Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ: Ενα "βλάσφημο" θαύμα της Παναγίας

πηγή: www.tovima.gr

«Το Βήμα» παρουσιάζει στην ελληνική γλώσσα το για δεκαετίες χαμένο διήγημα «Ευχαριστώ για τη φωτιά» του Aμερικανού συγγραφέα, 76 χρόνια μετά την απόρριψή του από το περιοδικό «The New Yorker».

Ο Φράνσις Σκοτ Φιτζέρλαντ, η σύζυγός του Ζέλντα και η κόρη τους Σκότι σε εκδρομή με αυτοκίνητο, κάπου στην Ιταλία. Ο Φιτζέρλαντ έζησε στην Ευρώπη μεταξύ 1924 και 1931

Η κυρία Χάνσον ήταν μια όμορφη, μα κάπως ταλαιπωρημένη γυναίκα γύρω στα 40, που πουλούσε κορσέδες και ζωνάρια, ταξιδεύοντας έξω από το Σικάγο. Για πολλά χρόνια η περιοχή της οριζόταν από το Τολέδο, τη Λίμα, το Σπρίνγκφιλντ, το Κολόμπους, την Ινδιανάπολη και το Φορτ Γουέιν και η μετάθεσή της στην περιφέρεια Αϊοβα - Κάνσας - Μιζούρι αποτελούσε προαγωγή, καθώς η εταιρεία της είχε επεκταθεί πιο δυναμικά στα δυτικά του Οχάιο.

Στ' ανατολικά έπιανε την κουβέντα με τους πελάτες και συχνά είχε προσφορές για ένα ποτό ή ένα τσιγάρο στο γραφείο κάποιου αγοραστή, όταν τέλειωνε η δουλειά. Σύντομα όμως κατάλαβε ότι στην καινούργια περιφέρεια τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Οχι μόνο δεν τη ρωτούσαν ποτέ αν ήθελε να καπνίσει, αλλά αρκετές φορές, στη δική της ερώτηση, αν είχε κανείς αντίρρηση να ανάψει τσιγάρο, της απαντούσαν μισοαπολογητικά ότι «δεν είναι ότι ενοχλούμαι εγώ, αλλά επηρεάζει αρνητικά τους εργαζομένους».

«Α, φυσικά, καταλαβαίνω».

Το κάπνισμα σήμαινε πολλά γι' αυτήν ώρες-ώρες. Δούλευε πολύ σκληρά και το τσιγάρο μπορούσε να την ξεκουράσει και να τη χαλαρώσει ψυχολογικά. Ηταν χήρα και δεν είχε στενούς συγγενείς ώστε να τους γράφει τα απογεύματα και τα μάτια της δεν άντεχαν πάνω από μία ταινία την εβδομάδα, επομένως το κάπνισμα κατέληξε να είναι ένα απαραίτητο σημείο στίξης στη μακροσκελή πρόταση μιας ημέρας στον δρόμο.

Η τελευταία εβδομάδα του πρώτου ταξιδιού της με το νέο δρομολόγιο τη βρήκε στην πόλη του Κάνσας. Ηταν μέσα Αυγούστου και ένιωθε λίγη μοναξιά ανάμεσα σε όλες εκείνες τις νέες επαφές, έτσι λοιπόν χάρηκε όταν βρήκε στη ρεσεψιόν μιας εταιρείας κάποια γυναίκα που γνώριζε από το Σικάγο. Κάθησε μαζί της μέχρι να τη φωνάξουν και στην πορεία της συζήτησης έμαθε μερικά πράγματα για τον άνδρα που επρόκειτο να δει.

«Θα τον πειράξει αν καπνίσω;».

«Τι; Θεέ μου, ναι!» είπε η φίλη της. «Εχει δώσει λεφτά για να στηρίξει τον αντικαπνιστικό νόμο».

«Α. Καλά, σου είμαι ευγνώμων για τη συμβουλή - κάτι παραπάνω από ευγνώμων».

