Αντίο στη Νόρα Αναγνωστάκη

της Σταυρούλας Παπασπύρου

πηγή: http://www.enet.gr (εφημερίδα Ελευθεροτυπία)

Λίγο πριν εκπνεύσει το 2013, η δοκιμιογράφος, μεταφράστρια και κριτικός λογοτεχνίας Νόρα Αναγνωστάκη, επί μισό αιώνα σύζυγος και φύλακας-άγγελος του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη και από τους στυλοβάτες της αριστερής λογοτεχνικής επιθεώρησης «Κριτική», που άφησε γερό στίγμα μεταπολεμικά, έσβησε στα 83 της χρόνια στην ιδιωτική κλινική όπου νοσηλευόταν τις τελευταίες εβδομάδες.

Με κρητικές και μικρασιατικές ρίζες, η Νόρα Αναγνωστάκη σπούδασε νομικά στην Αθήνα, όπου και γεννήθηκε, αλλά ουδέποτε άσκησε τη δικηγορία.

Εργάστηκε για ένα φεγγάρι ως βιβλιοπώλισσα στη Θεσσαλονίκη και εκεί ήταν που πρωτοεμφανίστηκε ως δοκιμιογράφος με το «Προοίμιο στην ποίηση της Ελένης Βακαλό», ξεχωρίζοντας αμέσως ως μία από τις πιο εξωστρεφείς και συντονισμένες με τα νεότερα λογοτεχνικά ρεύματα κριτικές φωνές.

Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το ποιητικό έργο των Σινόπουλου, Παπαδίτσα και Μίλτου Σαχτούρη, με τον Σεφέρη, τον Βαγενά, τον Κλείτο Κύρου, ενώ το μεταφραστικό της ενδιαφέρον επικεντρώθηκε κυρίως στους Ρολάν Μπαρτ, Μισέλ Μπιτόρ, Ναταλί Σαρότ και Αλέν Ρομπ Γκριγιέ, στήνοντας έτσι γέφυρες ανάμεσα στο ελληνικό κοινό και το γαλλικό νουβό ρομάν.

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης είχε να το λέει: η συμπόρευσή του με τη Νόρα είχε συμβάλει τα μάλα στην πνευματική συγκρότησή του και δίχως τη δική της συμβολή η «Κριτική» ίσως να μην κυκλοφορούσε ποτέ.

Περιοδικό που συγγένευε πολιτικά και ιδεολογικά με την «Επιθεώρηση Τέχνης», αλλά πολύ πιο ελεύθερο και ανεξάρτητο από εκείνη, η «Κριτική» άνοιξε μεταξύ 1959-1961 τις σελίδες της στους ποιητές και τους κριτικούς της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, πυροδοτώντας παράλληλα συζητήσεις για τη σχέση της τέχνης με το πολιτικο-κοινωνικό γίγνεσθαι, τη σημασία της καλλλιτεχνικής στράτευσης αλλά και την αυτονομία του έργου τέχνης και το κίνημα του μοντερνισμού.

Η Αναγνωστάκη συνεργάστηκε επίσης με τα περιοδικά «Ενδοχώρα», «Χρονικό» και «Νέα Πορεία», ενώ συμμετείχε και στην περίφημη αντιστασιακή έκδοση «Δεκαοκτώ κείμενα» κατά τη διάρκεια της δικτατορίας.

Αντιδογματικό, απαλλαγμένο από ιδεολογικές αγκυλώσεις και στερεότυπα και γραμμένο σε λόγο ευθύβολο και διαυγή, το σύνολο του δοκιμιακού έργου της, για το οποίο τιμήθηκε το 1996 με το Ειδικό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας, απλώνεται στον τόμο «Διαδρομή» (εκδ. Νεφέλη), όπου βρίσκονται συγκεντρωμένα τα κείμενα τριών προηγούμενων βιβλίων της («Μαγικές εικόνες», «Κριτική της παντομίμας», «Πνευματικές ασκήσεις») μαζί με ένα εκτενές δοκίμιο για τον Κοσμά Πολίτη.

«Η αίσθηση της τέχνης είναι φυσικό χάρισμα. Δεν αποκτάται ούτε με την ευφυΐα ούτε με τη μόρφωση, δεν διδάσκεται», υποστήριζε η ίδια σε κείμενό της που φιλοξενούνταν, αντί άλλης συνέντευξης, στο τεύχος που της είχε αφιερώσει το 1999 το «Εντευκτήριο».

«Πολλά από τα βιβλία που διαβάζω», συνέχιζε, «μου δίνουν την εντύπωση ότι αυτοί που τα γράφουν είναι ασώματοι. Σκοντάφτω μόνο πάνω σε λέξεις. Ανακαλύπτεις μια καινούργια ποίηση όταν τα ποιήματα αρχίζουν και διαγράφουν ένα ποιητικό πρόσωπο που αρχίζουμε να το αγαπάμε με κείνον τον σκληρό τρόπο που γνωρίζουμε ότι αγαπάμε: με συνεχείς εκπλήξεις. Κι όταν οι εκπλήξεις αρχίζουν να μπαίνουν σ' ένα κλίμα οικειότητας που προκαλεί την αγάπη και την εμπιστοσύνη, δεν είναι πια οι στίχοι αλλά ο ποιητής που αγαπιέται».

Εξαιρετική οικοδέσποινα στη Μαγκουφάνα, όπου, όσο ζούσε ο Αναγνωστάκης, οι σπινθηροβόλες συζητήσεις στο σαλόνι τους συναγωνίζονταν τις μαγειρικές της επιδόσεις, η Νόρα Αναγνωστάκη ισχυριζόταν πως δεν έτρεφε φιλοδοξίες. «Εχω συναίσθηση υπάρξεως», έλεγε, «κι αυτό πρέπει να επαληθεύεται συνεχώς και ποικιλοτρόπως, κι όχι πάντοτε γραπτώς»...

Ανακοινώσεις για το θάνατό της εξέδωσαν ο τομέας Πολιτισμού της ΔΗΜΑΡ και ο υπουργός Πολιτισμού Πάνος Παναγιωτόπουλος.

Ο τελευταίος της αποχαιρετισμός δίνεται αύριο, στις 2.30 μ.μ., στο κοιμητήριο Κόκκινου Μύλου στη Νέα Φιλαδέλφεια.