Ζωγραφική του Φώτη Μισόπουλου για το βιβλίο Όζα ροζ
γράφει ο Φώτης Μισόπουλος
για το «Ένα καμάρι σε εικόνες δέκα», από τη συλλογή
διηγημάτων της Καίτης Στεφανάκη Όζα ροζ, Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Εντευκτηρίου 2015
«Ένα καμάρι σε εικόνες δέκα» [i]
είναι το τελευταίο μικρό πεζό στη συλλογή της Καίτης Στεφανάκη «Όζα ροζ». Με
κάνει να σκεφτώ μ’ έναν τρόπο παραπληρωματικό ―κατά βάθος «αιρετικό» και ιδιότυπο,
για το «γίγνεσθαι- θήλυ»― κι αυτό ως μετα-αναγνώσεις άλλων, αρχίζοντας με την "ποιητική" παρότρυνση κάποιας νερομαντείας, του Auden κατ' αρχάς, μέχρι την ερωτική βία
που υφίσταται το κυρίως πρόσωπο στο έργο, που είναι μια γυναίκα σ' ένα σπίτι
στην Κηφισιά:
«Μες στο νερό δες και στοχάσου
Τι έχασες με τον καιρό
Όσο τα δάκρυα κυλούν καυτά
Τον άτιμο τον γείτονά σου αγάπα»[ii]
κι ο «γείτονας» μπορεί να είναι «ένας εξηντάρης,
φίλος του πατέρα», ένα πρόσωπο μοιραίο, καθώς συναντιέται με τη γυναίκα που
ακούει στο "ετερώνυμο" Στρατής, στη διαδικασία του βιολογικού, αλλά και στον
καθ' ολοκληρίαν σχηματισμό του γυναικείου υπάρχειν. Αυτή η μεταστοιχείωση αποτελεί τη μετατροπή, την υπογράμμιση του Νίτσε «sie wird Weib», «αυτή (η
ιδέα) γίνεται γυναίκα»[iii].
Ετούτοι οι στίχοι μπορούν να αποτελέσουν διακύβευμα στο γραφτό της Κ.Σ., μέσα
στη διακειμενικότητα του κειμένου αυτού που τώρα γράφεται.
«ΕΙΚΟΝΑ ΠΡΩΤΗ: Ήτανε
το καμάρι του, ήτανε η ψυχή του αυτό το παιδί, έλεγε και ξανάλεγε στους φίλους
του... τύπος και υπογραμμός, ολοκλήρωνε κάθε φορά εμφατικά. Να 'χε και κάτι
ανάμεσα στα σκέλια, μουρμούριζαν οι φίλοι σαν αρχαίος χορός. Να 'χε και κάτι
ανάμεσα στα σκέλια, επαναλάμβανε κι ο ίδιος»[iv].
Αυτή είναι μια παραδοχή ευνουχισμού της γυναικείας υπόστασης, του φύλου της. Το
γυναικείο γίγνεσθαι είναι ακόμα παρατημένο, βρισκόμαστε και βρίσκομαι
διαβάζοντας στα πρώτα σκαλιά: «Το στήθος πήρε να φουσκώνει. Γύρω απ' τις ρώγες
το δέρμα καμπύλωνε σαν απαλό ζυμάρι». Μια γυναίκα ευνουχισμένη· μ’ αυτόν τον
τρόπο τελείται η επικύρωση του αντρικού ευνουχισμού, υπαινικτική μιας
κατάστασης ά-φυλης, a-sexual, τελικά «α-κίνδυνης» από κάθε άποψη.
«ΕΙΚΟΝΑ ΔΕΥΤΕΡΗ: Το
στήθος πήρε να φουσκώνει... Το κορίτσι βρήκε μια πάνα μακρουλή και φάσκιωσε
σφιχτά το στέρνο, το 'κανε τάβλα. Έγραφε ημερολόγιο υπογράφοντας Στρατής. Αυτό
το Στρ- έδινε δύναμη». Δεν πρόκειται για μία γυναικεία εγγραφή στον κόσμο,
ούτε καν ως μεταφορά ή αλληγορία [v].
Για τη γυναίκα αυτή ξανατίθεται το ερώτημα αν είναι άντρας ή γυναίκα. Ένα
ερώτημα οντικό στην ατελείωτη "πατριαρχική" ενδοχώρα. Όταν το θέμα της
σεξουαλικότητας τίθεται υπό αμφισβήτηση, γεννιούνται οι βάσεις για μια υστερική
προσωπικότητα [vi].