«Καλύτερα να προσέχεις με δαύτο παντού εδώ γύρω» είπε η φίλη της. «Κυρίως με τους άνδρες άνω των 50. Οσους δεν πήγαν στον πόλεμο. Ενας κύριος μου έλεγε ότι κανείς από όσους πήγαν στον πόλεμο δεν θα είχε ποτέ πρόβλημα με όποιον καπνίζει».

Αλλά στην αμέσως επόμενη στάση της έπεσε πάνω στην εξαίρεση. Φαινόταν μια χαρά νεαρός, αλλά τα μάτια του είχαν στυλωθεί με τέτοια έκπληξη πάνω στο τσιγάρο που χτυπούσε στο νύχι του αντίχειρά της, ώστε η κυρία Χάνσον αναγκάστηκε να το κρύψει. Ανταμείφθηκε όμως όταν ο νεαρός της ζήτησε να γευματίσουν μαζί το μεσημέρι, ενώ μέσα σε μία ώρα είχε στα χέρια της και μια άκρως αξιόλογη παραγγελία.

Υστερα ο νεαρός επέμεινε να την πάει με το αυτοκίνητο στο επόμενο ραντεβού της, μολονότι εκείνη σκόπευε να βρει κάποιο ξενοδοχείο κάπου εκεί κοντά και να τραβήξει μερικές τζούρες στην τουαλέτα. Ηταν μια από εκείνες τις ημέρες που είναι γεμάτες αναμονή - όλοι ήταν απασχολημένοι, όλοι αργούσαν, και όταν εντέλει εμφανίζονταν οι πελάτες, είτε ανήκαν σ' εκείνη την κατηγορία των ανδρών με τα μακρόστενα πρόσωπα που καθόλου δεν τους αρέσουν οι μικρές αδυναμίες των άλλων ανθρώπων, είτε ήταν γυναίκες, θέλοντας ή μη αφοσιωμένες στις ιδέες αυτών των ανδρών.

Είχε να καπνίσει από το πρωί και ξαφνικά συνειδητοποίησε ότι αυτός ήταν ο λόγος για εκείνη την ακαθόριστη δυσαρέσκεια που ένιωθε στο τέλος κάθε επίσκεψης, ανεξάρτητα από το πόσο επιτυχής είχε αποδειχθεί από επαγγελματικής απόψεως. Ελεγε, «πιστεύουμε ότι καλύπτουμε ένα διαφορετικό κομμάτι της αγοράς.

Ολα βεβαίως από λάστιχο και καναβάτσο είναι φτιαγμένα, αλλά ο δικός μας τρόπος κατασκευής διαφέρει. Η αύξηση της διαφήμισης κατά 30% σε εθνικό επίπεδο μέσα σ' έναν χρόνο μιλά από μόνη της».

Και από μέσα της σκεφτόταν: Αν μπορούσα να τραβήξω έστω τρεις τζουρίτσες, θα πουλούσα ακόμα και παλιομοδίτικες μπαλένες.

Είχε να επισκεφθεί άλλο ένα κατάστημα τώρα, αλλά είχε ακόμα κανένα μισάωρο για το ραντεβού. Ηταν ακριβώς η ευκαιρία να πάει στο ξενοδοχείο της αλλά, καθώς δεν υπήρχε κανένα ταξί εκεί γύρω, άρχισε να περπατάει σκεπτόμενη: Μάλλον πρέπει να κόψω το τσιγάρο. Κοντεύω να πάθω εθισμό με δαύτο.

Μπροστά της είδε τον καθεδρικό ναό. Εδειχνε πολύ ψηλός, και ξαφνικά της ήρθε μια λαμπρή ιδέα: αφού ανέβαινε τόσο θυμίαμα στους πυργίσκους εκεί ψηλά προς τον Θεό, λίγος καπνός εκεί στον πρόδομο δεν θα έκανε μεγάλη διαφορά. Καθόλου δεν θα τον πείραζε τον Υψιστο αν μια καταπονημένη γυναίκα τραβούσε μερικές τζούρες στον πρόδομο.

Μολαταύτα, αν και δεν ήταν καθολική, η σκέψη αυτή την ενόχλησε. Ηταν άραγε τόσο σημαντικό να καπνίσει, από τη στιγμή που θα μπορούσε να ενοχλήσει τόσο κόσμο; Και όμως. Δεν θα τον ενοχλήσει, συλλογιζόταν επίμονα. Στην εποχή Του, δεν είχαν καν ανακαλύψει το ταμπάκο…

Μπήκε στην εκκλησία∙ ο πρόδομος ήταν σκοτεινός. Ψαχούλεψε μέσα στην τσάντα της για να βρει σπίρτα, αλλά δεν βρήκε τίποτα. Θα πάω ν' ανάψω από κανένα κερί, σκέφτηκε.

Μονάχα μια κηλίδα φωτός στη γωνία έσπαγε το σκοτάδι στο κεντρικό κλίτος του κυρίως ναού. Προχώρησε στον διάδρομο προς εκείνη τη λευκή θαμπάδα και είδε ότι δεν προερχόταν από τα κεριά και ότι, σε κάθε περίπτωση, σύντομα θα χανόταν - ένας γέρος ετοιμαζόταν να σβήσει την τελευταία λάμπα λαδιού.

«Τούτα 'δώ είναι τάματα» είπε. «Τη νύχτα τα σβήνουμε. Πιστεύουμε πως έχει μεγαλύτερη σημασία για τον κόσμο που μας τα φέρνει να τα έχουμε και την επόμενη μέρα παρά να καίνε όλη νύχτα».

«Κατάλαβα».

Ο γέρος έσβησε και την τελευταία λάμπα. Τώρα δεν είχε απομείνει κανένα φως στον καθεδρικό, εκτός από έναν ηλεκτρικό πολυέλαιο που ήταν κρεμασμένος ψηλά και τη μονίμως αναμμένη λάμπα μπροστά από το Ιερό.

«Καληνύχτα» είπε ο νεωκόρος.

«Καληνύχτα».

«Υποθέτω ότι ήρθες να προσευχηθείς».

«Ναι, γι' αυτό ήρθα».

Εκείνος έφυγε και μπήκε στο σκευοφυλάκιο. Η κυρία Χάνσον γονάτισε για να προσευχηθεί.

Είχε πολύ καιρό να προσευχηθεί. Καλά-καλά δεν ήξερε ούτε και για ποιο πράγμα να προσευχηθεί, κι έτσι προσευχήθηκε για τον εργοδότη της και για τους πελάτες της στο Ντε Μόιν και την πόλη του Κάνσας. Οταν τέλειωσε τις προσευχές της, σηκώθηκε. Μια εικόνα της Παναγίας την κοιτούσε από μια κόγχη, δυο μέτρα πάνω από το κεφάλι της.

Εστρεψε και εκείνη το βλέμμα της προς τα 'κεί. Επειτα σηκώθηκε ξανά όρθια και έγειρε νωχελικά προς τα πίσω στη γωνία του στασιδιού. Στη φαντασία της, η Παρθένος Μαρία κατέβηκε, όπως στο θεατρικό έργο «Το θαύμα», και πήρε τη θέση της, άρχισε να πουλάει κορσέδες και ζωνάρια για λογαριασμό της ώσπου κουράστηκε, όπως ακριβώς και η ίδια. Υστερα, για μερικά λεπτά, η κυρία Χάνσον μάλλον αποκοιμήθηκε.

Ξύπνησε με την αίσθηση ότι κάτι είχε αλλάξει και σιγά-σιγά αντιλήφθηκε ότι στον αέρα υπήρχε μια γνώριμη μυρωδιά που δεν ήταν θυμίαμα και ότι την έτσουζαν τα δάχτυλά της. Κατόπιν συνειδητοποίησε ότι το τσιγάρο που κρατούσε στο χέρι της ήταν αναμμένο - έκαιγε.

Πολύ γλαρωμένη ακόμα για να σκεφτεί, τράβηξε μια τζούρα για να μη σβήσει η καύτρα. Υστερα ύψωσε το βλέμμα της προς την κόγχη της Παναγίας, κάπου εκεί στο μισοσκόταδο.

«Ευχαριστώ για τη φωτιά» είπε.

Αλλά δεν της φάνηκε αρκετό και έτσι έπεσε στα γόνατα, με τον καπνό του τσιγάρου ανάμεσα στα δάχτυλά της να στροβιλίζεται ανεβαίνοντας ψηλά.

«Ευχαριστώ πολύ για τη φωτιά» είπε.

Είχε κριθεί ακατάλληλο
Ο Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ, ένας από τους μεγάλους συγγραφείς της «Χαμένης Γενιάς» της αμερικανικής λογοτεχνίας, όπως τη βάφτισε η Γερτρούδη Στάιν, έκρυβε κάτω από το πάντα φινετσάτο κοστούμι του μια καρδιά μελαγχολική. Το 1936, τέσσερα χρόνια προτού αυτή η καρδιά τον προδώσει οριστικά, είχε προσφέρει στο έγκριτο περιοδικό «The New Yorker» ένα διήγημα 1.173 λέξεων με τον τίτλο «Thank You For The Light» («Ευχαριστώ για τη φωτιά»). Το έντυπο απέρριψε τότε (που ο ίδιος ήταν ήδη διάσημος και αυτοκαταστροφικός) το διήγημα του ανθρώπου που το 1925 είχε εκδώσει το κλασικό πλέον μυθιστόρημα «Ο υπέροχος Γκάτσμπι».

«Φοβούμαστε ότι είναι εντελώς απίθανο να δημοσιευθεί αυτό το διήγημα του Φιτζέραλντ. Μας φαίνεται τόσο παράξενο και ασυνήθιστο για να το έχει γράψει αυτός και σίγουρα υπέρ το δέον φανταστικό. Θα δίναμε πολλά, βεβαίως, για να έχουμε στις σελίδες μας μια ιστορία του Σκοτ Φιτζέραλντ και ευελπιστούμε ότι θα μας στείλετε κάτι που θα φαίνεται πιο ταιριαστό. Ευχαριστούμε, σε κάθε περίπτωση, που το θέσατε υπ' όψιν μας» έγραφε η απαντητική επιστολή του περιοδικού.

Τα εγγόνια του συγγραφέα βρήκαν αυτή την ιστορία ανάμεσα σε κάποια έγγραφά του και στη συνέχεια την παρέδωσαν στον μελετητή του έργου και επιμελητή του, Τζέιμς Γουέστ. Η Ντέμπορα Τρέισμαν, υπεύθυνη λογοτεχνίας του αμερικανικού περιοδικού, εικάζει σήμερα ότι το διήγημα απορρίφθηκε εξαιτίας της ασεβούς μεταχείρισης που επεφύλαξε τότε ο συγγραφέας στην Παρθένο Μαρία, η οποία εν προκειμένω κάνει το «θαύμα» της. Η τελευταία όμως «έχει υποστεί πολύ χειρότερα πράγματα έκτοτε απ' ό,τι στα χέρια του Φιτζέραλντ».

Η Τρέισμαν υποστηρίζει ότι σήμερα μπορούμε να διαβάσουμε το διήγημα ως ένα «υπέροχο μικρό προσχέδιο» και να το δούμε ως μια «λεπτομέρεια λογοτεχνικού ενδιαφέροντος». Εβδομήντα έξι ολόκληρα χρόνια μετά, το «New Yorker» το δημοσίευσε στο τεύχος του που κυκλοφόρησε τη Δευτέρα 6 Αυγούστου 2012.

Η μετάφραση είναι του συντάκτη μας Γρηγόρη Μπέκου. Ευχαριστούμε τη μεταφράστρια Μαργαρίτα Ζαχαριάδου για τις παρατηρήσεις.