Γιώργης Γιατρομανωλάκης: Διαβάζω κείμενα όλων των εποχών

https://www.efsyn.gr

Βιβλία στο προσκέφαλο

Πολυαγαπημένα, πολυδιαβασμένα βιβλία, που μας διαμόρφωσαν ή μας στήριξαν σε δύσκολες στιγμές. Πρόσωπα της γραφής ξεφυλλίζουν την «αυτοβιογραφική» βιβλιογραφία τους.

Ο πρόσφατα βραβευμένος με το Τιμητικό Βραβείο του περιοδικού «Αναγνώστης» για τη συνολική του προσφορά στα γράμματα Γιώργης Γιατρομανωλάκης διασπείρει τις μέριμνες, τις πειθαρχίες του και τα ενδιαφέροντά του σ’ ένα ευρύ πεδίο: μελέτες για την αρχαία και τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, μεταφράσεις, ποίηση, διήγημα και μυθιστόρημα. Πολύτροπος αφηγηματικά και ενδελεχής δοκιμιακά, εδώ ανακεφαλαιώνει τις αναγνωστικές του εποχές, αλλά και τα βιβλία και τους συγγραφείς που του συμπαραστάθηκαν, τον μεταμόρφωσαν, τον διαμόρφωσαν.

Αντίθετα από τη συνήθεια πολλών να διαβάζουν στο κρεβάτι τους αγαπημένα βιβλία που έχουν αποθέσει δίπλα στο κομοδίνο, εγώ ακολουθώ άλλες αναγνωστικές στάσεις και πρακτικές.

Διαβάζω στο λεωφορείο ή στον ηλεκτρικό, διαβάζω σε καφενεία, ξενοδιαβάζω όρθιος εφημερίδες στα περίπτερα- κυρίως όμως διαβάζω στο γραφείο μου.

Αντίθετα, επίσης, από πολλούς που έχουν τα γραφεία τους σε μια άκρη του δωματίου και από εκεί καθισμένοι σε πολυθρόνα, βλέπουν μπροστά, εγώ προτιμώ το γραφείο κολλημένο στον τοίχο, να κάθομαι σε μια καρέκλα και να κοιτάζω τον τοίχο.

Καλυμμένο συνήθως με βιβλία. Η ανάγνωση και κυρίως η μελέτη είναι δουλειά σοβαρή και σκληρή.

Μελετώ μάλλον παρά διαβάζω. Ο καθείς και τα χούγια του.

Στον πολλαπλό κατακερματισμό της προσωπικότητάς μου (ο διχασμός είναι λιγότερο τραυματικός) συνετέλεσαν, σε πολύ μεγάλο βαθμό, τα βιβλία.

Αυτός ο αφύσικος κατακερματισμός ξεκίνησε από την εποχή που παιδί κι εγώ, φανατικό για τα γράμματα, έψαχνα στην ελάχιστη και ακατάστατη πατρική βιβλιοθήκη, συνεχίστηκε με τα ανεβοκατεβάσματά μου στην αγαπημένη Βικελαία Βιβλιοθήκη του Ηρακλείου, φούντωσε στα ζοφερά σπουδαστήρια της αρχαίας Φιλοσοφικής σχολής, επιβαρύνθηκε στη σχολική βιβλιοθήκη του Γυμνασίου Κυθήρων, όπου υπηρέτησα κάμποσα φεγγάρια, και ολοκληρώθηκε στις δαιδαλώδεις, σκοτεινές και μυστικοπαθείς βιβλιοθήκες του King’s College και της Senate House του Λονδίνου.

Ο Καλλίμαχος συνήθιζε να λέει «Μεγάλο βιβλίο, μεγάλο κακό».

Εγώ λέω: πολλά βιβλία, πολλές χαρές και κατατμήσεις. Ισχύει και για τις ερωτικές σχέσεις.

Διάβαζα παραμύθια (εκδόσεις «Αγκυρα»), «Μικρό Ηρωα», «Μάσκα», «Υπεράνθρωπο», πετώντας από πλανήτη σε πλανήτη.

Κάθε φορά που διάβαζα τον «Επικήδειο» του Κονδυλάκη πάνω στα μεγάλα τραπέζια της Βικελαίας, γελούσα τόσο πολύ που ο αυστηρός κλητήρας με έβγαζε έξω από το αναγνωστήριο.

Μετά, κόλλησα στον Καζαντζάκη, από τον οποίο μάλλον δεν έχω απελευθερωθεί ακόμη.

Συνήθως οι αναγνώστες του Καζαντζάκη μένουν στο «επάνω» κείμενο.

Αυτό πρωτίστως γίνεται με τους περισσότερους Κρητικούς αναγνώστες που χαίρονται με την «κρητική ματιά» και άλλα γλαφυρά.

Για πολλά χρόνια κυκλοφορούσα κι εγώ σε αυτό το «επάνω» κείμενο. Μετά έβαλα το κεφάλι μου βαθύτερα.

Αυτή η ηδονική, γλωσσική καταβύθιση στο κείμενο επιδεινώθηκε στα χρόνια των μεταπτυχιακών σπουδών στο Λονδίνο.

Η επίμονη, εξονυχιστική και πολλές φορές ιδεοληπτική μελέτη των κλασικών συγγραφέων, ειδικά των Τραγικών, συνετέλεσε σε αυτή την αναγνωστική μου «ανωμαλία»: να προσπαθώ να υπεισέρχομαι, να βουλιάζω και να χάνομαι στις υπόγειες ροές των κειμένων.

Κάτω από την ευφρόσυνη επιφάνειά τους, έβλεπα, ή φανταζόμουν πως έβλεπα, σημεία και τέρατα.

Αγαπημένη μου τραγωδία η σοφόκλεια Ηλέκτρα. Μοιάζει να μην έχει «κακό» τέλος.

Οι Ερινύες ούτε καν ακούγονται ως υπαινιγμός. Ο δάσκαλός μου, ο μακαρίτης Robert Winnington-Ingram συνήθιζε να μου λέει «No Erinyes, George, no salvation».

Αργότερα είδα ότι και ο Σεφέρης είχε στον «Ορέστη» του μπλεξίματα με τη σοφόκλεια Ηλέκτρα.

Τελικά εγείρεται το ερώτημα: υπάρχουν όντως Ερινύες, ή απλώς και μόνο κυκλοφορούν μέσα στα κείμενα;

Και για να το θέσουμε και διαφορετικά: αυτοί που όντως (όπως νομίζω) κυκλοφορούν ανάμεσά μας αόρατοι αλλά υπαρκτοί δεν είναι τίποτε εξωγήινοι.

Είναι οι ήρωες των βιβλίων που μας έχουν μαγέψει. Για να γίνω σαφέστερος: o ήρωας στο Catcher in the Rye του Salinger με κουτουλά χρόνια τώρα σε κάθε σταυροδρόμι.

Οι κολασμένοι του Δάντη και οι φοβεροί τύποι και τύπισσες των μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας (K. Vonnegut, Ph. Dick, Stanislaw Lem, G. Orwell, R. Bradburry κ.ά.) μπαινοβγαίνουν από τις πόρτες και τα παράθυρα του αναγνωστηρίου μου. Ακόμη και τώρα.

Προφανώς διαβάζω και αγαπώ να διαβάζω δικούς μας συγγραφείς. Παλιoύς, νεότερους. Νεότατους.

Τρελός και αδέσποτος είμαι για τον Σολωμό, τον Κάλβο, τον Παπαδιαμάντη, τον Βιζυηνό. Καβάφη, Σεφέρη, Ελύτη, Εμπειρίκο, Εγγονόπουλο, Ρίτσο, Σαχτούρη.

Μου αρέσει ο Λοιμός του Φραγκιά, η Αντιποίηση Αρχής του Κοτζιά, η Κυρία Κούλα του Κουμανταρέα, το Κιβώτιο του Αλεξάνδρου, η Σαρκοφάγος του Ιωάννου και λοιπά.

Και τους σημερινούς, τους σύγχρονούς μας ποιητές και πεζογράφους διαβάζω και όχι λίγες φορές τους «ζουλεύω», όπως θα έλεγε και ο Εγγονόπουλος.

Συνελόντι ειπείν. Διαβάζω τα πάντα. Τα πάντα εκείνα που με ξυπνούν και κάνουν να σταματά η οίηση και να λιγοστεύουν οι αστοχίες μου.

Είμαι αναγνώστης /συγγραφέας. Διαβάζω κείμενα όλων των εποχών. Από τα κείμενα της αρχαιότητας ώς τα βιβλία των πρωτοεμφανιζόμενων συγγραφέων μας.

Κυκλοφορούν μέσα μου πολλοί συγγραφείς. Με έχουν παθιάσει πάρα πολλοί λογοτεχνικοί ήρωες.

Αλλοι μου φράζουν το στόμα. Αλλοι με ενθαρρύνουν. Οι περισσότεροι μου λένε: «Γιώργη, σταμάτα τις εξυπνάδες και τις επιδείξεις. Πολυμαθίη νόον ου διδάσκει».

ελευταίο εκδοτικό ίχνος του Γ. Γιατρομανωλάκη είναι η εισαγωγή και η φιλολογική επιμέλεια στον τόμο «1934. Προϊστορία ή Καταγωγή» (Αγρα, 2015) του Ανδρέα Εμπειρίκου.

Επιμέλεια: Μισέλ Φάις