Η μυστηριώδης «πατρική» σχέση του Καβάφη με τον κληρονόμο του

της Έφης Μαρίνου

πηγή: www.efsyn.gr 

Φεστιβάλ Φιλίππων Θάσου (5 Ιουλίου-1 Σεπτεμβρίου)

Ο Θοδωρής Γκόνης, καλλιτεχνικός διευθυντής τής τόσο ιδιαίτερης αυτής καλλιτεχνικής διοργάνωσης της περιφέρειας, που δίνει έμφαση στις δικές της παραγωγές και όχι στις περιοδεύουσες σε όλη τη χώρα, αποφάσισε να οργανώσει αφιέρωμα στον Αλεξανδρινό. Ζήτησε από τον Κώστα Ακρίβο ένα νέο θεατρικό έργο. Κι αυτός έγραψε το «Ο γηραιός πατήρ μου». Θέμα του η υποψία ότι ο Αλέκος Σεγκόπουλος, κληρονόμος της περιουσίας και του έργου του Καβάφη, ήταν φυσικό του τέκνο. Μητέρα του, η ράφτρα της μητέρας του ποιητή, Ελένη Σεγκοπούλου.

 «Αυτή είνε η διαθήκη μου. Εκτελεστήν αυτής διορίζω τον Αλέξανδρον Δ. Σεγκόπουλον. Κληροδοτώ εις την ανεψιάν μου Χαρίκλειαν Βαλιέρη διακοσίας λίρας. Κληροδοτώ εις την ανεψιάν μου Ελένην Καβάφην επτακοσίας λίρας. Κληροδοτώ εις τον Αλεξ. Δ. Σεγκόπουλον όλην την επίλοιπον περιουσίαν μου. Επίσης τα έπιπλα της οικίας μου, τα διαμαντικά, τα βιβλία και οτιδήποτε άλλο με ανήκει. Εν Αλεξανδρεία τη 8η Ιουλίου 1923. Κωνσταντίνος Π. Καβάφης».

Αυτή η απρόσμενη στο σκεπτικό της διαθήκη στάθηκε η αφορμή για τη συγγραφή ενός καινούργιου θεατρικού έργου από τον Κώστα Ακρίβο. Ο Θοδωρής Γκόνης, επιθυμώντας να παρουσιάσει ένα μεγάλο αφιέρωμα στον Κ.Π. Καβάφη στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Φιλίππων (5 Ιουλίου-1 Σεπτεμβρίου) τιμώντας τα εκατόν πενήντα χρόνια από την γέννησή του, παρήγγειλε στον Βολιώτη συγγραφέα και εκπαιδευτικό να γράψει κάτι ειδικά.

Γεννήθηκε το έργο «Ο γηραιός πατήρ μου», που σκηνοθετεί ο Θοδωρής Γκόνης, βασισμένο σε τέσσερις αφηγηματικές φωνές, γύρω από την υποψία: άφησε απόγονο ο Κ. Π. Καβάφης; Hταν ο κληρονόμος της περιουσίας και του έργου του o Αλέκος Σεγκόπουλος, φυσικό του τέκνο όπως αφήνεται να υπονοηθεί από τον Γ. Σαββίδη;

Θοδωρής Γκόνης

Η μητέρα του ποιητή Χαρίκλεια (Μάγια Λυμπεροπούλου), η ράπτρια Ελένη Σεγκοπούλου (Αλεξάνδρα Παντελάκη), ο ίδιος ο Αλέκος Σεγκόπουλος (Aρης Μπαλής) και φυσικά ο Κ. Π. Καβάφης (Αντώνης Κούφαλης) συναντιούνται στο αίθριο ενός ξενοδοχείου που διαμένουν. Ξένοι μεταξύ τους θα συστηθούν: Αλέξανδρος Σεγκόπουλος. Του;… Τίνος πατρός;…

Η Χαρίκλεια θα θυμηθεί τα αποκαλυπτικά γράμματα στον γιο της: «Είχες μια κάποια αδυναμία στην Ελένη και πολλές φορές σε είχα δει που της έκανες νυχτερινές βίζιτες. Για να σε πω την αλήθεια, στην αρχή φοβήθηκα. Φοβήθηκα μη σε μπλέξει ερωτικά. Δεν λέω, όμορφη είναι και το προσωπάκι της λάμπει. Αλλά, σκέφτηκα, πώς να την εμφανίσει ο Κωστάκης μου στα σαλόνια της Αλεξάνδρειας. Αυτός, ένας ποιητής, ένας απ΄ τους Καβάφηδες, μια μοδίστρα! [...] Εσύ, που όταν σε είχα μικρό και σε κανάκευα έφτιαχνα για σένα τα καλύτερα όνειρα».

Οι ήρωες μονολογούν γύρω από το κεντρικό γεγονός, για τη δαιμονική τύχη που, χρόνια μετά, κολάζει τη λογοτεχνία να ανασυστήσει μυθεύματα. Ή μήπως την κρυφή και αποκηρυγμένη αλήθεια;

Η παράσταση θα παρουσιαστεί από 11 μέχρι 13 Αυγούστου στο προαύλιο του Ιμαρέτ (σκηνικά-κοστούμια Ελένης Στρούλια). Συνδέεται με την Αλεξάνδρεια, αφού είναι χτισμένο από τον Μοχάμετ Αλί, γενάρχη της σύγχρονης Αιγύπτου.

 

Ο Αντώνης Κούφαλης

Αλλά ποιος ήταν ο Αλέκος Σεγκόπουλος, μοναδικός κληρονόμος του μεγάλου ποιητή ενώ υπήρχαν συγγενείς εξ αίματος; Ηταν γιος της Ελένης Σεγκοπούλου από τον Βόλο, η οποία ζούσε στο σπίτι των Καβάφηδων γιατί έραβε τη Χαρίκλεια, μητέρα του Καβάφη. Κάποτε κλείνει το ατελιέ της στην Αλεξάνδρεια και φεύγει για τον Βόλο. Μετά από χρόνια στέλνει τον γιο της Αλέκο, με μια συστατική επιστολή στα χέρια, στο σπίτι του Καβάφη. Εκείνος του προσφέρει ένα δωμάτιο και αναλαμβάνει τη φροντίδα του. Ο Σεγκόπουλος θα μείνει μαζί του μέχρι τον θάνατό του.

Μια φιλολογική απορία υφέρπει στα κείμενα ιστορικών και μελετητών του Καβάφη: το ενδεχόμενο ο Σεγκόπουλος να είναι γιος του ποιητή και της ράπτριας Ελένης. Σ” αυτή την υπόθεση συνηγορούν αρκετά στοιχεία, πέρα από την κληρονομιά. Η αδιαμφισβήτητη φυσιογνωμική ομοιότητά τους, το ζήτημα της κληρονομικότητας, αφού και οι δυο τους πέθαναν από καρκίνο του φάρυγγα.

Υπάρχει ακόμα μια μαρτυρία της Μαρίνας Καβάφη-Βενιέρη, κόρης του αδελφού του Αριστείδη, σε εκπομπή του Φρέντυ Γερμανού. Ο δημοσιογράφος τη ρωτά αν ο Σεγκόπουλος «ήταν τελικά γιος του ποιητή». Εκείνη απαντά: «Ρώτησα κάποτε τον Σεγκόπουλο και μου απάντησε: «Δεν ξέρω…»». Αλλά η Βενιέρη συμπλήρωσε: «Εγώ όμως ξέρω. Ηταν». Προς τούτο επικαλείται τα ημερολόγια της μητέρας της.

«Θεωρώ το έργο σημαντική χειρονομία από μεριάς του φεστιβάλ» λέει ο Θοδωρής Γκόνης. «Εκτιμώ πολύ τον Κώστα Ακρίβο. Είναι παλιάς κοπής ήθους, μου αρέσει ο τρόπος που κινείται μέσα στη λογοτεχνία και πάντα ήθελα να συνεργαστώ μαζί του. Του ζήτησα να γράψει και κείνος πρότεινε αυτό το δύσκολο θέμα γύρω από τη σχέση Καβάφη και Σεγκόπουλου, του οποίου η καταγωγή είναι από τον Βόλο όπως και του Ακρίβου. Εννοείται ότι δεν βάζουμε στο στόμα του Καβάφη τέτοια πράγματα. Η λανθάνουσα πατρική σχέση υπονοείται ως ερωτηματικό μέσα από τις επιστολές».

«Είναι περιττό να πούμε πόσο μεγάλη μορφή υπήρξε ο Καβάφης σε όλα τα επίπεδα» λέει ο σκηνοθέτης. «Αν δεν ήξερες ότι είναι ποιητής, δεν το καταλάβαινες. Ηξερε το χρηματιστήριο, τα πράγματα του εμπορίου, ήταν πολύγλωσσος, φιλοπερίεργος, κοινωνικός. Ενώ εν ζωή δεν εξεδόθη καμιά συλλογή του -τα ποιήματά του τα διακινούσε ως φυλλάδια προς φίλους του σε διάφορες χώρες-, το εκπληκτικό είναι ότι ο Τίμος Μπαλάνος είχε κυκλοφορήσει ολόκληρο τόμο 300 σελίδων που τον κατακεραύνωνε. Τόσο πολύ σκανδάλιζε η ποίησή του, παγκόσμια κληρονομιά σήμερα. Ξαναδιαβάζοντας τον Τσίρκα, βλέπω πόσο πικρά έχει μετανιώσει που «απέφευγε», όπως λέει τον Καβάφη, ως αριστερός ο ίδιος. Οικτίρει τον εαυτό του μετρώντας τις ώρες που πέρασε μαζί του -δεκατρείς- λέγοντας ποιος να το φανταζόταν ότι κάποτε θα ασχολιόταν με τον μεγάλο Καβάφη επί πέντε χρόνια. Με τα χρήματα της κληρονομιάς ο Σεγκόπουλος μαζί με τη γυναίκα του εξέδωσε τα πρώτα ποιήματα του Καβάφη. Μετά το αρχείο πέρασε στον μελετητή του Γ. Σαββίδη και πρόσφατα το αγόρασε η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών».

Το φεστιβάλ δεν υποδέχεται απλώς παραστάσεις, Κάθε χρόνο έχει μια θεματική: Παπαδιαμάντης, Χειμωνάς, καπνεργάτες της καβάλας, σύγχρονοι Ελληνες ποιητές. Φέτος η πόλη γιορτάζει τα εκατό χρόνια από την απελευθέρωσή της. Με θέατρο, χορό, μουσική, ενδιαφέρουσες εκθέσεις, εκλεκτούς ηθοποιούς να απαγγέλλουν ποιήματα του Καβάφη, αναδεικνύοντας ιστορικούς χώρους της πόλης όπως το Ιμαρέτ, ένα λαϊκό καφενείο, ένα παλιό τζαμί, το Κάστρο, το Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων.

«Το φεστιβάλ γιορτάζει τα εκατό χρόνια της πόλης, αλλά όχι με γραφικότητες» λέει ο Θοδωρής Γκόνης. «Πέρσι κυριαρχούσαν στην πόλη οι μορφές του Αναγνωστάκη, του Καρούζου. Φέτος θα σε «κυνηγάει» το πρόσωπο του Καβάφη. Πιστεύω ότι κάνουμε το καλύτερο. Κι αν σκεφτεί κανείς ότι όλο αυτό γίνεται με πενήντα χιλιάδες ευρώ, μοιάζει απίστευτο. Είναι θετικό που ο δήμος, παρά την κρίση, μας ενισχύει όσο μπορεί».

«Πατρικά» γράμματα Καβάφη προς Σεγκόπουλο

Στις εβδομήντα δύο επιστολές του Καβάφη προς τον Σεγκόπουλο καμιά άλλου είδους σχέση δεν προδίδεται. Μόνον η πατρική.

«Mένεις ακόμη στο ξενοδοχείον, Aλέκο μου, ή ηύρες αλλού κατοικίαν; Πολύ σε σκέπτομαι. Nα φροντίζεις την υγεία σου. Mην καπνίζεις πολύ. Θα κάνει πιο ζέστη, υποθέτω, στην Bένχα παρά εδώ· αλλ’ αυτό είν’ επουσιώδες τώρα, γρήγορα θα δροσίσει».

«Εχεις ήδη μια βάσι· κάποιες γνώσεις της Αγγλικής. Eύκολα θα μάθεις. Eξ άπαντος χρειάζεται να ξέρεις καλά Αγγλικά».

«Γράψε με λεπτομέρειες για την κατοικία σου. Bρίσκεις καλό φαγί; Προσπάθησε να λιγοστέψεις το κάπνισμα».

«Δεν γένεται, σκεπτόμουν, να μη με γράψει ο Aλέκος μου· κάτι θα συμβαίνει. Tι ήταν η αρρώστια σου; Eίναι το φαγί που τρως καλό; Eίναι το νερό καλό; Tο δωμάτιόν σου είναι υγιεινό και ευάερο; Tρέμω να μην αρρωστήσεις».

…………………………………………………………………………

To πρόγραμμα του φεστιβάλ

Ιούλιος

* 5, 6 Ιουλίου (Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων) «Ειρήνη» Αριστοφάνη από ΚΘΒΕ.

* 7 Ιουλίου (Κήποι Οικίας Μεχμέτ Αλή) «H Πόλις». Η δημοσιογράφος Μαρία Χούκλη και ο συνθέτης Θοδωρής Οικονόμου διαβάζουν ποιήματα του Καβάφη. Ανάμεσά τους και δέκα μελοποιημένα από τον Οικονόμου.

* 8-13 Ιουλίου. Εργαστήριο «Memorandum Καβάλα Lab». Πρόκειται για ένα project πολυμέσων και παραστατικών τεχνών της Τζένης Αργυρίου, που βασίζεται στις έννοιες της ιστορίας, της μνήμης και της εικόνας, με στόχο μνήμες των τελευταίων 100 χρόνων που δεν πρέπει να ξεχαστούν.

* 9 Ιουλίου μέχρι 10 Αυγούστου (Εμπορικό Κέντρο Καβάλας). Ο Φωτογραφικός Ομιλος Καβάλας εκθέτει τη δουλειά του πίσω από τις βιτρίνες κλειστών καταστημάτων στο Εμπορικό Κέντρο Καβάλας. Οι φωτογραφίες αποτυπώνουν την Καβάλα τού σήμερα. Θα κοσμούν την πόλη μέσα από τα μπάνερ του Φεστιβάλ Φιλίππων.

* 10 Ιουλίου (Κάστρο Καβάλας). «Το Tάβλι» του Δημήτρη Κεχαΐδη σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Κάππα. (Επίσης στις 21/7 στο 1ο Δημοτικό Σχολείο Θάσου).

* 13, 14 Ιουλίου «Βάκχες» του Ευριπίδη (Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων) σε σκηνοθεσία Δημήτρη Λιγνάδη με τον Σάκη Ρουβά στον ρόλο του Διόνυσου.

* 15 Ιουλίου (Παλιά Μουσική): Οι ταινίες «Καβάφης» Γιάννη Σμαραγδή και «Τη νύχτα που ο Φερνάντο Πεσόα συνάντησε τον Κ.Π. Καβάφη» του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου.

* 18 Ιουλίου (Κάστρο Καβάλας): «Περλιμπλίν και Μπελίσα» του Λόρκα σε σκηνοθεσία Δήμου Αβδελιώδη.

Με Στέλιο Μάινα και Δήμητρα Ματσούκα.

* 19, 20 Ιουλίου (Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων): «Ποιος τη ζωή μου…», παράσταση αφιερωμένη στον Μίκη Θεοδωράκη σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη.

* 22 Ιουλίου (Κάστρο Καβάλας): Hellenic Dance Company της Κρατικής Σχολής Χορού.

* 24 Ιουλίου (Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων): «Μικρά Ασία – Βυζαντινός Εσπερινός», αφιέρωμα στον Απόστολο Καλδάρα με Νταλάρα, Γλυκερία.

* 25, 26 Ιουλίου (Κάστρο Καβάλας): «Κοινός Λόγος» της Ελλης Παπαδημητρίου σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου. (Επίσης στις 27 Ιουλίου στο 1ο Δημοτικό Σχολείο Θάσου).

* 31 Ιουλίου (Κάστρο Καβάλας): «Ο επιθεωρητής» του Γκόγκολ σε σκηνοθεσία Σπύρου Ευαγγελάτου.

* 27, 28 Ιουλίου (Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων): «Αγαμέμνων» του Αισχύλου σε σκηνοθεσία Νικαίτης Κοντούρη.

* 29 Ιουλίου (Ιστορικό Καφενείο «Μαύρη Θάλασσα»-περιοχή Σούγελο): «12 ποιήματα για τον Καβάφη». Η Λυδία Φωτοπούλου ερμηνεύει ποιήματα για τον χώρο που εργάζεται ο ποιητής. Συμμετέχει ο Παύλος Σταυρόπουλος.

* Από 20 Ιουλίου μέχρι 10 Αυγούστου (Οικία Μεχμέτ Αλή) η έκθεση «Ο Αόρατος Θίασος». Τριάντα δύο εικαστικοί συνομιλούν με ποιήματα του Κ. Π. Καβάφη.

Αύγουστος

* 2, 3 Αυγούστου (Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων) «Μήδεια» Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Σπύρου Ευαγγελάτου.

* 5 Aυγούστου (Κάστρο Καβάλας) «Το αστέρι και η ευχή», συναυλία Ευανθίας Ρεμπούτσικα.

* 7 Αυγούστου (Κάστρο Καβάλας) «Eλένη» Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Βασίλη Νικολαΐδη.

* 9, 10 Αυγούστου (Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων). «Πλούτος» Αριστοφάνη σε σκηνοθεσία Διονύση Σαββόπουλου.

* 11-13 Αυγούστου (Ιμαρέτ). «Ο γηραιός πατήρ μου» του Κώστα Ακρίβου.

* 14 Αυγούστου (Κήποι Οικίας Μεχμέτ Αλή). Ο Γιώργος Χρονάς διαβάζει Κ. Π. Καβάφη.

* 16 Αυγούστου (Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων.) Γκαλά Οπερας-«Ετος Βέρντι» με την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης.

* 17 Αυγούστου (Αίθριο Μεγάρου Τόκου). Ο Ακύλλας Καραζήσης διαβάζει Κ. Π. Καβάφη.

* 19 Αυγούστου (Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων) «Κύκλωψ» Ευριπίδη από το Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Βασίλη Παπαβασιλείου.

* 24 Αυγούστου (Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων). «Τραχίνιες» Σοφοκλή από το Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Θωμά Μοσχόπουλου.

* 29 Αυγούστου (Κάστρο Καβάλας) «Υπάρχει και φιλότιμο» των Α. Σακελλάριου – Χ. Γιαννακόπουλου σε σκηνοθεσία Γιάννη Μπέζου.

* 30 Αυγούστου (Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων) «Ντον Κάρλος» Βέρντι από την Εθνική Οπερα και το Μπαλέτο της Σόφιας.

* 31 Αυγούστου (Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων). «Ζορμπάς ο Ελληνας» σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη από την Εθνική Οπερα και Μπαλέτο της Σόφιας.

Σεπτέμβριος

* 1 Σεπτεμβρίου (Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων). Παιδική παράσταση «Ενα παιδί μετράει τ” άστρα» του Μενέλαου Λουντέμη σε σκηνοθεσία Βαρβάρας Δούκα.