Μισός αιώνας κριτικής σκέψης*

του Περικλή Δημητρολόπουλου

πηγή: www.tanea.gr

Η ιδέα. Το 1959 η κριτικός Ελίζαμπεθ Χάρντγουικ είχε δημοσιεύσει στο περιοδικό Harper's, όπου εργαζόμουν, ένα άρθρο με τίτλο «Η παρακμή της βιβλιοκρισίας». Εξηγούσε ότι η κριτική έπασχε από έλλειψη άποψης. Ο εκδότης του περιοδικού ενοχλήθηκε. Εγώ, όμως, κόλλησα με αυτήν την ιδέα. Τέσσερα χρόνια αργότερα, με την Ελίζαμπεθ, τον Τζέισον και την Μπάρμπαρα Επστάιν, που ανέλαβε τη διεύθυνση μαζί μου, παρουσιάσαμε το Review. Η φιλοδοξία μας ήταν να καλέσουμε μεγάλους δημιουργούς να μιλήσουν για βιβλία. Οι περισσότεροι απάντησαν αμέσως θετικά.

Το στοίχημα. Στο πρώτο τεύχος είχαμε κριτικές για έργα του Τζέιμς Μπάλντγουιν, του Αρθουρ Σλέσινγκερ, του Ζαν Ζενέ, του Τζ. Ντ. Σάλινγκερ, της Σιμόν Βέιλ. Τα άρθρα υπέγραφαν ο Νόρμαν Μέιλερ, η Μέρι ΜακΚάρθι, ο Γκορ Βιντάλ, ο Ουίλιαμ Στάιρον, η Σούζαν Σόνταγκ. Πολύ γρήγορα πουλήσαμε 100.000 τεύχη. Προφανώς υπήρχε ένα κοινό που συμμεριζόταν τον θαυμασμό μας για τη γραπτή σκέψη. Το στοίχημα ήταν να είμαστε απολύτως ανεξάρτητοι στις επιλογές μας. Εως σήμερα κανένας δεν μας έχει επιβάλει να δημοσιεύσουμε ένα κείμενο και κανένας δεν μας έχει εμποδίσει να δημοσιεύσουμε κάτι.

Η γλώσσα. Ενας καλός εκδότης πρέπει να εκτιμά και να αναζητά τα πρωτοποριακά πνεύματα, να ξέρει να προωθεί τη δουλειά τους στο κοινό. Επίσης η ενστικτώδης αντίληψη, να διακρίνεις γρήγορα την ποιότητα και τη νεωτερικότητα, είναι πρωταρχικής σημασίας. Εκδίδω σημαίνει επεξεργάζομαι τη δομή του κειμένου. Στο Review δεν θα βρείτε ποτέ τις εκφράσεις «υπό την έννοια» και «σε αυτό το πλαίσιο». Εάν ένας συντάκτης χρησιμοποιήσει τον όρο «πλαίσιο», τον ρωτώ τι εννοεί. Είναι μια κατάσταση ιδιαίτερη ή η γενική ατμόσφαιρα; Του ζητώ να διευκρινίσει αυτό που εννοεί. Η σαφήνεια στη γλώσσα είναι βασική προϋπόθεση.

Η ταυτότητα. Ναι, έχω γράψει ότι δεν είμαστε ούτε προοδευτικοί ούτε συντηρητικοί. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουμε πολιτικές απόψεις. Ημασταν οι πρώτοι στις Ηνωμένες Πολιτείες που δημοσιεύσαμε τα κείμενα του Σάιμον Λέις για την Κίνα, αντιληφθήκαμε γρήγορα πόσο σημαντικό ήταν το θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα ολοκληρωτικά κράτη δημοσιεύοντας κείμενα του Ανταμ Μίχνικ, του Βάσλαβ Χάβελ, του Αντρέι Ζαχάροφ.

Ο Ρόμπερτ Σίλβερς

Το πνεύμα. Τα άρθρα είναι διακηρύξεις αρχών για τις οποίες δεν ξέρουμε ποτέ ποιος θα είναι ο αντίκτυπος μακροπρόθεσμα. Στα πρώτα χρόνια της ζωής τού περιοδικού ο πρόεδρος Κένεντι δολοφονήθηκε, άρχισε ο πόλεμος στο Βιετνάμ. Την εποχή εκείνη δημοσιεύσαμε ένα άρθρο του Νόαμ Τσόμσκι για την «ευθύνη των διανοουμένων» απέναντι σε έναν ηθικά και πολιτικά αδικαιολόγητο πόλεμο. Αυτό δεν μας εμπόδισε να δημοσιεύσουμε για το ίδιο θέμα κείμενα του Τζορτζ  Κέναν, της Χάνα Αρεντ ή του Χανς Μόργκενταου. Το κριτικό πνεύμα δεν είναι θέμα ούτε τάσης ούτε σχολής.

* Αποσπάσματα από τη συνέντευξη που παραχώρησε στη Monde ο συνιδρυτής του New York Review of Books, Ρόμπερτ Σίλβερς, με αφορμή τα 50 χρόνια της  λογοτεχνικής επιθεώρησης