90 χρόνια σήμερα από τη γέννηση του Μανόλη Αναγνωστάκη

εικόνα: Με τη Νόρα, στην Πεύκη, 1979.

Φωτογραφία: Ελένη-Λίνα Ελεγμίτου

(από το ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ,

Εντευκτήριο 71, 2005)

Ο ΜΑΝΟΛΗΣ ΚΑΙ Η ΝΟΡΑ Αναγνωστάκη αμπαλάριζαν την οικοσκευή τους για την Αθήνα όταν ο υπογραφόμενος άρχιζε να παρακολουθεί την πνευματική ζωή της Θεσσαλονίκης. Για πολλά χρόνια, οι Αναγνωστάκηδες ήταν ένα, κατά κάποιον τρόπο ή κατά πολλούς τρόπους, μυθικό ζευγάρι που άφησε βαθύ το χνάρι του στη λογοτεχνική ζωή της Θεσσαλονίκης είπ τρεις δεκαετίες (1950-1970)· ζήλευα πάντα όσους είχαν προλάβει να τους συναναστραφούν εδώ, να συχνάσουν στο ανοιχτό σπίτι τους, να ζήσουν από κοντά τη δημιουργική ατμόσφαιρα του περιοδικού Κριτική... Μόνος σύνδεσμος μαζί τους παρέμεναν, για καιρό, τα βιβλία με τα ποιήματα και τα άρθρα του Μανόλη Αναγνωστάκη, καθώς και οι εύστοχες παρεμβάσεις του από τις σελίδες της Αυγής· ακόμη, τα οξυδερκή δίοκμια της Νόρας Αναγνωστάκη, που τα "ανακάλυπτα" με έκπληξη κάθε φορά σε διάφορα έντυπα.

ΤΟΥΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΑ για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 1997 σ' ένα δωμάτιο του «Ηλέκτρα Πάλας» στη Θεσσαλονίκη, όταν ήρθαν εδώ για την εκδήλωση «Θεσσαλονικέων Εσπερίδες: Τιμή στον Μανόλη Αναγνωστάκη» (θέατρο «Αυλαία», 15.4.1997), στο πλαίσιο ενός προγράμματος που συντόνιζα για λογαριασμό του Οργανισμού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης «Θεσσαλονίκη 1997». Αλλά ουσιαστικά τους γνώρισα και τους συναναστράφηκα χάρη στον Δημήτρη Δασκαλόπουλο και τη Μαρία Στασινοπούλου, τους οποίους "στεφάνωσε" το 1998 η Νόρα Αναγνωστάκη. Από τον Μάρτιο του 1998 και δώθε, είχα τη χαρά να με δέχονται θερμά στο φιλόξενο σπίτι της Πεύκης και να ακούω τις λιγόλογες, κοφτές ερωτήσεις τους για το πώς πάει το Εντευκτήριο, πώς είναι η πνευματική ζωή της Θεσσαλονίκης, τι κάνουν οι φίλοι τους (και μη...) που ζουν εδώ.


(εικόνα: Με τη Νόρα Αναγνωστάκη στο μπαλκόνι του σπιτιού όπου μεγάλωσε. Φωτογραφία: Μιλτιάδης Πολυβίου, Απρίλιος 1997)


ΠΑΡΟΤΙ (το ομολογώ) είμαι κυρίως "της πεζογραφίας", μου άρεσε να επιστρέφω στα ποιήματα του Αναγνωστάκη, ίσως επειδή «στερούνται κάθε ποιητικής πόζας» (Διονύσης Καψάλης). Και με συγκινούσε ιδιαίτερα το ότι μοιραζόμασταν το ίδιο πάθος για τα λογοτεχνικά περιοδικά· μάλιστα, με ωφέλησαν πολύ τα σχετικά κείμενά του, κυρίως ένα άρθρο του στην Αυγή, που αναδημοσιεύτηκε στο τεύχος 6 (1989) του Εντευκτηρίου.

ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ του Εντευκτηρίου στον Αναγνωστάκη (τεύχος 71, Δεκέμβριος 2005) εστιάζει κυρίως στο πρόσωπο του Αναγνωστάκη ― και όχι ακριβώς στο έργο του, για το οποίο έχουν δημοσιευτεί μονογραφίες, αφιερώματα και πολυάριθμα μεμονωμένα άρθρα. (Ταυτόχρονα, επιχειρεί να ζωντανέψει μια όχι και τόσο μακρινή εποχή που η Θεσσαλονίκη δεν ήταν η σημερινή κλειστή, αποκαρδιωτικά συντηρητική, ξενοφοβική πόλη.). Άνθρωποι που τον έζησαν στη Θεσσαλονίκη, ήδη από τα χρόνια του πανεπιστημίου, γράφουν για τη σχέση τους με τον Αναγνωστάκη και κυρίως για τα όσα αποκόμισαν από τη συναναστροφή τους μαζί του. Προστίθενται μερικά μελετήματα, που φωτίζουν, ελπίζω, ορισμένες επιμέρους πτυχές του έργου του Αναγνωστάκη.

ΟΠΩΣ ΓΡΑΦΟΥΝ ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος και η Μαρία Στασινοπούλου στο κείμενό τους «Μανόλης Αναγνωστάκης: Σχήμα βίου και έργου», «Στο σπίτι της οδού Δικαστηρίων 20 στη Θεσσαλονίκη, 9 Μαρτίου του 1925, γεννιέται ο γιος του Ανέστη Αναγνωστάκη, γιατρού κρητικής καταγωγής, και της Ευαγγελίας Κασιμάτη. Λαμβάνει το όνομα Μανόλης [...]».
Ο Αναγνωστάκης πέθανε στην Αθήνα στις 23 Ιουνίου 2005 και κηδεύτηκε τέσσερις μέρες αργότερα, δημοσία δαπάνη.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Ο ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Γιώργος Κορδομενίδης
Σε πρώτο πρόσωπο

Δημήτρης Δασκαλόπουλος - Μαρία Στασινοπούλου
Μανόλης Αναγνωστάκης. Σχήμα βίου και έργου

Μανόλης Αναγνωστάκης
Είμαι αριστερόχειρ ουσιαστικά.
Επιμέλεια: Μισέλ Φάις

Μανόλης Αναγνωστάκης
Ο Ιωάννης Μεταξάς και εγώ

Oscar Vladislas de Ludicz Milosz
Συμφωνία του Νοεμβρίου
Μετάφραση: Μανόλης Αναγνωστάκης. Παρουσίαση: Αθανασία Τσατσάκου

Φούλα Λαμπελέ
Τα μπλόκια

Στέφανος Μπαλής
Από τη «Φιλοπρόοδη Συντροφιά» στον «Εκπολιτιστικό Όμιλο Πανεπιστημίου»

Γιάννης Τριάρχου
Ο σύντροφός μας στην ΕΠΟΝ

Γιώργος Αποστολίδης
«Ήμασταν από τότε αναθεωρητές». Συνομιλία με τον Μιλτιάδη Πολυβίου

Μιχ. Γ. Μπακογιάννης
Το περιοδικό Κριτική (1959-1961) του Μανόλη Αναγνωστάκη

Γιώργος Ζεβελάκης
Τρία γράμματα στον Αναγνωστάκη από το αρχείο της Κριτικής. Μίκης Θεοδωράκης, Γεώργιος Μ. Θεοδωράκης, Άγγελος Τερζάκης

Παναγιώτης Πίστας
Σημείωμα προσωπικό

Μιχ. Γ. Μπακογιάννης
Ο Αναγνωστάκης στη Μακεδονική Ώρα

Μανόλης Αναγνωστάκης
Για την πνευματική Θεσσαλονίκη

Μιλτιάδης Δ. Πολυβίου
Μανόλης Αναγνωστάκης. Στιγμιότυπα και αφηγήσεις

Γιώργος Παλιαδέλης
«Με προκαλούν» είπες

Ελένη-Λίνα Ελεγμίτου
Ο Μανόλης Αναγνωστάκης

Τάσος Χατζητάτσης
«Μια ιδιοτέλεια παρηγοριά στο βάθος»

Μίμης Σουλιώτης
Μερικές χρήσιμες πληροφορίες για τον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη

Πάνος Θεοδωρίδης
Αναγνωστάκης

Δημήτρης Καλοκύρης
«Θα βρεθούν άνθρωποι να μιλήσουν για σένα...»

Τάκης Γραμμένος
Ο Αναγνωστάκης και εγώ

Θέμης Λιβεριάδης
Μια βραδιά στην «Τέχνη»

Ευάγγελος Χεκίμογλου
Μας γέρας προώρως

Μάκης Τρικούκης
Η γνωριμία μου με τον Μ. Αναγνωστάκη

Ρούλα Αλαβέρα
Σφραγίς επί της παρειάς

Αθανασία Τσατσάκου
Γράμμα στον Μανόλη Αναγνωστάκη για το Περιθώριο '68-'69

Κλείτος Κύρου
Επιστολή στον Μανόλη Αναγνωστάκη

Μ.Μ.
Μαρτυρία

Μάρκος Μέσκος
Σαν υποθήκες

Αλέξης Ζήρας
Θητεία στη σιωπή

Μαίρη Μικέ
Ανοχύρωτη πόλη

Χρήστος Καββαδάς
Ένα σχόλιο στις Εποχές του Αναγνωστάκη

Διονύσης Καψάλης
Το καμαράκι κάτω από τη σκάλα

Το τεύχος 71 / Αφιέρωμα 
στον Μανόλη Αναγνωστάκη 
συνοδεύεται από dvd 
με την εκπομπή 
«Παρασκήνιο: Μανόλης Αναγνωστάκης» 
και αποστέλλεται με αντικαταβολή 14,00 ευρώ, 
μέσα στην Ελλάδα. 

Πληροφορίες - παραγγελίες: entefkti@otenet.gr

Εντευκτήριο, τεύχος 102 – 103

του Λάμπρου Σκουζάκη

πηγή: http://pandoxeio.com

Ήταν τόσο θαυμάσιο να γεύεται την ουσία της ζωής μ' όλη του την ύπαρξη, αρχίζοντας από τα πιο απλά της σημεία: από ένα βλέμμα, από μια κίνηση, από έναν ήχο! Τίποτε δεν ήταν περιφρονήσιμο. Είχε την ικανότητα να ανακαλύπτει κόσμους ολόκληρους εκεί που οι άλλοι περνούσαν ανυποψίαστοι, με την ιδέα της φτηνής καθημερινότητας να τους κλείνει τα μάτια. Αν τολμούσες να του πεις ότι είχε φαντασία (έτσι το έπαθα κι εγώ στην αρχή της γνωριμίας μας), γινόταν έξω φρενών. «Δεν είναι φαντασία», έλεγε, «η εντελής αντίληψη της πραγματικότητος, η διείσδυσις του νοήμονος ανθρώπου στη φαινομενικότητα των γεγονότων, η σύλληψις της ακριβούς κινήσεως πάσης ευελιξίας. Η πραγματικότης είναι απείρως πλουσιωτέρα και της πλέον πληθωρικής φαντασιώσεως. Απλώς, αντιλαμβάνομαι. Δεν εφευρίσκω. Διαφέρω από τους πολλούς γιατί αντιλαμβάνομαι δι’ όλης μου της υπάρξεως και όχι μόνο με το πνέυμα»… έγραφε η Νόρα Αναγνωστάκη σε ένα έξοχο κείμενο, ανοιχτό και κλειστό μαζί [«Ο αναμένων»], δημοσιευμένο στο περιοδικό Νέα Πορεία [τεύχος 6] και αναδημοσιευμένο στο παρόν Εντευκτήριο. Σύντροφος και συνοδοιπόρος του Μανόλη Αναγνωστάκη, συνδημιουργός του περιοδικού – σταθμού Κριτική [1959], η Αναγνωστάκη δεν έζησε στη σκιά του αλλά υπήρξε μια αυτόφωτη πνευματική παρουσία, πάντα ανοιχτή σε οτιδήποτε καινούργιο παρουσιαζόταν στην τέχνη της γραφής – μετέφερασε άλλωστε ταυτόχρονα με την έκδοσή του αποσπάσματα του έργου Ο βαθμός μηδέν της γραφής του Ρολάν Μπαρτ, φέροντας το όνομα του Γάλλου θεωρητικού στην Ελλάδα, ενώ ανέδειξε και τα προτάγματα του Νέου Μυθιστορήματος. Είχε πράγματι την ικανότητα να διακρίνει το νέο που κόμιζε κάθε εποχή και να το αναδεικνύει έξω από αισθητικές και ιδεολογικές σκοπιμότητες. Υπήρξε σπάνιος τύπος κριτικού, κριτικός με γούστο, κατά τον γνωστό χαρακτηρισμό του Τ.Σ. Έλιοτ, όπως γράφει ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος, που μαζί με την Πόλυ Κρημνιώτη υπογράφουν τα δυο προς μνήμην της κείμενα, με αφορμή την φυγή της την τελευταία ημέρα του περσινού έτους.

ΑΓΑΠΗ καπριτσιόζα…/αυτή η αγάπη που πεθαίνει όταν χάνεται/ κι εκείνη η αγάπη που παραμένει/ και σου συμπαραστέκεται/στην ήττα/ μέχρι τέλους./[…] … διακρίνει ανάμεσα στις Συναντήσεις του με τον θάνατο ο Ταντέους Καντόρ (μετάφραση: Ζαφείρης Νικήτας), ο Πολωνός εικαστικός καλλιτέχνης, σκηνοθέτης, σχεδιαστής, συγγραφέας και θεωρητικός του θεάτρου, μια επιδραστικότατη φωνή του θεάτρου και ένας καλλιτέχνης των λέξεων και των γραμμών. Το τεύχος προτείνει και παρουσιάζει δυο νέες ποιητικές φωνές, τον 19χρονος Ένο Αγκόλλι, γεννημένο στην Κορυτσά της Αλβανίας και υπότροφο σπουδαστή πλέον αναλυτικής φιλοσοφίας στο Σικάγο και τον 18χρονο Γιαχύα Χασάν, γεννημένο στην Δανία από Παλαιστίνιους γονείς. Δημοσιεύονται ακόμη ποιήματα της Κικής Δημουλά, του Χάρη Βλαβιανού, της Ανθής Μαρωνίτη, του Πολ Όστερ (παρουσίαση και απόδοση: Βασίλης Κουγέας), του Θανάση Μαρκόπουλου, του Κωνσταντίνου Παπαχαράλαμπου, του Λεωνίδα Κακάρογλου, του Γιώργου Χ. Θεοχάρη, του Συμεών Τσακίρη, του Απόστολου Λυκεσά, της Μαρίας Καρδάτου, του Άγγελου Ευθυμιάδη και της Άλκηστης Πανάγου.