Συμβιώνει με το "ετερώνυμο", το οποίο γεννιέται εδώ σαν αποτέλεσμα της
υστερίας. Αμφισβητείται ενδο-οικογενειακά είτε κοινωνικά ό,τι είναι ανίσχυρο,
αδύναμο. Ο φαλλός αποκτά ισχύ σημαίνοντος και στους τρεις κύκλους του
Μπορρομέλ: στο Πραγματικό, στο Φαντασιακό, στο Συμβολικό, που ανα-κυλίεται με
τα άλλα δύο. Η τελική φαλλική οιδιπόδεια εικόνα "υποχωρεί σ' ένα πλατύ
σημαινόμενο, οι φαλλικές χροιές γίνονται ιδεολογικές ή τουλάχιστο ιδεοληπτικές,
με αυτές συσχετίζεται η Άλλη Απόλαυση [vii],
η βασική γυναικεία επιδίωξη και απάντηση στο «τι θέλει η γυναίκα» (αρχικά Freud:
was will das Weib, καταληκτικά Λακάν: L' autre juiissance).
«ΕΙΚΟΝΑ ΤΡΙΤΗ: Η μάνα είπε, όλες τα 'χουν, και της
έδωσε κάτι πανιά να βάλει στο εσώρουχο. Η τσίγκινη λεκάνη που τα πλένανε,
πλημμύριζε σφαγμένα ζώα».
Αποκρυπτογραφείται ξανά η ιστορία: η γυναίκα περιέχει το ζωώδες κι αυτό οφείλει
να εξοριστεί, ο ευνουχισμός της είναι ο ακρωτηριασμός της μείωσής της, πλανάται
ο φόβος του άντρα. Το χαμένο μέλος μπορεί να επανα-συγκολληθεί σαν μια ευτυχής
δια-φυλική σχέση ιδεών. Η γυναίκα φέρνει τη ζωή, αυτό το λέμε φαλλική γυναίκα.
Ό φαλλός πρέπει σε μια φωτεινή συγκυρία να είναι όχι σημαίνον απλά, αλλά και
σημαινόμενο, ο φαλλός-ιδέα νοηματοδοτείται ως όνομα του πατρός (Λακάν). Η
γυναίκα επανακτά έναν αρχέγονο ρόλο, διπλό, της βασίλισσας και της μάγισσας.
ΕΙΚΟΝΑ ΤΕΤΑΡΤΗ-ΠΕΜΠΤΗ-ΕΚΤΗ-ΕΒΔΟΜΗ: «Εκείνος
εξηντάρης, φίλος του πατέρα... Την κάλεσε στην Κηφισιά.. Παρήγγειλε κουνέλι…
Ήταν σκληρό... Της έστελνε ένα ποσό ελεημοσύνης κάθε μήνα, υποτροφία το έλεγε,
για χάρη του ενδεούς πατρός της... Σπουδαίος επιχειρηματίας... Τη στρίμωξε
πίσω απ' την πόρτα κι έχωσε το χέρι ανάμεσα, εισχωρούσε βίαια εκεί που έλειπε
το κάτι ανάμεσα στα σκέλη...». Είναι και ο
ίδιος χωρίς κάτι αποτελεσματικό ανάμεσα στα σκέλη, χωρίς στύση, ευνουχισμένος,
με την ίδια μεταφορά που κι αυτή θεωρείται έτσι, εισχωρεί λοιπόν με βία, με
τη λειτουργική ακρίβεια δονητή. «Έγραφε
ακόμα ημερολόγιο ως Στρατής. Είχε κι έναν συμφοιτητή εκ Μυτιλήνης, Στρατής κι
εκείνος… Ήταν μελαχρινός, με μάτια αναμμένα κάρβουνα…». Η απρόσμενη
προσωποποίηση του "ετερωνύμου" της, οντικοποιεί τη φύση της, την οδηγεί στην
ετερότητα, στη σχέση με το διαφυλικό συνεχές.
Στην έκτη εικόνα, η Δήμητρα, η Ρέα, η Άρτεμη. Οι
αρχαίες θεότητες ενυπάρχουν μέσα σ' ένα σκηνικό αίματος. Ο Τιτάνας ευνουχίζεται
από τον Κρόνο και ο Δίας ευνουχίζει τον Κρόνο. Η Θρησκεία θεμελιώνεται πάνω στο
εφιαλτικό έγκλημα του ευνουχισμού, γιατί το νέο πρέπει να έρθει από άλλη
παρθενογένεση, οι προ-πάτορες πρέπει να υποστούν τον ακρωτηριασμό σαν έκβαση
του τέλους και του σκοπού της ιστορίας· δεν υπάρχει θρησκεία που δεν είναι
θεμελιωμένη στο αίμα, στο έγκλημα, στον ευνουχισμό, που μας αποδίδει ά-φυλους
σ' έναν μυστηριακό κόσμο αγγέλων. Στα μεταγενέστερα χρόνια των πιο απόκρυφων
τελετών, ο ευνουχισμός του ιεροφάντη είναι η άρνηση του εγκόσμιου, ο Άττις και ο
Ωριγένης μόνον έτσι θα βρεθούν στον χώρο της Μεγάλης Θεάς Κυβέλης, της Θηλυκής
Αρχής, της Γης ή στον Χώρο της Ιερής Επαγγελίας, της Ουράνιας Ιερουσαλήμ. Έτσι
εισάγεται η μεταφορολογία του ασκητισμού και της αναχώρησης.
Ο Θηλυκός
Στρατής γίνεται Ιέρεια, οι θεές του Άνω και Κάτω κόσμου αναδύονται από το
ασυνείδητο και της διδάσκουν πώς πρέπει να είναι οι σπονδές. Το κουνέλι μαλακό
και εύγευστο σε αντίθεση με το γεύμα της Κηφισιάς... «Ζωή σε λόγου σου, ευχήθηκε ο επιχειρηματίας και φίλος του νεκρού.
Εκείνη κούνησε μοναχά το κεφάλι. Κι αποσύρθηκε». Αξιοπρέπεια. Μπορώ να
τελειώσω τώρα με την αγάπη του Auden:
Όσο τα δάκρυα κυλούν καυτά
Τον άτιμο τον γείτονά σου αγάπα
«ΕΙΚΟΝΑ ΟΓΔΟΗ, ΕΝΑΤΗ, ΔΕΚΑΤΗ: Έβγαλε τη φασκιά απ'
το στήθος… Ανατρίχιασε...» Επανέρχεται
στον εαυτό της… «Το πλοίο για τη
Μυτιλήνη ξεκίνησε». Θα ψάξει τον αληθινό Στρατή. Δεν αμφισβητεί ότι είναι
γυναίκα, με την αλήθεια που ξέρει πια. Χωρίς υστερία, χωρίς το στεγανό μιας
καμπίνας. Γεμάτη όρεξη για τη ζωή της.
ΥΓ: Οι δέκα εικόνες παρουσιάζονται σαν μορφή ενός κινηματογραφικού
προσεναρίου. Εύχομαι να γραφτεί σύντομα για το σινεμά ή την τηλεόραση. Ακόμη
και η γραφή αυτού του μικρού σημειώματος πήρε κάτι από το λαχανιασμένο ύφος του
μικρού αυτού γοητευτικού πεζού.
Μάιος
2016
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[i] Καίτη
Στεφανάκη, Όζα ροζ: μικρά πεζά, Εκδόσεις Εντευκτηρίου 2015, σελ. 79
[ii] W. Auden, «Βγήκα να περπατήσω ένα βράδυ», μετάφραση: Ερρίκος Σοφράς, Εντευκτήριο, τ.
109/2016, σελ. 38
[iii] Ζακ
Ντερριντά, Έμβολα -Τα ύφη του Νίτσε, μετάφραση: Γ. Φαράκλας, Εστία 2002, σελ. 55
Βλ. γενικά
«η γυναίκα ως ιδέα ― η γυναίκα δεν γεννιέται αλλά σχηματίζεται», Σιμόν ντε Μπωβουάρ
[iv] Καίτη
Στεφανάκη, ό.π., σελ. 79
[v] Ζακ
Ντερριντά, ό.π., σελ. 55
[vi] Ε. Κύβελου:
Ψύχωση - Νεύρωση - Διαστροφή// Διαδίκτυο, 2010
[vii] Ε. Κύβελου: ό.π.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου