοπλασίες, με πλάγιο και αλληγορικό τρόπο ή με ευθύ και άμεσα αναπαραστατικό, είναι εστιασμένες  στο αναστατωμένο πνεύμα της εποχής. Ανταποκρινόμενη η πεζογραφία, με αρκετή ταχύτητα, στις κλήσεις και τις επικλήσεις του κοινωνικού της περιβάλλοντος, γίνεται μέρος της εποχής της. `Ετσι, σε πολλά μυθιστορήματα γίνεται απευθείας αναφορά στις επιπτώσεις της οικονομικής και κατά προέκταση της κοινωνικής και θεσμικής κρίσης που έχει ενσκύψει διαλυτικά στη χώρα τα τελευταία 4-5 χρόνια. Στη ζωή των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων, στις περιφερειακές συνοικίες και γειτονιές της Αθήνας, αλλά και στη ζωή των μεταναστών στις ακόμα πιο δύσκολες συνθήκες των επαρχιακών πόλεων.

Με την ανάφλεξη της πολιτικής δράσης η οποία πήρε ένα νόημα διαχρονικό, καθώς ξεσκεπάστηκαν θέματα τα οποία έμεναν εν υπνώσει για δεκαετίες, συνυφασμένα με τις ιδεολογικές διαιρέσεις και τις αντιπαλότητες του 20ού αιώνα, παρατηρείται η πύκνωση της παρουσίας βιβλίων με θέματα της σύγχρονης ιστορίας. Από τη Σμύρνη της Μικρασιατικής Εκστρατείας ως τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο και την υπόθεση Πόλκ στη Θεσσαλονίκη. `Ομως, πλάι σ’ αυτά, δεν παύουν να υπάρχουν μυθιστορήματα που βλέπουν την ιστορία μετωνυμικά. Λ.χ., επικεντρώνονται στη βία, ως μορφή συγκρουσιακής αντιπαράθεσης των δυο φύλων σε ένα περιβάλλον γενικότερης κρίσης , ή και πάλι στη βία, με τη χρησιμοποίηση ως οχήματος της μυθοπλασίας ενός πιο εγγυημένου και δοκιμασμένου διεθνώς τρόπου, όπως του μύθου των Ατρειδών.

Λογοτεχνικό δοκίμιο -Λογοτεχνική μελέτη

Ανάμεσα στις συζητήσεις της Επιτροπής για τα Κρατικά Βραβεία του 2013 ήταν και αυτή που έγινε στις πρώτες συνεδρίες της για τον επανακαθορισμό του είδους του λογοτεχνικού δοκιμίου ή της λογοτεχνικής μελέτης. Γνώμονας για τις επιλογές της, αντίθετα προς άλλες, προηγούμενων ετών, ήταν ο σαφής προσδιορισμός του είδους, βάσει του σχετικού νόμου, ότι θα πρέπει να συζητούνται και να επιλέγονται έργα που έχουν μια συνάφεια με τη λογοτεχνική δημιουργία: όχι μόνο να ασχολούνται, κατά κύριο λόγο, με έργα της λογοτεχνίας, αλλά να διακρίνονται ως μελέτες ή δοκίμια για τη λογοτεχνικότητά τους. Επομένως, να μην είναι αυστηρώς φιλολογικά και να αναπτύσσουν το θέμα τους γύρω από τη λογοτεχνική δημιουργία (και όχι ακραιφνώς την ιστορία, τη φιλοσοφία, την οικονομία, την πολιτική κλπ)  με τρόπο  που να είναι και ανοικτός στην ανάγνωση, όχι στρυφνός και ιδιαζόντως σκοτεινός, αλλά, αντιθέτως, λογοτεχνικά ελκυστικός.

Τέτοια έργα μελέτης και έρευνας του ευρύτερου πεδίου της λογοτεχνικής δημιουργίας, παλαιότερης και νεώτερης, ήταν αρκετά το 2012, έργα καλογραμμένα, με γόνιμες και πρωτότυπες θέσεις ανάγνωσης και ερμηνείας. Είτε αυτά   προσέγγισαν τη λογοτεχνική δημιουργία από το μεμονωμένο κείμενο για να ασχοληθούν με τον συγγραφέα, την εποχή του και τις τεχνικές του, όπως στην περίπτωση του Σολωμού και πιο σύγχρονων από εκείνον λογίων και στοχαστών, είτε προσέγγισαν το λογοτεχνικό φαινόμενο από την οπτική του πώς ένα διεθνές πολιτισμικό κίνημα (λ.χ., αισθητισμός,  υπερρεαλισμός) επέδρασε με τις αρχές του σε ορισμένα έργα, παρότι αυτό δεν συνέβη με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις χώρες. Να σημειώσουμε επίσης, ότι μεταξύ των έργων μελέτης και κριτικής που συζητήθηκαν υπήρξαν και ορισμένα, εξίσου ικανά με τα προηγούμενα, που ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με γεγονότα ευρύτερα, ιστορικά, πολιτικά και κοινωνικά, όπως ο ελληνικός Εμφύλιος στη δεκαετία του 40, και των διαπλαστικών του επιπτώσεων στην ιδεολογία των συγγραφέων που έζησαν στην περίοδο εκείνη.

Χρονικό, απομνημόνευμα, μαρτυρία, ταξιδιωτικά
Εδώ, όπως γνωρίζουμε και άλλες χρονιές, συναθροίζονται έργα ποικίλων μορφών και ευρείας θεματολογίας, σε σημείο που πολλές φορές το κάθε έργο να είναι διαφορετικό από το άλλο, ή, να είναι σχετικό και γειτονικό, ως θέμα ή ως γραφή, με έργα που ανήκουν σε άλλα είδη, όπως το διήγημα, το δοκίμιο, το μυθιστόρημα κλπ. Με αυτή την έννοια το εξ υπαρχής υβριδικό και πολυμορφικό αυτό είδος, αποτελεί σε μικρογραφία και ένα δειγματοληπτικό πίνακα για τις κατευθύνσεις του συνόλου της λογοτεχνικής παραγωγής του 2012. Εννοείται πως κι εδώ καταβλήθηκε προσπάθεια ώστε να συμπεριληφθούν στον βραχύ κατάλογο βιβλία που είναι ανοικτά στην ανάγνωση και που είναι προικισμένα με έναν τρόπο γραφής κοντά στη λογοτεχνία. Αυτό γίνεται δυνατό είτε επειδή στα έργα αυτά εγκιβωτίζονται προφορικές μαρτυρίες που προβάλλονται στον ορίζοντα της εποχής και δημιουργούν έναν λόγο πολυφωνικό και συλλογικό, είτε επειδή είναι από μόνα τους αυτοαναφορικές αφηγήσεις που αναπαριστούν μια περίοδο της ζωής ή αναστοχάζονται πάνω σε ορισμένα κρίσιμα περιστατικά που έζησε ο συγγραφέας, είτε, τέλος, είναι απόπειρες  αναβιογράφησης σημαντικών μορφών της ιστορίας και της πολιτικής.

Πρωτοεμφανιζόμενοι λογοτέχνες ως 35 ετών
Εχει παρατηρηθεί από την εποχή θέσπισης του βραβείου αυτού μια ισχνή σε αριθμούς παρουσία πρωτοεμφανιζόμενων υποψηφίων, ιδιαίτερα μάλιστα στα είδη του διηγήματος, του μυθιστορήματος και του δοκιμίου. Κατά τα λοιπά, παρατηρήθηκε και στην παραγωγή βιβλίων του 2012 οι περισσότεροι από τους πρωτοεμφανιζόμενους να είναι ποιητές, ίσως λόγω του ότι ο λόγος της ποίησης είναι συνυφασμένος πιο οργανικά με τον κατά τεκμήριο ρηξικέλευθο, πυκνό σε ένταση, πανικοβλημένο, πολλές φορές οξύ, ατιθάσευτο ή και αναρχίζοντα λόγο των νέων.

Τα χαρακτηριστικά που μόλις καταγράψαμε πράγματι βρίσκονται σε αφθονία στις τέσσερις ποιητικές συλλογές και στη νουβέλα που επέλεξε η Επιτροπή για να συνθέσουν τον βραχύ κατάλογο αυτής της κατηγορίας βιβλίων. `Ενας λόγος συχνά καταγγελτικός, επιθετικός που υπερτονίζει τη διάσταση ανάμεσα στην ύπαρξη και στο κοινωνικό της περιβάλλον για να κάνει πιο αντιληπτή την απουσία ενός κοινού νοήματος. Και ακόμα, ιδιαίτερα στην ποίηση που γράφεται από γυναίκες, την ταύτιση γραφής και σώματος, έτσι ώστε το πάσχον και ανοικτό στα πάθη σώμα να αποτελεί από μόνο του  ένα μετωνυμικό πεδίο εγγραφής της ίδιας της ποίησης.

21.2.14

Οι βραχείες λίστες για τα κρατικά λογοτεχνικά βραβεία


Το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ανακοίνωσε, σε εφαρμογή της νέας νομοθεσίας που διέπει τον θεσμό των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων (Ν 3905/23-12-2010), τους βραχείς καταλόγους για τα Κρατικά Λογοτεχνικά βραβεία, Διηγήματος - Νουβέλας, Μυθιστορήματος, Ποίησης, Δοκιμίου - Κριτικής, Πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα, Χρονικού - Μαρτυρίας.
Οι βραχείς κατάλογοι συνοδεύονται από Αιτιολογημένη Έκθεση της Επιτροπής, στην οποία εξετάζονται οι τάσεις της λογοτεχνικής παραγωγής και αποτιμάται η στάθμη των λογοτεχνικών έργων της υπό κρίση περιόδου (εκδόσεις 2012).
Διήγημα - Νουβέλα
1. Κούρτοβικ Δημοσθένης, «Το λαχανόρυζο του Σταυρού», εκδόσεις Εστία.
2. Μακρόπουλος Μιχάλης,  «Σπουργίτω & Γκράχαμ», εκδόσεις Πικραμένος.
3. Μαυρομάτης Χάρης, «Οι εξορίες του ιεροκήρυκα Σέργιου Σκανδάλη», εκδόσεις Εστία.
4. Μιχαηλίδης Μάριος,  «Ο ανακριτής», εκδόσεις Γαβριηλίδη.
5. Νόλλας Δημήτρης,  «Στον τόπο», εκδόσεις Ίκαρος.
6. Παλαβός Γιάννης,  «Αστείο», εκδόσεις Νεφέλη.
7. Παπαμάρκος Δημοσθένης, «Μεταποίηση», εκδόσεις Κέδρος.
Μυθιστόρημα
1. Αναστασέα Νίκη, «Πολύ χιόνι μπροστά στο σπίτι», εκδόσεις Πόλις.
2. Αστερίου Χρήστος,  «Ίσλα Μπόα», εκδόσεις Πόλις.
3. Γεωργακόπουλος Θοδωρής,  «Φεβρουάριος», εκδόσεις Καστανιώτη.
4. Γρηγοριάδης Θεόδωρος, «Το μυστικό της Έλλης», εκδόσεις Πατάκη.
5. Λαδάς  Βασίλης,  «Παιχνίδια Κρίκετ», εκδόσεις Γαβριηλίδη.
6. Νικολαΐδου Σοφία, «Χορεύουν οι ελέφαντες», εκδόσεις Μεταίχμιο.
Ποίηση
1. Γκανάς Μιχάλης,  «Άψινθος», εκδόσεις Μελάνι.
2. Δαράκη Ζέφη,  «Ερήμωνε», εκδόσεις Ύψιλον.
3. Ζαφειρίου Σταύρος, «Προς τα πού : (Μια πολεμική ιστορία)», εκδόσεις Νεφέλη.
4. Λουκίδου Ευτυχία – Αλεξάνδρα, «Το επιδόρπιο», εκδόσεις Κέδρος.
5. Μέσκος Μάρκος, «Τα λύτρα», εκδόσεις Γαβριηλίδη.
6. Πατίλης Γιάννης,  «Αποδρομή του αλκοόλ και άλλα ποιήματα», εκδόσεις Ύψιλον.
7. Χαλκιαδάκη Νίκη, «Ανάσκελη με πυρετό», εκδόσεις  Μανδραγόρας.
Δοκίμιο - Κριτική
1. Δεληβοριά Μαρία, Διονυσίου Σολωμού, «Η γυναίκα της Ζάκυθος – έχθρισσα θανάσιμη του έθνους. Ερμηνευτική δοκιμή», εκδόσεις Άγρα.
2. Παπακώστας Γιάννης, «Από τη λογοτεχνία στον κοινωνικό προβληματισμό : Ποιήματα – Μεταφράσεις – Μελέτες και άρθρα του Γιάννη Μηλιάδη (1895 – 1975)», Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη.
3. Ραυτόπουλος Δημήτρης, «Εμφύλιος και λογοτεχνία», εκδόσεις Πατάκη.
4. Σιγάλας Νίκος, «Ο Ανδρέας Εμπειρίκος και η ιστορία του ελληνικού υπερρεαλισμού. Ή μπροστά στην αμείλικτη αρχή της πραγματικότητας», εκδόσεις Άγρα.
5. Χρυσανθόπουλος Μιχάλης, «Εκατό χρόνια πέρασαν και ένα καράβι. Ο ελληνικός υπερρεαλισμός και η κατασκευή της παράδοσης», εκδόσεις Άγρα.

Πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς
1. Γκέζος  Χρήστος Αρμάντο, «Ανεκπλήρωτοι φόβοι», εκδόσεις Πολύτροπον.
2. Γκέκα Εσμεράλδα, «Pulchritudo bestiae», εκδόσεις Γαβριηλίδη.
3. Ζαφειροπούλου Λένια,  «Paternoster Square», εκδόσεις Πόλις.
4. Κάλφα Βάγια, «Απλά πράγματα», εκδόσεις Γαβριηλίδη.
5. Κιάος Θωμάς,  «Είδη εποχής», εκδόσεις Γαβριηλίδη.
Χρονικό - Μαρτυρία
1. Βαρβιτσιώτης Γιάννης,  «Όπως τα έζησα : 1961 – 1981», εκδόσεις Λιβάνη.
2. Ζουμπουλάκης Σταύρος,  «Η αδερφή μου», εκδόσεις Πόλις .
3. Θεοτοκάς Νίκος, «Ο βίος του στρατηγού Μακρυγιάννη : Απομνημόνευμα και ιστορία», εκδόσεις Βιβλιόραμα.
4. Καλλιφατίδης Θοδωρής,  «Τα περασμένα δεν είναι όνειρο», εκδόσεις Γαβριηλίδη.
5. Καραποστόλης Βασίλης, «Η εποχή της όρεξης. Ακολουθώντας τα ίχνη του ‘60», εκδόσεις Πατάκη.
6. Μάτσα Κατερίνα, «Το αδύνατο πένθος και η κρύπτη - : Ο τοξικομανής και ο θάνατος», εκδόσεις Άγρα.
Η σύνθεση της αρμόδιας επιτροπής έχει ως εξής:

Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας
1. Αλέξανδρος Ζήρας, Κριτικός Λογοτεχνίας,  Πρόεδρος
2. Γεώργιος – Ιωάννης Ανδρειωμένος, Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου,  Αντιπρόεδρος
3. Άννα Καρακατσούλη, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
4. Μιχαήλ Μπακογιάννης, Λέκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
5. Γεώργιος Ξενάριος, Συγγραφέας, Κριτικός Λογοτεχνίας
6. Διονύσιος Μαγκλιβέρας, Δοκιμιογράφος, Κριτικός Λογοτεχνίας
7. Ιωάννης Τζανής, Ποιητής, Δοκιμιογράφος
8. Μαρία Στασινοπούλου, Συγγραφέας, Κριτικός Λογοτεχνίας
9. Γεώργιος Συμπάρδης, Συγγραφέας.

To στοίχημα του Γιάννη Ευσταθιάδη

του Γιάννη Ν. Μπασκόζου

πηγή: http://www.oanagnostis.gr

???????????

Ένα στοίχημα, ένα κόλλημα και ένα επίτευγμα. Του Γιάννη Ευσταθιάδη του ζήτησαν ένα κείμενο για τα 100 τεύχη του περιοδικού Εντευκτήριο, κι αυτός κόλλησε με το «εκατό» κι άρχισε να γράφει κι άλλα κείμενα με αφορμή τον αριθμό αυτόν.  Θα λέγαμε ότι κατά κάποιον τρόπο έγραψε την εποποιία του εκατό, καθώς πρόκειται για χαμηλότονα, σκωπτικά, ειρωνικά, τρυφερά, αναπάντεχα, ευρηματικά, αριθμολογικά, μεταφυσικά, σπιντάτα κι άλλοτε αργά – και όποιο άλλο επίθετο θέλετε να βάλετε δίπλα τους-μικρά κείμενα που τυλίγουν και ξετυλίγουν το είδωλο του εκατό με εκατό διαφορετικούς τρόπους.  Ο ίδιος αναφέρει ότι προσπάθησε να επεκταθεί «οριζόντια- σε είδη και διαφορετικού τύπου ιστορίες – και καθέτως στο χρόνο» .  Παράλληλα όλα αυτά τα κείμενα τα είδε ως «Θέμα με παραλλαγή», κάτι τόσο συνηθισμένο στη μουσική. Ο Γ. Ευσταθιάδης έχει «ξαναπαίξει» με τις παραλλαγές στο βιβλίο του «Καθρέφτης» όπου πολλαπλασίαζε τους καθρέφτες του, με πρόθεση να έχει  ενιαία ατμόσφαιρα και ύφος, αλλά μεγάλη ποικιλία δομής και μορφής.
Ο τρόπος ανάπτυξης αυτής της φόρμας στη μουσική  οφείλεται εν πολλοίς στην εφευρετικότητα των μουσικών. Την εφευρετικότητα αυτή κατέχει και εξαντλεί ο Γιάννης Ευσταθιάδης καθώς πάνω στη λέξη «εκατό» και τα παράγωγά της, άλλοτε ευκρινή  και άλλοτε κρυμμένα,  συνθέτει ένα πολυποίκιλο έργο κάτω από τον τίτλο «διηγήματα». Γιατί κατά τη γνώμη μου πρόκειται για ένα σύνθετο έργο, όχι γιατί έχει κοινή θεματική τη λέξη «εκατό» αλλά γιατί παίρνει αφορμή από αυτήν για να επιλέξει γεγονότα, στιγμιότυπα, ιστορικά ανέκδοτα, ειδήσεις από το αστυνομικό δελτίο, διαφημίσεις, αποσπάσματα από μυθιστορήματα , από στρατιωτικές ανακοινώσεις, από ποιήματα, τοπωνύμια, ονόματα εκκλησιών και άλλων μνημείων, παροιμίες και άλλα της παράδοσης κ.ά , τα οποία καθώς τα επιλέγει φανερώνει και προτιμήσεις, δικά του βιώματα, εκλεκτικές συγγένειες, αντιπάθειες, γούστα, βιβλία, μουσικές και ταινίες που του αρέσουν, κείμενα φίλων του, στίχους τραγουδιών. Διαβάζοντας λοιπόν τις σημειώσεις στο τέλος του βιβλίου ανακαλύπτεις τον κόσμο του: Χατζιδάκις και Σαββόπουλος, Haydn και Φερνάντο ντε Λουτσία, Όρσον Ουέλς και Άλφρεντ Χίτσκοκ, Τάσος Λειβαδίτης και Τ.Σ. Έλιοτ, Κοσμάς Πολίτης και Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, και άλλα πολλά που σχηματίζουν το φανταστικό μουσείο ή τη φανταστική βιβλιοθήκη του συγγραφέα. Ακόμα κι αν δεν τα είχε επιλέξει στο αρχικό του σχέδιο εντούτοις τέτοια είδη κειμένων λειτουργούν ως ένα παλίμψηστο ιδεών που η τελευταία εικόνα που κρύβεται από κάτω είναι αυτή του συγγραφέα.
Ο συγγραφέας δεν μπορεί να ξεφύγει από το ποιητικό του προσωπείο, καθώς το παιχνίδι με το ύφος, τη γλώσσα, το στυλ υποκρύπτει την ποιητική αντίληψη του.  Η χρήση της διακειμενικότητας δημιουργεί νέες σκέψεις, νέα είδωλα, άλλες προβολές, το «παιχνίδι» του συγγραφέα βάζει τον αναγνώστη στο να δει μέσα από τα κείμενα τις απόψεις μιας ζωής και τον λόγο της ύπαρξης της.
INFO: Γιάννης Ευσταθιάδης, «100», εκδόσεις Μελάνι.

Βασίλης Αμανατίδης: Το ερωτηματολόγιο του L

πηγή: http://www.literature.gr





Περιγράψτε μας την εικόνα του εφηβικού δωματίου σας και βάλτε μας και το σχετικό soundtrack.
Μόλις έγινα έφηβος, μού παραχωρήθηκε το μικρό καθιστικό της οικίας. Το καλό και ευπειθές παιδί που υπήρξα ώς τα δεκατρία δεν θα καθόταν να ζητήσει τροποποίηση του διακόσμου. Άρα: γονεϊκά έπιπλα, μαμαδο-μπαμπαδίστικα καδράκια, βιβλιοθήκη απροσδιόριστης προέλευσης, μαυρόασπρη RCA τηλεόραση (βαρύς, σκοτεινός όγκος τρεμουλιαστού φωτός), άχαρο στενό μπαουλοντίβανο με καταχωνιασμένα βιβλία (υπήρχαν πολλά), παλιός καναπές που αν ήθελες μετατρεπόταν σε κρεβάτι. Αλλά δεν ήθελες, κοιμόσουν στο μπαουλοντίβανο – ναι, πάνω απ’ τα βιβλία. Αργότερα, πήρα την εκδίκησή μου (αν και κυρίως απ’ τον εαυτό μου), κάνοντας στο δωμάτιο αυτό μόνιμη κατάληψη. Η εφηβεία μου διήρκησε αιώνες, κι έτσι το δωματιάκι μεταμορφώθηκε κατά καιρούς σε ασφυκτική θεατρική σκηνή μίνι φαντασμαγοριών, με φωτιστικά σποτάκια και σκιές. Αλλά αυτά είναι μια άλλη ιστορία. Ό,τι έγραψα ώς τώρα πιθανόν και να οφείλεται σε αυτό το τραβεστί δωμάτιο, που ήταν όλων και κανενός, δηλαδή δικό μου. Soundtrack: ό,τι κι αν ήταν, ήταν είτε πολύ σιγανά είτε πολύ δυνατά.
Αν παρομοιάζατε το έργο σας με ζωγραφική, ποιος ζωγράφος θα ήσασταν;
Υπάρχει ένας ζωγράφος που να γεφυρώνει τον Max Ernst με τον Piero della Francesca; Αν ναι, δεν θα είχα αντίρρηση να ήμουν αυτός. Δεν ξέρω βέβαια αν εκείνος θα ήθελε να είναι εγώ. Μα δεν θα τον ρωτήσουμε.
Με ποιον λογοτεχνικό ήρωα θα θέλατε να έχετε ερωτική σχέση;
Με το αγόρι που δεν υπήρξα ποτέ. Οπότε, ας πούμε, με τον Μόγλη. Μετά τα 18 του ασφαλώς (και όχι μόνο γιατί οι καιροί ενδέχεται να σε κρίνουν ένοχο μέχρι και για λογοτεχνική παιδεραστία).
Ποια η ιδανική θερμοκρασία περιβάλλοντος (υπό σκιά η μέτρηση) για να διαβάζετε ή να γράφετε;
Τα αυτονόητα. Δροσιά το καλοκαίρι, ζεστούλα τον χειμώνα. Ο καλός εξαερισμός βοηθά, καθότι ο καπνός πάει σύννεφο.
Υπάρχει κάτι ή κάποιος λόγος που θα σας έκανε να σταματήσετε το γράψιμο;
Η νοητική ανημπόρια και / ή το στέρεμα. Όχι ότι μου τα εύχομαι.
Έχετε κλάψει ποτέ για ένα στίχο ή για μια φράση που διαβάσατε;
Ένας στίχος ή μια φράση δεν αρκούν. Πρέπει να βρίσκονται στην κατάλληλη θέση, να έχουν προετοιμαστεί από άλλες φράσεις ή στίχους, να εντάσσονται σε μια συναισθηματική δραματουργία. Θυμάμαι τώρα το φινάλε του «Ραβέλ» του Ζαν Εσνόζ στη μετάφραση του Αχ. Κυριακίδη. Ταξίδευα με τραίνο για Αθήνα. Οι δυο τελευταίες σελίδες με τσάκισαν, οπότε κλάματα, λυγμοί. Συνέτρεχαν, βέβαια, λόγοι. Το κείμενο είναι η οθόνη για τις προβολές μας πάνω του.
Ποια θα ήταν η πιο ακραία πράξη θυσίας που θα κάνατε για έναν άνθρωπο που αγαπάτε πολύ;
«Ακραία πράξη», «θυσία», «αγαπάτε πολύ»; Σαν πολλά μαζεμένα υπερθετικά. Για να μη γινόμαστε μελό, απαντώ: εξαρτάται.
Αν ο έρωτας και ο θάνατος είναι τα δύο μεγάλα θέματα της λογοτεχνίας, ποιο είναι για σας το τρίτο κατά σειρά;
Μήπως η ίδια η ζωή; Ή αυτή ήδη καλύφθηκε από το μέγα θέμα «έρως»; Σοβαρά τώρα: μοναδικό θέμα της λογοτεχνίας είναι ο ψυχικός κόσμος και ό,τι αυτός συμπεριλαμβάνει. Δεν χρειαζόμαστε μόνο δίπολα. Ο ψυχικός κόσμος είναι γεμάτος από ωραιότατες «γκρίζες», ενδιάμεσες ζώνες, με έδαφος προσφορότατο για καλλιέργεια λογοτεχνίας.
Ποιο είναι το πιο υπερτιμημένο βιβλίο όλων των εποχών;
Τα «υπέρ» και τα «υπό» μάς βάζουν –θαρρώ– σε πεδία πολεμοχαρή, όπου η διόγκωση της ατομικής γνώμης τείνει πια να παραγκωνίσει τη συνύπαρξη. Ό,τι τιμήθηκε από τους ανθρώπους («κοινό», κριτικούς, μηχανισμούς εδραίωσης έργων, ονομάτων και «κανόνων» κ.λπ.) είναι τμήμα της δίκαιης ή άδικης ανθρώπινης ιστορίας και άρα σημαντικό. Έπειτα, πώς να απαντήσεις εν ονόματι όλων των εποχών απο την κουτσουλιά χρόνου που σου αναλογεί; Ματαιότης ματαιοτήτων.
Γιατί δε λέμε πάντα την αλήθεια;
Σπανίως, για να προστατέψουμε κάποιους ανθρώπους. Συνηθέστερα, για να προστατέψουμε τους εαυτούς μας. Γιατί; Επειδή δεν αντέχουμε να ακούσουμε οι ίδιοι μέσα μας την αλήθεια ολόκληρη. Κατανοητό.

Ο Βασίλης Αμανατίδης γεννήθηκε το 1970. Έχει γράψει έξι βιβλία ποίησης (πρόσφατα: «7: ποίηση για video games», Νεφέλη), δύο συλλογές διηγημάτων («Μη με φας» και «Ο σκύλος της Χάρυβδης», Καστανιώτης) και ένα θεατρικό έργο («Ο Νιπτήρας»). Τα τελευταία δέκα χρόνια ασχολείται με τη μετάφραση πεζογραφίας και ποίησης. Γράφει κριτική ποίησης στο «Εντευκτήριο» και στην «Εφημερίδα των Συντακτών». Είναι μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού [ΦΡΜΚ] και της πλατφόρμας Greek Poetry Now. Το 2013 δημιούργησε και επιμελήθηκε την εικαστική έκθεση «ΑΙΔΩ/ΕΔΩ». Στις αρχές του 2014 θα κυκλοφορήσει το καινούριο του βιβλίο ποίησης «μ_otherpoem: μόνο λόγος».