Στρέφω τη σκέψη στους παιδεμένους ποιητές που τυραννίστηκε η ζωή τους σε σανατόρια, σε ψυχιατρεία και σε νοσοκομεία χρονίων παθήσεων. Βιζυηνός, Φιλύρας, Πολυδούρη, Ρίτσος, Κοτζιούλας, τραγούδησαν τη ζωή ενώ ο θάνατος σελάγιζε μέσα τους.

Στρέφω τη σκέψη στους ποητές που εκόμισαν εις την ιατρικήν επιστήμην όπως εκόμισαν εις την τέχνην. Σ’ εκείνους που αντιμετώπισαν το άλγος του πόνου μακριά από βαριές ασθένειες και δοκιμασίες μετατρέποντάς το σε τέχνη μέσ’ από τη διήθησή του στα φίλτρα της ευαισθησίας των. Σ’ εκείνους που άωρα έφυγαν από κοντά μας.

Κάπως έτσι κι εγώ, αν μη τι άλλο σ’ αυτή τη ζωή, προσδοκώ να συναριθμηθώ με τους πονεμένους της συκοφαντημένης γενιάς μου. Με τους αδελφούς μου και τις αδελφές μου της περιώνυμης «Γενιάς του ’70»: την Μπίλλη να σφάζει τον Κ ό κ ο ρ α  τ ω ν  θ ε μ ε λ ί- ω ν στο Πήλιο και τον Βασίλη, το χλωμό κ ύ ρ ι ο  Ί β ο  του Παγασητικού και με τον Μίμη των βορείων συνόρων […] την Ηρώ και τον Γιάννη, πλανόδιους θηρευτές αισθημάτων στην Α κ τ ή  Κ α λ λ ι μ α σ ι ώ τ η…  γράφει ο Γιώργος Θεοχάρης στο ένα από τα τρία Ποιήματα («Εκόμισαν…»), που τυπικά καλύπτουν ένα δισέλιδο αλλά ουσιαστικά έναν ολόκληρο κόσμο όπου η γλώσσα και η Ποίηση «μας σκέπουν αδιαλείπτως», όπως άλλωστε στιχουργεί και στο ισχαιμικό του επεισόδιο σε εξέλιξη, όπου και η χρήση της γλώσσας ως στοιχείο επιβίωσης. 

Στο ίδιο τεύχος πεζά του Δημήτρη Πετσετίδη, του Ηλία Μαγκλίνη, της Άννυς Κουτροκόη, της Ντάντης Σιδέρη-Σπεκ, του Ιγνάτη Χουβαρδά, της Άννας Κουστινούδη, του Χρήστου Δήμα, του Ντέιβιντ Σεντάρις (μετ.: Γιάννης Θεοδοσίου), του Γιώργου Μαυρομμάτη, του Βασίλη Τερζόπουλου και των πρωτοεμφανιζόμενων Άννας Γούλα και Μαρίας Ντινάκη. Η Λίζυ Τσιριμώκου γράφει για την πολυδιάστατη διδακτική και συγγραφική προσφορά της Τζίνας Πολίτη και ο Γιώργος Κορδομενίδης νεκρολογεί τον Κάρολο Τσίζεκ. Και πάλι η φωνή της Νόρας Αναγνωστάκη, από τις Μαγικές Εικόνες: Επτά δοκίμια, 1960 – 1965 [Τραμ, 1973]: μας μια σπουδή γυμνής ομορφιάς. Αυτό το σκέφτομαι επίμονα κάθε φορά που βλέπω μερικές κινέζικες ζωγραφιές. Θέλω να βγάλω έναν επικήδειο του ανέφελα ωραίου […]. Νομίζω πως δεν μας φτάνει πια η απόλαυση του ωραίου που διαστέλλει την ψυχή σε άχρονη έκσταση. […]. Δεν βρισκόμαστε σ’ ένα fin de siècle. Έχουμε ήδη εισχωρήσει βαθειά μέσα σ’ ένα ζέοντα και ανασχηματιζόμενο κόσμο. Κι αυτοί που μπορούν να μιλήσουν, για να είναι σύγχρονοι, πρέπει να μιλάνε τη γλώσσα του. [176 σελ.]