Με ελλειπτικότητα και πυκνότητα

του Γιώργου Φράγκου

https://www.philenews.com
[ κυπριακή εφημερίδα Φιλελεύθερος ]

Κυριάκος Ευθυμίου: «Το κόκκινο άλογο», εκδόσεις Εντευκτηρίου, 2020.

Μινιατουρίστικα αφηγήματα πλούσιας ανθρωπογεωγραφίας και βαθιάς αισθαντικότητας περιλαμβάνει η τελευταία λογοτεχνική έκδοση του Κυριάκου Ευθυμίου, που κυκλοφόρησε το 2020. Στο τομίδιο περιλήφθηκαν 18 κείμενα μικρής έκτασης που δύσκολα μπορούν να καταταχθούν ειδολογικά κατά τρόπο μονοσήμαντο. Θα έλεγα ότι στην πλειονότητά τους εμπεριέχουν ειδολογικά χαρακτηριστικά διηγήματος, χρονογραφήματος, πεζοτράγουδου ή και πεζόμορφου ποιήματος. Η ελλειπτικότητα, η πυκνότητα, η λιτότητα και το αφαιρετικό στοιχείο που χαρακτηρίζουν τον ποιητικό λόγο του Κ.Ε. θα έλεγα ότι χαρακτηρίζουν και τον πεζογραφικό του λόγο.

Όλα τα αφηγήματα στο βιβλίο, αν και ελαύνονται από «εξωτερικά» γεγονότα και ερεθίσματα, χαρακτηρίζονται για την ουσιαστική εσωτερικότητά τους και την ψυχολογική ανάλυση που τα διακρίνει. Η αυτοαναφορικότητα απαντάται σε εύλογο βαθμό, αλλά την ίδια ώρα τα κεντρίσματα από τον περιβάλλοντα κοινωνικό ιστό διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο.

Η συλλογή ξεκινά με ένα κείμενο επιστροφής, ελεγείας και προσευχής για όσα χάθηκαν, για όσα βιώθηκαν τραυματικά και για όσα αβέβαια έπονται. «Το κόκκινο άλογο» (σελ. 7) είναι ατμοσφαιρικό, εσωστρεφές και υποβλητικό, όπως η ποίηση του Κ.Ε.

«Ο κλεφτάκος» (σελ. 11) παρουσιάζει και κάποια ηθογραφικά στοιχεία.  Είναι ένα κείμενο τρυφερό, αθώο, εξομολογητικό, συγκινητικό. Πραγματεύεται τη φτώχεια, τη στέρηση, αλλά κυρίως τη συνειδησιακή διαμάχη μεταξύ της ανάγκης και της ηθικής ορθότητας. Τελικά, το «παγκάρι» της ψυχής αποδεικνύεται πιο ισχυρό από το δέλεαρ στο παγκάρι της εκκλησίας.

Η πεζογραφική δεινότητα του Κ.Ε. συνδυάζεται με την ποιητική αφαιρετικότητα, αλλά και με εμβόλιμα στοιχεία υπερρεαλιστικής υπερβατικότητας και αλληγορικών θεωρήσεων. Τα πιο πάνω είναι ευδιάκριτα στο «Η νύφη». (σελ. 14).

«Το καρπούζι» (σελ. 16) είναι ίσως το πιο κλασσικότροπο από τα διηγήματα της συλλογής. Πραγματεύεται τη μετανάστευση των Κυπρίων στην Αγγλία τη δεκαετία του ’50 του περασμένου αιώνα, με τα μάτια μιας παιδούλας. Πρόκειται για αφήγημα κοινωνικών προδιαγραφών, διανθισμένο και με πικρό χιούμορ.

Θα χαρακτήριζα το «Αν κι εγώ ξέρω τι θέλω» (σελ. 20) διήγημα-μονόλογο υπαρξιακών αναζητήσεων, απλό αλλά ουδόλως απλοϊκό. Πρόκειται για μια μικρή φιλοσοφική σπουδή πάνω στην αρχαιοελληνική ρήση: «Μη προτρεχέτω η γλώττα της διανοίας».

Αιφνιδιαστικά τρυφερό, συγκινητικό και ωραίο είναι το «Η Παναγιά» (σελ. 23). Στα πλείστα αυτά μηνιατουρίστικα αφηγήματα του Κ.Ε. συμπλέουν η παιδική αθωότητα με την ευαισθησία, την τρυφερότητα και τη συγκινησιακή φόρτιση. Και στο συγκεκριμένο κείμενο όλα αυτά καταγράφονται ή υποδηλούνται σε σχέση με την πρώτη εμπειρία-ίσως και μη εμπειρία για την ακρίβεια – ενός αγοριού με ιερόδουλη.

Το «Άγγελος» (σελ. 25) είναι η ιστορία μιας καρκινοπαθούς που αντιπαλεύει το θηρίο της ασθένειάς της με το όραμα της καλοσύνης και της διδασκαλίας. Βαθιά ουμανιστικά μηνύματα, δοσμένα με απλότητα, λιτότητα και αμεσότητα.

Οι εσωτερικές συγκρούσεις, συνήθως βασανιστικές και αμφίρροπες, απασχολούν έντονα το συγγραφέα. Π.χ. στο «Συγνώμη» (σελ. 27) θεματοποιούνται οι ενοχές που προκαλεί μια εξωσυζυγική σχέση, όχι μόνο προς τον/την σύζυγο, αλλά και προς το υποκείμενο του πόθου, του εραστή ή της ερωμένης.

Γενικά, όλη η συλλογή συνιστά μιας μορφής πινελιές σε ανθρώπινα πορτρέτα. Στο «Ταγμένος» (σελ.30) ο Κ.Ε. διαπομπεύει και χλευάζει με χιούμορ, τον αριβισμό, τον καριερισμό, τον τυχοδιωκτισμό-καιροσκοπισμό και την χρησιμοθηρία.

Τα πλείστα αφηγήματα του Κ.Ε. είναι πρωτοπρόσωποι μονόλογοι, ευθείς, λιτοί και ευσύνοπτοι. Π.χ. το «Συνέβη αυτό που θα σας πω» (σελ. 33) είναι ένα παραλήρημα ψυχολογικής πνοής, φαντάρου στη σκοπιά του.

Στα περισσότερα διηγήματά του ο συγγραφέας-αφηγητής υποδύεται διάφορους ρόλους, συνήθως περιθωριακούς ή αμελητέους, ποτέ κεντρικούς ή ιδιαιτέρως σημαντικούς. Στο «Ο προδότης» (σελ. 36) από τις πολύ καλές στιγμές του βιβλίου, καταγράφει την τραγικότητα και την ψυχολογική συντριβή ενός προδότη του αγώνα της ΕΟΚΑ, δεκαετίες μετά, που ψάχνει εναγωνίως μια αγκαλιά για να αφήσει την τελευταία του πνοή.

Στο «Παραμύθι» (σελ. 41) ο συγγραφέας μάλλον υμνολογεί την παιδική αθωότητα, την αγνότητα της ψυχής των παιδιών. Το θεματικά παραπλήσιο επόμενο αφήγημα «Προσευχή» (σελ. 44) είναι ένας σπαραχτικός μονόλογος και συνάμα ένα δριμύ κατηγορητήριο ενός 7χρονου παιδιού που έχασε τη μητέρα του από καρκίνο. Ένα κείμενο απλό, πέρα για πέρα αληθινό και άμεσο.

Ακόμη και μικρά ενσταντανέ διάρκειας κάποιων λεπτών ή και δευτερολέπτων μπορούν να γίνουν αφηγήματα. Αυτό συμβαίνει με το «Μικρό πουλί». (σελ. 47)

Συχνά ο συγγραφέας θεματοποιεί τις διαπροσωπικές σχέσεις των ανθρώπων μέσα στο αστικό, κοινωνικό τοπίο. Το «Ο άνθρωπος που έβλεπε τους άλλους να περνούν» (σελ. 49) αναφέρεται σε δύο αδέλφια με περιουσιακές διαφορές που δεν μιλούν μεταξύ τους. Μια συνήθης, κοινότυπη ιστορία που δια χειρός του συγγραφέα αποκτά τόση τρυφερότητα. Και βεβαίως ταυτόχρονα περικλείει και τόσο πόνο.

Το χιούμορ, ιδίως το πικρό, διαδραματίζει το δικό του ρόλο στη συλλογή. Π.χ. στο «Ο μοναχός» (σελ. 52) διακωμωδείται με χιούμορ, τρυφερότητα και τακτ, η ιστορία ενός μοναχού που είναι έτοιμος να υποκύψει και να ενδώσει στα κελεύσματα της σάρκας.
«Το πρώτο φιλί» (σελ. 54) είναι ένα ποιητικά ελλειπτικό πεζογράφημα. Εδώ παρουσιάζονται ανάγλυφα ο συναισθηματικός κόσμος και η κοσμογονία που συντελείται στα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα. Παρελαύνουν ανάμεικτα ενώπιον του αναγνώστη η δειλία, η ντροπαλότητα, η ευφορία, η άγρια ομορφιά, αλλά ακόμη και η έξαλλη χαρά που διεγείρονται με μιας σε τέτοιες συναισθηματικές καταστάσεις.

Το στερνό αφήγημα της συλλογής τιτλοφορείται «Τελευταία σελίδα» (σελ. 56) και είναι ένα υπαρξιακής πνοής αφήγημα για τη ζωή και το πώς αυτή μπορεί να τελευτήσει. Δηλαδή ο συγγραφέας ολοκληρώνει το βιβλίο του όπως ακριβώς το ξεκίνησε, με εσωτερικότητα, ψυχισμό και φιλοσοφική διάθεση.

Συνολικά, πιστεύω ότι πρόκειται για μια πολύ αξιόλογη προσπάθεια που αξίζει να τύχει της προσοχής του αναγνωστικού κοινού, τόσο για την αισθητική τέρψη που προσφέρει, όσο και για τα βαθιά ουμανιστικά μηνύματα που εμπερικλείει.

[Σημείωση του Εντευκτηρίου: Από τις Εκδόσεις Εντευκτηρίου κυκλοφορεί και το βιβλίο του Κυριάκου Ευθυμίου Κυρτός αλατοπώλης.
Περισσότερα για το βιβλίο εδώ.]

Ο φόβος του τέλους, του οποιουδήποτε τέλους

της Μαρίας Στασινοπούλου
Επιμέλεια: Μισέλ Φάις

πηγή: https://www.efsyn.gr  [Εφημερίδα των Συντακτών / Ανοιχτό Βιβλίο], 8 Αυγούστου 2020

Ενα κείμενο που σε αδράχνει γοητευτικά από την πρώτη στιγμή είναι η νουβέλα Γυμνός του Χρήστου Χρηστίδη – υποδειγματική τυποτεχνικά έκδοση του Εντευκτηρίου. Πρόκειται για μια επώδυνη περιδιάβαση σε χώρα «αχαρτογράφητη»· για μία άλλη κάθοδο στον Αδη, στο μεταίχμιο της ύπαρξης και της ανυπαρξίας: «το σάβανο από το σπάργανο απέχει μια ανάσα».

Ξεκινώ από τον χωρίς άρθρο τίτλο, Γυμνός, που γενικεύει την ιδιότητα, δεν μιλά δηλαδή για έναν συγκεκριμένο γυμνό. Ενστικτωδώς, το μυαλό μου πήγε στον Ιώβ – όχι άστοχα, όπως διαπίστωσα στη συνέχεια: «Αυτός γυμνός εξήλθον εκ κοιλίας μητρός μου, γυμνός και απελεύσομαι εκεί∙ ο Κύριος έδωκεν, ο Κύριος αφείλετο»∙ (σε ελεύθερη μετάφραση: «Γυμνός απ’ την κοιλιά βγήκα της μάνας μου, γυμνός και θα γυρίσω πίσω στη μάνα γη. Ο Κύριος όλα τα ’δωσε, ο Κύριος και τα πήρε πίσω»).¹

Ας ακολουθήσουμε τον μίτο της αφήγησης. Ενα παράξενο ζευγάρι, ο πρόσφατα χειρουργημένος με μερική αφαίρεση εντέρου ηλικιωμένος ασθενής (που επιπλέον υποφέρει και από άσθμα), στο καροτσάκι, και ο συνοδός του, επιβάτες αεροπλάνου, βρίσκονται, εξαιτίας της αναγκαστικής προσγείωσής του, σε μια πόλη-χώρα περίεργη, εφιαλτική, και παγιδεύονται σ’ έναν παράλογο λαβύρινθο. Μία πόλη σαν στημένο, από κάποιον παρανοϊκό σκηνοθέτη, σκηνικό, όπου έχουν νεκρώσει τα πάντα, άλλοτε από γενική απεργία και άλλοτε από καραντίνα, και όπου κανείς δεν ενδιαφέρεται για κανέναν. Δεν υπάρχει έλεγχος, δεν υπάρχουν απαγορεύσεις, δεν υπάρχει τίποτα. Μια γενική ανατροπή του χώρου και του χρόνου, στην πραγματικότητα και στη φαντασία. Μια δυστοπική επικράτεια, μια πόλη όπου κυριαρχεί από τη μια η ανεξέλεγκτη ελευθερία και από την άλλη η άρνηση παντοδύναμη. Σιγά σιγά φαίνεται να επιστρέφουν όλα στην κατάφαση. Η απροσδιοριστία του δραματικού χωροχρόνου κύριο γνώρισμα στο θέατρο του παραλόγου.

Στην περιπλάνησή τους, για να βρουν κατάλυμα ή φαγητό, οι δυο ταξιδιώτες συναντούν διάφορα μη συνηθισμένα πρόσωπα-απομεινάρια στην πόλη του αφανισμού και διαλέγονται μαζί τους. Τα πρόσωπα αυτά μνημονεύονται με κάποια ιδιότητα προσδιοριστική, όπως: «Ο γέρος με την γκρίζα στολή και τα ρόδινα μάτια», «η γριά με τα παγωμένα δάκρυα», «ο άνδρας με τις πολύχρωμες σκιές», «ο θεόρατος αστυνομικός με τα πουλιά» κ.ά.

Σε κάθε άνθρωπο που συναντούν, ή στα διάφορα σημεία όπου βρίσκονται οι δυο άνδρες, ο ανάπηρος κάνει συνειρμικές αναφορές σε πρόσωπα και γεγονότα της προηγούμενης ζωής του, τα οποία και αφηγείται. Ετσι, θυμάται, για παράδειγμα: έναν αλμπίνο συμμαθητή του∙ τον παχύσαρκο ιερωμένο θείο του με τα παραδείσια πτηνά∙ τον ψυχίατρο στον οποίο τον πήγαιναν οι γονείς του∙ τον αδύναμο εαυτό του παιδί∙ τον ενήλικο εαυτό του τρόφιμο των νοσοκομείων, βυθισμένον στη μελαγχολία. «Αυτή η κοιλάδα είναι βάλτος αναμνήσεων και νοσταλγίας», λέει.

Ολα συμβαίνουν σ’ ένα κίτρινο θαμπό φως, σε κίτρινη ομίχλη, με κίτρινες σκιές, συχνά με την υπόκρουση της βροχής ή την ταραχή του κατακλυσμού, σε κλίμα που ανακαλεί αδιέξοδα του Κάφκα ή ασύμβατα του Μπέκετ. Παντού καιροφυλακτεί το κενό, ένα κάποιο κενό, άβυσσος κάποτε, όπου ο αδύναμος άνθρωπος βολοδέρνει ανάμεσα στο παράλογο και στο ακατανόητο.

Ενα τραύμα, μια ενοχή κινεί τον διχασμένο σε δυο πρόσωπα άνθρωπο: τον ανάπηρο και αυτόν που σέρνει το καροτσάκι. Στο τελευταίο κεφάλαιο οι ρόλοι ταυτίζονται και αποκαλύπτεται το διχαστικό παιχνίδι, τους όρους του οποίου υπαγορεύει ο χρόνος και η υπαρξιακή αγωνία. Κομβικό πρόσωπο στην αφήγηση η τρίχρονη δίδυμη αδελφή του ανάπηρου, η Τάτα, που αυτοπυροβολήθηκε –μπορεί και όχι– και η μεταξύ τους ύποπτη σχέση. Το μυστικό καλά κρατεί.

Με το κατακτημένο εξαρχής ύφος του, ο Χρηστίδης χρησιμοποιεί δεξιοτεχνικά τη γλώσσα για τη γλώσσα αλλά και τη γλώσσα για την αφήγηση. Ευγένεια γραφής ακόμη και όταν κάνει πιπεράτες περιγραφές. Φράσεις περίτεχνες και απροσδόκητες: «οι έωλες προσδοκίες», «ο χρόνος που τραυλίζει». Λεπτομέρειες εντυπωσιακές στην περιγραφή της φύσης, των προσώπων, των χώρων, ακόμη και των ημιπολύτιμων λίθων. Μιλά για τα ρούχα των ηρώων του, σαν να είναι ενδυματολόγος, και για το εσωτερικό των σπιτιών, σαν να είναι σκηνογράφος. Τα τζάμια και οι καθρέφτες, που επιστρέφουν είδωλα, αγαπημένη καταφυγή του συγγραφέα.

[κλικάρετε πάνω στην εικόνα, για να μεγαλώσει]

Οπως και στο πρώτο του βιβλίο, Ο αναποδογεννημένος, το θέμα του Χρηστίδη είναι ο χρόνος, η φθορά και ο θάνατος. Σπουδή θανάτου έχουμε κι εδώ. Ενθυμούμενος μία γραμματέα στη δουλειά του, ο ανάπηρος λέει: «Η μελαγχολία τη δυνάστευε. Ακόμη και στους πιο βαθείς οργασμούς της, δεν είχε τη χαρά της κορύφωσης αλλά τη θλίψη του τέλους» γι’ αυτό κατέφευγε σε ποικίλα χάπια, «χάπια για τον πόνο, χάπια για τον φόβο, χάπια για την απελπισία, χάπια για να κατευνάσουν τον τρόμο της για το τέλος των πραγμάτων. Τη φόβιζε το τέλος, το οποιοδήποτε τέλος».

^1. Παλαιά Διαθήκη, Ιώβ, Κεφ. Α', 21-22.

Συγγραφείς, προβάλετε τα βιβλία σας στο υπό έκδοση τεύχος 120-121 του Εντευκτηρίου

Για τους συγγραφείς που ενδιαφέρονται να προβάλουν τα βιβλία τους μέσω του νέου, υπό έκδοση του Εντευκτηρίου (Νο 120-121), προσφέρεται χώρος μισής σελίδας (Π 11,5 εκατ. x Υ 9,5 εκατ.) στην προνομιακή τιμή των 50 ευρώ.
Οι ενδιαφερόμενοι ας στείλουν μήνυμα στο entefkti@otenet.gr

Το τεύχος θα κυκλοφορήσει στις 27 Αυγούστου και θα παραμείνει στα βιβλιοπωλεία έως τις 13 Οκτωβρίου 2020.

Κώστας Λαλές [ Συλλογή Σωτήρη Φέλιου ]

                  Κώστας Λαλές: Χωρίς τίτλο. 2014-2015. Γύψος, σίδερο, ξύλο, 164 x 42 x 22 εκ.                

Η Συλλογή Σωτήρη Φέλιου, στο πλαίσιο των μηνιαίων αφιέρωμάτων της σε έναν καλλιτέχνη από τη Συλλογή, απευθύνθηκε στον Κώστα Λαλέ για να μοιραστεί μαζί με το κοινό τα ερεθίσματα της δημιουργίας του τον τελευταίο καιρό.

Συνεργάτες της Συλλογής επισκέφθηκαν τον εικαστικό καλλιτέχνη στο ατελιέ του, και εκείνος τους μίλησε για την καθημερινότητα και τις συνήθειές του. Ακολουθήστε τη Συλλογή στα Facebook και Instagram για να δείτε αυτή τη συνάντηση!

Η Συλλογή συνεχίζει να είναι κοντά στο κοινό διαδικτυακά μέσω της ιστοσελίδας μας και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης Facebook και Instagram.