επιμέλεια: Παρή Σπίνου
πηγή: www.efsyn.gr (Εφημερίδα των Συντακτών)
Εκδίδονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα από τον Πατάκη οι ερωτικές επιστολές τού Τζέιμς Τζόις στη σύντροφό του Νόρα Μπάρνακλ
Ο συγγραφέας τού «Οδυσσέα» έδεσε από νωρίς τη ζωή του με τη Νόρα Μπάρνακλ, μια αγράμματη καμαριέρα ,που αδιαφορούσε για το έργο του, αλλά ήταν το στήριγμά του. Τα «Γράμματα στη Νόρα» περιγράφουν τις σεξουαλικές του φαντασιώσεις προς τη μούσα του, που τον κατέκτησε με την εντελώς ελεύθερη ερωτική της συμπεριφορά. Ηταν για τον Τζόις κάτι μεταξύ Μαντόνας και πρόστυχης γυναίκας.
Τα ετερώνυμα έλκονται, ο νόμος της Φυσικής επαληθεύτηκε και στην περίπτωση του Τζέιμς Τζόις (1882-1941) και της Νόρα Μπάρνακλ (1884-1951). Ο κορυφαίος Ιρλανδός συγγραφέας ερωτεύτηκε την απλή καμαριέρα ταπεινής καταγωγής –ο πατέρας της ήταν φούρναρης και η μητέρα της μοδίστρα- που δεν είχε ούτε ιδιαίτερη μόρφωση ούτε «αυστηρή ομορφιά». Κι όμως ήταν μια σχέση ζωής, περίπλοκη και γεμάτη εντάσεις, που οδήγησε στη γέννηση δύο παιδιών και στα δεσμά του γάμου. Μια σχέση πάθους, τουλάχιστον στην αρχή, όπως αποδεικνύεται από τις πολυάριθμες επιστολές που ο Τζόις της έστειλε από την πρώτη στιγμή της γνωριμίας τους.
Για πρώτη φορά θα κυκλοφορήσουν στα ελληνικά, περίπου σε δύο εβδομάδες, τα «Γράμματα στη Νόρα», από τις εκδόσεις Πατάκη (στη σειρά που επιμελείται ο Χάρης Βλαβιανός), σε μετάφραση – πρόλογο – σημειώσεις Κατερίνας Σχινά. Χρονολογούνται το 1904, 1909, 1912 και 1920-22 και είναι οι φλογερές ερωτικές επιστολές του Τζέιμς Τζόις, που περιλαμβάνουν και τις σεξουαλικές φαντασιώσεις του προς την πρώτη του μεγάλη αγάπη και μούσα του. Αναδεικνύουν τη λατρεία και τη λαγνεία του για την κοκκινομάλλα «ιέρεια» που τον σαγήνευσε με την χάρη και τον αισθησιασμό της.
«Ω Νόρα! Νόρα! Νόρα! Τώρα μιλάω στην κοπέλα που αγάπησα, που είχε καστανοκόκκινα μαλλιά κι ήρθε με το νωχελικό της βήμα σ’ εμένα και με πήρε τόσο αβίαστα στην αγκαλιά της και με έκανε άντρα», της γράφει ρομαντικά. Αλλού, πάλι γίνεται το κτητικό αρσενικό που επιζητεί από την ερωμένη του την ταπείνωση και την τιμωρία, για να το μετανιώσει όμως μετά ζητώντας της συγγνώμη. «Ολα όσα είναι ιερά, κρυμμένα από τους άλλους, πρέπει να μου τα δώσεις ανεπιφύλακτα. Θέλω να είμαι ο κύριος της ψυχής και του κορμιού σου».
Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Κατερίνα Σχινά στον πρόλογο της έκδοσης: «Οι επιστολές του Τζόις προς την Νόρα είναι ένα συγκινητικό χρονικό του έρωτά τους: χιούμορ, λυρισμός, έξαρση και αμφιβολία, ομολογίες πίστης και εκρήξεις οργής, νυγμοί ζήλιας και παραδοχές συντριβής, θρησκευτικό δέος και όρκοι λατρείας εναλλάσσονται πάνω σ’ έναν σταθερό καμβά υφασμένο από αγωνία για επικοινωνία και πόθο για σωματική και ψυχική ταύτιση».
Τα γράμματα για χρόνια «λογοκρίνονταν»
Γεγονός είναι ότι όλες οι επιστολές δεν δόθηκαν εξαρχής στη δημοσιότητα, καθώς ορισμένες από αυτές περιλαμβάνουν τολμηρές σεξουαλικές φαντασιώσεις του Τζόις που φτάνουν μέχρι την κοπροφιλία. Κι όταν οι «απαγορευμένες» πρωτοεκδόθηκαν στο εξωτερικό ξέσπασε διαμάχη: Αν επιτρέπεται ο αναγνώστης να εισέρχεται σαν ηδονοβλεψίας στον ιδιωτικό χώρο ενός διάσημου ζευγαριού. Αν τίποτα δεν πρέπει να μένει στην αφάνεια προκειμένου να φωτιστούν πτυχές της ζωής και του έργου ενός κορυφαίου δημιουργού.
Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρώτος τόμος της αλληλογραφίας του Τζόις που κυκλοφόρησε το 1957, σε επιμέλεια Στούαρτ Γκίλμπερτ δεν περιείχε καμιά επιστολή προς τη Νόρα. Αργότερα, το 1966 ο Ρίτσαρντ Ελμαν απάλειψε τα τολμηρότερα αποσπάσματα, ενώ μόλις το 1975 ο ίδιος παρέδωσε πλήρεις τις επιστολές στην έκδοση «Selected Letters» (Faber/Viking Press, Λονδίνο/Νέα Υόρκη) –από τις δύο τελευταίες εκδόσεις έγινε και η μετάφραση στα ελληνικά.
«Πολλά έχουν ειπωθεί και γραφτεί για τον αχαλίνωτο ερωτισμό ορισμένων από τις επιστολές που απευθύνει ο Τζόις στη Νόρα όταν εκείνος βρίσκεται στο Δουβλίνο και εκείνη στην Τεργέστη», σημειώνει η Κ. Σχινά. «Ομως η βωμολοχική τολμηρότητα των περιγραφών συνυπάρχει με μια σχεδόν μυστικιστική έξαρση: «Τη μια στιγμή σε βλέπω σαν παρθένα ή σαν Μαντόνα και την επόμενη στιγμή σε βλέπω αναίσχυντη, αγέρωχη, μισόγυμνη, πρόστυχη”, γράφει ο Τζόις. “Το πέος μου είναι ακόμα καυτό, σκληρό, παλλόμενο από την τελευταία βάναυσή μου ώθηση, όταν αρχίζει να αναδύεται από τις σκοτεινές μονές της καρδιάς μου ένας σιγανός, τρυφερός και ελεητικός, λατρευτικός ύμνος σ’ εσένα”».
Η μεταφράστρια περιλαμβάνει, επίσης, μέρος του προλόγου της γαλλικής έκδοσης, όπου ο Αντρέ Τοπιά συγκρίνει τον συγγραφέα του «Οδυσσέα» και των «Δουβλινέζων» με τον Ντ. Χ. Λόρενς: «Αντίθετα από τον Ντ. Χ. Λόρενς, που δεν έπαψε να επιτίθεται στην αποξενωτική και αποδυναμωτική υποκρισία του ρομαντικού έρωτα εν ονόματι μιας γνήσιας φαλλικής θρησκείας, ο Τζόις παίζει με την ίδια τη διαστροφή και τοποθετείται στο σημείο καμπής, όπου η σεξουαλικότητα χρειάζεται τη μάσκα της τελετουργίας για να κατακτήσει την απόλαυση και η θρησκευτική έκσταση αφήνει αδιάκοπα ερωτικούς υπαινιγμούς».
Το πρώτο ραντεβού
Ας δούμε, όμως, το ειδύλλιο από την αρχή. Ο Τζέιμς Τζόις αντίκρισε για πρώτη φορά τη Νόρα Μπάρνακλ στις 10 Ιουνίου 1904 στην οδό Nassau Street του Δουβλίνου και αμέσως πήγε και της μίλησε, γοητευμένος από την περήφανη κορμοστασιά της. Εκείνη ήταν μόλις 19, καμαριέρα στο ξενοδοχείο Finn κι εκείνος 22, είχε σπουδάσει ξένες γλώσσες στο University College του Δουβλίνου, δημοσίευε κριτικές σε τοπική εφημερίδα και έγραφε «Το πορτρέτο του καλλιτέχνη». Στο πρώτο ραντεβού τους θα τον στήσει, όμως η επόμενη συνάντηση θα γίνει στις 16 Ιουνίου και «η μέρα θα αποκτήσει τέτοια σημασία για τον Τζόις, ώστε θα τοποθετήσει τη δράση του “Οδυσσέα” μέσα στις 24 ώρες της, καθαγιάζοντάς την και εγκαθιστώντας τη στο εορτολόγιο των μεγάλων λογοτεχνικών επετείων ως “Βloomsday”».
Συναντιούνται σε μια έρημη περιοχή, κοντά στο λιμάνι και η ερωτική έλξη είναι εμφανής. «Εκθαμβος και ευγνώμων, ο Τζόις τη βλέπει να ξεκουμπώνει το παντελόνι του και, όπως θα γράψει αργότερα, να τον “κάνει άντρα”. Η ειλικρίνεια και η αμεσότητα της σεξουαλικής προσέγγισης δεν θα τον απωθήσει, αντίθετα, θα του γεννήσει σχεδόν θρησκευτικό σεβασμό», σημειώνει η Κ. Σχινά.
Η μοναξιά της Νόρα και η ανάγκη της να αγαπηθεί, «η προθυμία της να του χαρίσει απόλαυση εκείνη την πρώτη νύχτα, σφραγίζουν ένα απόσπασμα από τον “Οδυσσέα”, όπου η φωνή και οι σκέψεις του Στίβεν Ντένταλους, του alter ego του Τζόις, αναμειγνύονται και συγχέονται με τη φωνή της νεαρής “εύκολης γυναίκας”, που έχει καμακώσει ο ήρωας. Το φύλο είναι απροσδιόριστο στο αγγλικό κείμενο-εξίσου πιθανό είναι να μιλάει ο άνδρας ή η γυναίκα: “Αγγιξέ με. Απαλά ματια. Απαλό απαλό χέρι. Είμαι μόνος/-η εδώ. Ω άγγιξέ με γρήγορα, τώρα. Ποια είναι εκείνη η έξη που τη γνωρίζουν οι πάντες. Είμαι ήρεμος/-η εδώ, μόνος/-η. Και θλιμμένος/-η. Αγγιξέ με, άγγιξέ με”…».
Η Νόρα πέρασε στο έργο του
Η μούσα του θα βρεί πολλές λογοτεχνικές ενσαρκώσεις στα γραπτά του: Γκρέτα Κονρόι στους «Νεκρούς», Μπέρτα στους «Εξόριστους», Μόλι Μπλουμ στον «Οδυσσέα», Αννα Λίβια Πλουραμπέλ στο Finnegans’ Wake. «Απηχούν την αντίληψη του Τζόις για τη θηλυκή εκδοχή του κόσμου όπως την είδε να κρυσταλλώνεται στη βιοτική διαδρομή της γυναίκας του».
Αλλά και το ασθματικό, διακεκομμένο, συνειρμικό και ακαλλώπιστο ύφος πολλών από τους γυναικείους μονολόγους του «Οδυσσέα», αδιαμφισβήτητα έλκει την καταγωγή από το επιστολικό ιδίωμα της Νόρα, συμπεραίνει η μεταφράστρια, δίνοντας ένα παράδειγμα: «Αγαπημένε Τζιμ νιώθω τόσο κουρασμένη απόψε που δεν μπορώ να πω πολλά ευχαριστώ πολύ για το γλυκό σου γράμμα που έλαβα απροσδόκητα σήμερα το βράδυ ήμουν πολύ απασχολημένη όταν ήρθε ο Ταχυδρόμος έτρεξα και κλειδώθηκα σ’ ένα δωμάτιο να διαβάσω το γράμμα σου με κάλεσαν πέντε φορές αλλά καμώθηκα πως δεν άκουσα τώρα είναι εντεκάμισι και δεν χρειάζεται να σου πω ότι με το ζόρι κρατάω τα μάτια μου ανοιχτά….»
Ο Τζόις αποκαλεί την αγαπημένη του στις επιστολές του «άδολη καρδιά, χιλιάκριβή μου, μαθητριούλα μου, αλλά και μικρή μου αυνανίστρια, άτακτο ξεδιάντροπο κορίτσι, χορτάτη, αμοραλίστρια, γονιμοποιήσιμη, αναξιόπιστη, πονηρή, γνωστική». Κι εκείνη τον αποκαλεί «παράξενο, παραστρατημένο, ξεροκέφαλο, ζηλιάρη εραστή».
Οπως την περιγράφει ο συγγραφέας, δεν έχει καμία διάθεση να διαβάσει τα γραπτά του, ούτε τα κατανοεί, όμως εξαρτιέται από αυτή, την εμπιστεύεται, είναι η εξομολόγος του. Ανέχεται την κυκλοθυμία του, το δημιουργικό του άγχος, τα συχνά μεθύσια, τις μεταπτώσεις του.
Αέναοι αντίπαλοι, ισόβιοι σύντροφοι
Οταν τον απειλεί ότι θα τον εγκαταλείψει, αυτός της γράφει (18/11.1909): «Εχασα την εκτίμησή σου. Εφθειρα την αγάπη σου. Αφησέ με λοιπόν. Πάρε τα παιδιά σου μακριά από μένα και σώσ’ τα από την κατάρα της παρουσίας μου. Ασε με να ξαναβουλιάξω στον βόρβορο απ’ όπου ήρθα. Ξέχνα κι εμένα και τις άδειες μου έξεις (…) Εγκατάλειψέ με. Είναι ντροπή και εξευτελισμός να ζεις μ’ ένα ρεμάλι σαν κι εμένα. Φέρσου γενναία και εγκατάλειψέ με. Μου έχεις δώσει τα πιο όμορφα πράγματα στον κόσμο όμως απλώς σκόρπιζες τα μαργαριτάρια σου στους χοίρους».
Σε αυτή την παράξενη σχέση, η Νόρα δυσανασχετεί για την εκτός γάμου συμβίωση -τελικά το 1931 παντρεύονται- τον ακολουθεί, όμως, έστω και απρόθυμα στις περιπλανήσεις του στην Ευρώπη. Συγκρούονται ωστόσο συχνά και τον κατηγορεί ότι κατέστρεψε τη ζωή της και των παιδιών τους, του Τζόρτζιο και κυρίως της σχιζοφρενούς Λουτσία. «Αέναοι αντίπαλοι και ισόβιοι σύντροφοι, η Νόρα Μπάρνακλ και ο Τζέιμς Τζόις θα μείνουν μαζί ώς το τέλος».
p.spinou@efsyn.gr
……………………………………………………………………
«Θέλω να είμαι o κύριος της ψυχής και του κορμιού σου»
22 Αυγούστου 1909
44 Fontenoy Street, Dublin
Αγάπη μου, Πόση αηδία, αηδία, αηδία, μου φέρνει το Δουβλίνο! Είναι η πόλη της αποτυχίας, της εχθρότητας και της δυστυχίας. Λαχταρώ να φύγω από δω πέρα.
Σε σκέφτομαι συνέχεια. Οταν πηγαίνω για ύπνο το βράδυ η σκέψη σου είναι βασανιστήριο για μένα. Δεν θα γράψω σε τούτη τη σελίδα τι πλημμυρίζει το μυαλό μου, την απόλυτη τρέλα του πόθου μου. Σε βλέπω σε εκατοντάδες στάσεις, αλλόκοτες, αισχρές, παρθενικές, ληθαργικές. Δώσ’ μου τον εαυτό σου, πολυαγαπημένη, δώσ’ μου τον ολόκληρο όταν συναντηθούμε. Ολα όσα είναι ιερά, κρυμμένα από τους άλλους, πρέπει να μου τα δώσεις ανεπιφύλακτα. Θέλω να είμαι ο κύριος της ψυχής και του κορμιού σου.
Υπάρχει ένα γράμμα που δεν τολμώ να είμαι ο πρώτος που θα το γράψω, κι όμως ελπίζω κάθε μέρα πως ίσως μου το γράψεις εσύ. Ενα γράμμα μονάχα για τα δικά μου μάτια. Ισως να μου το γράψεις κι ίσως να γαληνέψει την αγωνία του πόθου μου.
Τι μπορεί πια να μπει ανάμεσά μας; Εχουμε υποφέρει και δοκιμαστεί. Κάθε πέπλο ντροπής και επιφυλακτικότητας φαίνεται πως πια έχει πέσει. Δεν θα δούμε πια ο ένας στα μάτια του άλλου τις ατέλειωτες ώρες ευτυχίας που μας περιμένουν;
Στόλισε το κορμί σου για μένα, αγαπημένη. Να είσαι όμορφη και χαρούμενη και ερωτευμένη και προκλητική, πλημμυρισμένη από αναμνήσεις, γεμάτη από λαχτάρα, όταν συναντηθούμε. Θυμάσαι τα τρία επίθετα που χρησιμοποίησα στους Νεκρούς μιλώντας για το κορμί σου; Να ποια είναι: «μελωδικό και παράξενο και ευωδιαστό».
Η ζήλια ακόμα σιγοκαίει στην καρδιά μου. Ο έρωτάς σου για μένα πρέπει να είναι φλογερός και βίαιος για να με κάνει να ξεχάσω ολότελα.
Μη μ’ αφήσεις ποτέ να χάσω τον έρωτα που νιώθω τώρα για σένα, Νόρα. Αν μπορέσουμε να βαδίσουμε μαζί στη ζωή έτσι όπως τώρα, πόσο ευτυχισμένοι θα είμαστε. Αφησέ με να σ’ αγαπάω, Νόρα. Μη σκοτώσεις τον έρωτά μου.
Σου ετοιμάζω ένα δωράκι. Η ιδέα είναι ολότελα δική μου και δυσκολεύτηκα πολύ να καταφέρω να γίνει όπως το ήθελα. Ομως θα σου θυμίζει πάντα τούτη την εποχή.
Γράψε μου, πολυαγαπημένη, σκέψου με.
Τι είναι μια βδομάδα ή δέκα μέρες μπροστά σ’ όλα τα χρόνια της χαράς που έχουμε μπροστά μας!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου