Οι αθέατες πτυχές της κρίσης

του Γιώργου Παγουλάτου

πηγή: http://www.kathimerini.gr


Κάποιες από τις δραματικότερες πτυχές της κρίσης του 2010-14 παρέμειναν αθέατες. Εκατοντάδες χρηματαποστολές ανεφοδίαζαν αδιάκοπα τις τράπεζες, για να μη μείνει κανένα ΑΤΜ χωρίς ευρώ και στο τελευταίο ελληνικό χωριό. Μυστικές πτήσεις μετέφεραν δισεκατομμύρια του Ευρωσυστήματος για να προληφθεί ο πανικός των καταθετών στις οξύτερες φάσεις, όπως την άνοιξη του 2010, τον Νοέμβριο του 2011 ή τον Μάιο-Ιούνιο του 2012. Ολα περιγράφονται στο Χρονικό της Μεγάλης Κρίσης, που εκδόθηκε την περασμένη εβδομάδα από την Τράπεζα της Ελλάδος.

Υπάρχει έλλειμμα πληροφόρησης για το πόσο κοντά βρεθήκαμε στην απόλυτη καταστροφή μιας άτακτης χρεοκοπίας και εξόδου από το ευρώ. Χειρότερο είναι το έλλειμμα της αυτογνωσίας. Η αντιπολίτευση αρέσκεται να αναμασά τη δοξασία ότι «το Μνημόνιο έφερε την κρίση και όχι η κρίση το Μνημόνιο». Ο δεξιός λαϊκισμός που καλλιεργήθηκε το 2010-11, και ο αριστερός λαϊκισμός που καλπάζει αχαλίνωτος, έχουν κάθε συμφέρον να εκτρέφουν λαϊκές ψευδαισθήσεις που ενοχοποιούν τους κομματικούς αντιπάλους. Λες και 36 δισ. δημοσιονομικό έλλειμμα δημιουργήθηκαν σε μια νύχτα. Λες και η ευρωπαϊκή αξιοπιστία της χώρας δεν είχε πληγεί ανεπανόρθωτα από προγενέστερες αστοχίες και πολιτικαντισμούς.

Η προϊστορία ωστόσο δεν απαλύνει την κοινωνική και οικονομική σφοδρότητα της κρίσης. Η τρόικα υποτίμησε την υφεσιακή επίπτωση του συνολικού μείγματος. Η τεράστια δημοσιονομική προσαρμογή (μέτρα ύψους 30% ΑΕΠ), με εκτεταμένες περικοπές μισθών και εισοδημάτων, σε μια συγκυρία ήδη υφεσιακή, με πιστωτική ασφυξία, με αναιμική ζήτηση στην Ευρωζώνη, χωρίς ευρωπαϊκά αντισταθμιστικά εργαλεία (πλην ΕΣΠΑ), σε μια οικονομία με σαθρές βάσεις, και με την απειλή του Grexit επί 2,5 χρόνια να παραλύει κάθε ιδιωτική πρωτοβουλία: σαρωτικός ο συνδυασμός. Το μεγαλύτερο δράμα δεν είναι τόσο οι εισοδηματικές απώλειες (που μπορεί να αναπληρωθούν) όσο οι 950.000 μακροχρόνια άνεργοι. Πολλοί δεν θα μπορέσουν ποτέ να επιστρέψουν σε κανονικό εργασιακό βίο. Είναι μια τραγωδία ανθρώπινου κεφαλαίου και παραγωγικού δυναμικού για τη χώρα.

Ξέρουμε ότι αυτά ήταν το βαρύ κόστος για να αποτραπούν τα ακόμα χειρότερα, σε μια Ευρωζώνη ανέτοιμη και μυωπική. Και ξέρουμε πια (χάρη στη σοβαρή δημοσιογραφία) πόσο πραγματική και διαρκής ήταν η απειλή μιας καταστροφικής εξόδου από το ευρώ –όχι απαραίτητα με ρητή απόφαση αποπομπής αλλά ως τελικό αναπότρεπτο στάδιο μιας διαδικασίας διολίσθησης. Οι εταίροι, που εξέπεμπαν αντιφατικές δηλώσεις, πέρασαν σε αποφασιστική στήριξη της Ελλάδας στο ευρώ, το φθινόπωρο 2012, για τρεις κυρίως λόγους. Πρώτον, σχηματίστηκε κυβέρνηση συνεργασίας αποφασισμένη να υλοποιήσει τα συμφωνημένα. Δεύτερον, οι εξωτερικές πιέσεις στη γερμανική κυβέρνηση (εκκλήσεις των ΗΠΑ, το ταξίδι στην Κίνα) έγειραν οριστικά την πλάστιγγα υπέρ της άποψης που υποστήριζε την παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ. Τρίτον, από τα μέσα του 2012 ήταν πλέον απτά τα δείγματα της τεράστιας προσαρμογής (δημοσιονομικά, ανταγωνιστικότητα και μεταρρυθμίσεις) που είχε συντελεστεί το 2010-12, αποδυναμώνοντας το επιχείρημα ότι «οι Ελληνες δεν διορθώνονται». Ο συνδυασμός των παραπάνω κατανίκησε τους σχεδιασμούς του Grexit. Αλλά οι σχεδιασμοί θα είναι έτοιμοι να επιστρέψουν εάν η χώρα αρχίσει ξανά να εκπέμπει μηνύματα ασυνέπειας, ασυνέχειας και αστάθειας.

Και σήμερα; Με την εμφάνιση επιτέλους των πρώτων ενδείξεων ανάκαμψης, υπάρχει ο κίνδυνος να μπερδέψουμε την αναπτυξιακή στροφή με τον λαϊκισμό, και τις προοδευτικές διεκδικήσεις με τις υπερφίαλες αξιώσεις. Δεν είναι φιλολαϊκή στροφή αλλά θεσμική οπισθοδρόμηση η έξωση ενός ανεξάρτητου Γ.Γ. Δημοσίων Εσόδων. Δεν είναι κοινωνική στροφή αλλά ποιοτική υποχώρηση η επιστράτευση θαμώνων του trash TV για να διαχειριστούν κυβερνητικές υποθέσεις. Δεν είναι αναπτυξιακή στροφή η απειλή υπαναχώρησης από συμφωνημένες μεταρρυθμίσεις, γιατί μόνο η τήρηση των συμφωνιών θα μας επιτρέψει να διεκδικήσουμε μια πραγματική αναπτυξιακή στροφή στην Ευρώπη.

Η παρεξήγηση είναι παλιά. Κάποιοι στην αριστερά του ΠΑΣΟΚ το 2010 αξίωναν εθνική κεϋνσιανή αναθέρμανση όταν η χώρα είχε ήδη 24 δισ. πρωτογενές έλλειμμα και δεν υπήρχε κανείς να μας δανείσει. Η Ευρωζώνη χρειάζεται επειγόντως μια κεϋνσιανή τόνωση, και μια συντονισμένη έξοδο από τον παραλογισμό της ταυτόχρονης πανευρωπαϊκής λιτότητας. Ομως αυτή μπορεί να ασκηθεί μόνο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με δημοσιονομικά και νομισματικά μέσα. Η πολιτική της μονομερούς προσαρμογής στον Νότο μετράει εκατομμύρια θύματα της ανεργίας. Αλλά η διέξοδος είναι ευρωπαϊκός συντονισμός των δυνάμεων του προοδευτικού ευρωπαϊσμού και του Νότου – όχι μονομερείς εθνικές κινήσεις.

Κι άλλες παρεξηγήσεις. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε το δικαίωμα, επειδή πρώτευσε στις ευρωεκλογές, να αξιώνει να ορίσει διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος ή να μετατρέψει την τετραετή κυβερνητική θητεία σε διετή. Αντίθετα, θα υπηρετούσε τη χώρα εάν απαιτούσε από την κυβέρνηση να βγάλει από το συρτάρι τις λεπτομέρειες του αναπτυξιακού της σχεδίου, συνεισφέροντας με τις δικές του προτάσεις στη διαμόρφωση, περιφέρεια προς περιφέρεια, ενός εθνικού διακομματικού σχεδίου εξωστρεφούς ανάπτυξης. Ή εάν έμπαινε στην εθνική ομάδα διαπραγμάτευσης για το χρέος. Διότι η διαρκής απειλή της αντιπολίτευσης ότι δεν θα εφαρμόσει τις συμφωνίες, αυστηροποιεί τους όρους και σκληραίνει τη στάση των εταίρων. Το έλλειμμα αξιοπιστίας, η απουσία εμπιστοσύνης, ήταν πάντα ο αθέατος συντελεστής στη φοβερή κρίση.

* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης.