παρουσίαση από τον Γιώργο Κορδομενίδη
πηγή: http://www.kathimerini.gr
Hμερολόγιο εγκλεισμού και βασανισμού
Δ. Ν. Μαρωνίτης
Μαύρη γαλήνη.
Φωτογραφίες: Νανά Βέτα
εκδ. Το Ροδακιό - 51 σελ.
Το σύντομο αφήγημα του Δ. Ν. Μαρωνίτη «Μαύρη γαλήνη» απορρέει από τον επανειλημμένο εγκλεισμό του και τον βασανισμό του στην περίοδο της δικτατορίας του '67. Πρωτοδημοσιευμένο στο εμβληματικό περιοδικό «η Συνέχεια» (1973), μεταφέρθηκε δύο χρόνια αργότερα στον τόμο «Ανεμόσκαλα και Σημαδούρες», όπου χανόταν όμως ανάμεσα σε επιφυλλίδες. Τώρα πια η «Μαύρη γαλήνη» ανακτά την ελευθερία της και κατακτά ευρύτερες διαστάσεις στην πρόσφατη, φροντισμένη έκδοση του «Ροδακιού», συντροφευμένη από 26 φωτογραφίες της Νανάς Βέτα, που συνιστούν παράλληλο σχόλιο και δεν ανταγωνίζονται την αφήγηση.
Η «Μαύρη γαλήνη» χωρίζεται σε δύο μέρη: «Ο τυφλός τοίχος», το πρώτο και σχετικά πιο «φωτεινό»· «Η άσπρη πάπια», το δεύτερο και σκοτεινότερο. Πρόκειται για κείμενο αυτοβιογραφικό, που όμως καταφέρνει, με την αφαιρετικότητά του, να αναχθεί σε μνημειακή καταγραφή μίας από τις πιο σκοτεινές περιόδους της πρόσφατης ιστορίας μας. Και παρότι αναφέρεται σε παθήματα προσωπικά, με αιχμή μία απόλυτη και μαρτυρική απομόνωση, δεν είναι αφήγηση ιδιωτική· μετατρέπεται σε εγγραφή που μπορεί να την οικειοποιηθεί όποιος συμμερίζεται ομόλογα βιώματα. Συμβάλλει σ' αυτό και ο λόγος, στη διασταύρωση του προφορικού με τον γραπτό, ελλειπτικός, αλλού αποκαλυπτικός και αλλού συγκαλυπτικός του περιεχομένου του, πάντα περασμένος από ψιλό κόσκινο - προ πάντων, ένας λόγος που τον έχει διαπεράσει και διαμορφώσει το βίωμα, με υποδειγματική αφηγηματική οικονομία και εξαιρετική ισορροπία ανάμεσα στη γλωσσική έκφραση και στο νόημα που αυτή διατυπώνει.
Η αφήγηση είναι μοντερνιστική, αποσπασματική, βασισμένη στην τεχνική της ροής της συνείδησης· οι τελείες σπανίζουν και τις αντικαθιστούν μπάρες· οι εικόνες που την αποτελούν μοιάζουν με κρίκους σκόρπιους που ο αφηγητής λες και δεν μπορεί ή δεν θέλει να τους συναρμολογήσει σε αλυσίδα. Νομίζω πως ό,τι καθορίζει το ύφος και τον βηματισμό του κειμένου είναι η σωματικοποίηση της οριακής εμπειρίας που συνιστούν ο εγκλεισμός, η απομόνωση, τα βασανιστήρια του σώματος και της ψυχής. Γι' αυτό και, αντίθετα με άλλα κείμενα που γέννησε η απάνθρωπη συνθήκη της δικτατορίας, η «Μαύρη γαλήνη» δεν έχει τίποτε το άμεσα καταγγελτικό, όπως δεν έχει και τίποτε το άμεσα ηρωικό. Οι πιο πολλές εγγραφές αυτού του ιδιότυπου ημερολογίου φυλακής αφορούν τον ίδιο τον χώρο, το κελί, λιγότερες τις συνθήκες κράτησης, ελάχιστες τα βασανιστήρια και αυτούς που τα εκτελούσαν· κι όσες υπάρχουν, είναι απροσδόκητα «λοξές»: «Ο πρώτος -ένας από όσους μ' έδειραν- ακόμη και τώρα όταν με βλέπει θέλει χειραψία και ρωτά σχεδόν καλοσυνάτα και φανερά συγκινημένος: ε φίλε, τι γίνεται;».
Ο εγκλεισμός σ' ένα «κελί πολύ μικρό, χωρούσε δε χωρούσε ένα κρεβάτι» (όσο και αν συμφιλιωθεί κανείς με τη στενότητά του) δεν ταλαιπωρεί τόσο το σώμα, που αποδεικνύεται ανθεκτικό στη δύσκολη ώρα, όσο στριμώχνει την ψυχή.
Ο έγκλειστος, νιώθοντας να αλλάζει η αίσθηση του χρόνου (που από γραμμικός γίνεται σπειροειδής, ελικοειδής), αγκιστρώνεται στον περίκλειστο και αδιέξοδο χώρο. Αγκιστρώνεται και στις κανονικές, τακτικές κινήσεις. «Παίρνεις το κουτάλι και το πλαστικό ποτήρι, φοράς το πιο βιαστικό σου ύφος, στέκεσαι μπροστά στην πόρτα -όχι κολλητά, μη σε κτυπήσει- ανοίγουν, τρέχεις ανεβαίνοντας τέσσερα σκαλοπάτια, περνάς ένα διάδρομο, δίχως να βλέπεις αριστερά και δεξιά τις δύο ανοιχτές ή κλειστές πόρτες ―αδιάφορο― και τραβάς αντίκρυ».
Επινόηση του χρόνου
Ο έγκλειστος υποχρεώνεται επίσης να επινοήσει έναν χρόνο προσωπικό, όπου η ανάμνηση αγκαλιάζει τη φαντασία· αλλά και έναν χρόνο πραγματικό, με το παρελθόν που παρηγορεί, τη μορφή της μάνας που δεσπόζει, την παιδική ηλικία που εγγυάται ένα ενήλικο μέλλον ακόμη και μπροστά στα μνήματα της Ευαγγελίστριας· επίσης, έναν χρόνο ενορατικό, όπου το παρελθόν παραμορφώνεται και προφητεύει· τέλος, έναν χρόνο φανταστικό, που επιτρέπει την εξακτίνωση του πραγματικού σε άλλες διαστάσεις.
Σκοτεινό και γαλήνιο μαζί, όπως το προσδιορίζει ο τίτλος του, το αφήγημα είναι κυματοειδές και κινείται σε όλες τις κλίμακες της απόγνωσης, όμως αυτό δεν αποτρέπει κατά τόπους την πικρή ειρωνεία.
Με αυτά τα χαρακτηριστικά μορφής και περιεχομένου, η ολιγοσέλιδη «Μαύρη γαλήνη» κατατάσσεται αυτοδικαίως σε μία πεζογραφία άλλων προδιαγραφών από την τρέχουσα εγχώρια βιβλιοπαραγωγή· η πεζογραφία αυτή, ταπεινής σύλληψης και χαμηλών προσδοκιών, κερδίζει το στοίχημα με τον χρόνο και αναδεικνύεται υπερχρονική, σε βαθμό που, ενώ έρχεται από το παρελθόν, γίνεται δεκτή σαν να έρχεται από το μέλλον.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου