Πέθανε ο Παύλος Μάτεσις

Της Όλγας Σελλά

πηγή: www.kathimerini.gr

Πολύπλευρα στην υπηρεσία της λογοτεχνίας

Την άνοιξη του 2011 ο Παύλος Μάτεσις δεν είχε τη χαρά να δει στη Νέα Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου το πιο δημοφιλές και πολυμεταφρασμένο μυθιστόρημά του, τη «Μητέρα του σκύλου», που ευφυώς είχε σκηνοθετήσει ο Σέρβος Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς. Είχε ήδη πληγεί από εγκεφαλικό τον Δεκεμβριο του 2010, παρακολουθώντας μια παράσταση στο Θέατρο Τέχνης. Την Κυριακή 20 Δεκεμβρίου, στις 8 το πρωί, ο Παύλος Μάτεσις άφησε την τελευταία του πνοή στο ιδιωτικό θεραπευτήριο όπου νοσηλευόταν αυτά τα δύο χρόνια (ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Εργων Λόγου είχε αναλάβει σιωπηρά τα έξοδα νοσηλείας), αν και τις τελευταίες ημέρες η κατάστασή του είχε επιδεινωθεί και νοσηλευόταν σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. Ηταν 80 χρόνων, και άντεξε δύο ολόκληρα χρόνια χωρίς να μπορεί να μιλήσει (είχε πληγεί το κέντρο λόγου), είχε όμως πλήρη συνείδηση. Ο Παύλος Μάτεσις ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα των γραμμάτων, και σιγουρά δεν μπορεί κανείς να τον κατατάξει σε μία κατηγορία δημιουργός. Βέβαια ο ίδιος έλεγε ότι είναι άνθρωπος του θεάτρου. «Στην πεζογραφία θεωρώ τον εαυτό μου λαθρεπιβάτη». Ηταν παθιασμένος τόσο με το θέατρο, όσο με τη λογοτεχνία, αλλά και τη μετάφραση, αφού χειριζόταν θαυμάσια τρεις γλώσσες και είχε υπογράψει σπουδαίες μεταφράσεις, λογοτεχνικές και θεατρικές. Έχει μεταφράσει στα ελληνικά: Mrojek, Ben Johnson, Roger Vitrac, Harold Pinter, Henrik Ibsen, Sean O' Casey, Fernando Arrabal, Joe Orton, Antonin Artaud, Margaret Atwood, Map. Macdonald, William Shakespeare, Beaumarchais, Stendhal, Alain Fournier, Στρατή Χαβιαρά, Alba Ambert, Peter Ackroyd, William Faulkner και στα νέα ελληνικά τα έργα του Αριστοφάνη: «Ειρήνη», «Πλούτος», «Βάτραχοι», «Νεφέλαι», «Όρνιθες», «Αχαρνής», «Θεσμοφοριάζουσαι», «Λυσιστράτη». Για τα πάθη της μετάφρασης και τις σχέσεις που ανέπτυσσε μέσα από αυτήν από τους συγγραφείς, έλεγε στην «Καθημερινή» τον Ιανουάριο του 2003: «Δεν θα έλεγα δύσκολη τη μετάφραση, γιατί είναι κάτι που μου αρέσει. Νομίζω ότι από τα πιο δύσκολα και άχαρα ήταν ένα μυθιστόρημα του Πίντερ, “Οι νάνοι”. Αλλά το πιο ουσιαστικά δ΄συκολο είναι το τελευταίο μετάφρασμά μου, ο Φώκνερ. Εχει τρομακτικές δυσκολίες για τον μεταφραστή, αλλά είναι και άθλημα για τον αναγνώστη. Είναι απόλαυση, αλλά πριν απ' όλα είναι άθλημα. Οταν τελειώσει ο αναγνώστης το μυθιστόρημα διαμορφώνεται πια, οριστικά νομίζω, η αισθητική του και η γνώση του περί της λογοτεχνίας, περί τις τεχνικές της λογοτεχνίας, γιατί αυτός ο άνθρωπος διαθέτει μια τρομακτική δωρεά. Ο Φώκνερ είναι συγγραφέας εκ δωρεάς. Δίνει. Σε αντίθεση με τον Τζόις που παίρνει. Το βιβλίο του Φώκνερ (σ.σ. μιλούσε για το βιβλίο του Φώκνερ “Η βουή και η μανία”) αρχίζει από ένα σκοτάδι και καταλήγει σε μια λαμπρότητα. Αλλά η λαμπρότητα του γραψίματος και της περιγραφής που έχει για την ανθρώπινη υπόσταση είναι υπέροχα», έλεγε. Για όλες τους τις δημιουργικές δραστηριότητες ο Παύλος Μάτεσις τιμήθηκε με πολλά βραβεία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. 1. Διάκριση στο διαγωνισμό μονόπρακτων του θεατρικού οργανισμού «12 Αυλαία» (1964) για το μονόπρακτο «Ο σταθμός». 2. Κρατικό βραβείο θεάτρου 1966 για το έργο «Η τελετή». 3. Έπαθλο «Κάρολος Κουν"-Πόλις των Αθηνών 1989 για το καλύτερο ελληνικό έργο της χρονιάς ("Περιποιητής φυτών"). 4. Βραβείο Ελληνόφωνων Κάτω Ιταλίας (1998) για το μυθιστόρημα του «Η μητέρα του σκύλου». 5 . Μέγα Βραβείο Κριτικών θεάτρου έτους 2000. 6. Βραβείο Acerbi (2002) για το μυθιστόρημα «Η μητέρα του σκύλου». Ο Παύλος Μάτεσις αγαπούσε το κέντρο της Αθήνας (το σπίτι του ήταν στο λόφο του Στρέφη), περπατούσε πολύ, έβλεπε πολύ θέατρο και δεν χαριζόταν σε κανέναν. Ο,τι είχε να πει το έλεγε ευθέως, ενίοτε και με οξύ τρόπο. Κι όχι μόνο για τους άλλους, αλλά και για τον εαυτό του. Ελεγε σ' εκείνη την συνέντευξη: «Εχω δύο αναπηρίες: δεν ζηλεύω και δεν θαυμάζω». Την Τρίτη 22 Ιανουαρίου, στις 4 το απόγευμα, στο Νεκροταφείο Παπάγου ο Παύλος Μάτεσις θα ξεκινήσει το ταξίδι για να συναντήσει την πιο αγαπημένη του ηρωίδα, τη Ραραού, εκείνη την απίστευτη γυναίκα στη «Μητέρα του σκύλου». Τα βιβλία του και πολλές μεταφράσεις ξένων μυθιστορημάτων κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Καστανιώτης». Παύλος Μάτεσις: Ενα γνήσια ανατρεπτικό πνεύμα  του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου πηγή: ΑΠΕ - ΜΠΕ Ένας κόσμος που περνάει,από τα σύμβολα της πολιτικής ή της θρησκευτικής εξουσίας και τις αιματηρές ερωτικές συγκρούσεις σε μια παρανοϊκού τύπου ειρωνεία, η οποία συχνά είναι ικανή να διαλύσει το σύμπαν. Αυτή είναι η πεζογραφία του Παύλου Μάτεσι, που έφυγε, χθες, σε ηλικία 80 ετών. Όπου κι αν παρακολουθήσουμε, ως πεζογράφο, τον Μάτεσι, στις συλλογές διηγημάτων του «Διηγήματα» (1978) και «Ύλη δάσους» (1992) ή στα μυθιστορήματά του «Αφροδίτη» (1986), «Η μητέρα του σκύλου» (1990), «Ο παλαιός των ημερών» (1994), «Πάντα καλά» (1998), «Σκοτεινός οδηγός» (2002), «Μύρτος» (2004) και «Αλδεβαράν» (2007), η πορεία του επιβεβαιώνεται. Στην «Ύλη δάσους» ο συγγραφέας δείχνει φανερά την προτίμησή του για την απεικόνιση οριακών καταστάσεων της ατομικής ή της συλλογικής ζωής, καθώς και για μια μπαρόκ τοιχογραφία του σωματικού βασανισμού ή και του αδίστακτου φόνου. Στον «Παλαιό των Ημερών» κυριαρχούν το ομαδικό παραλήρημα, η ένταση μεταξύ μαγείας και θρησκείας και η έξαρση του υπερφυσικού,ενώ στη «Μητέρα του σκύλου» και στον «Σκοτεινό οδηγό» ή στον «Μύρτο» το ακραία ειρωνικό στιλ του αφηγητή ξηλώνει πέρα για πέρα τους ήρωες: χλευάζει τους κοινωνικούς περιορισμούς ή τις φυσικές αναπηρίες τους-η ανίδεη επαρχιωτοπούλα Ρουμπίνη Μεσκάρη ή Ραραού στη «Μητέρα του σκύλου», η χωλή Μυρτάλη στον «Σκοτεινό οδηγό», τα σιαμαία ενενηντάχρονα αδέλφια στον «Μύρτο»- ακυρώνει με πλήθος απρόσμενες σφήνες τη γλώσσα τους και τοποθετεί τη μορφή τους στο πλαίσιο μιας λαϊκής τοπιογραφίας,η οποία τονίζει με τον εξωτερικό-διακοσμητικό της χαρακτήρα έτι περαιτέρω τις εσωτερικές τους αντιφάσεις. Και να, αίφνης, εξ ολοκλήρου, ο Μάτεσις: η χωλότητα (προσωπική ή κοινωνική) των πρωταγωνιστών, οι έκδοτες μέσα στην κραυγαλέα αθωότητά τους λαϊκές γυναίκες, οι αναπάντεχες τροπές και ανατροπές του μύθου, ο άγριος-μολονότι σε δεύτερο συνήθως πλάνο-σαρκασμός του αφηγητή για τα παθήματα των πρωταγωνιστών, η αδρότητα των ερωτικών συνευρέσεων, οι καρικατούρες των βοηθητικών προσώπων, η παιγνιώδης συνομιλία με λαϊκά αφηγηματικά είδη, όπως το ρομάντζο ή οι βίοι αγίων, αλλά και το γκροτέσκο της δράσης, μέσα σε παράξενα ζωγραφισμένους και φωτισμένους χώρους. Ο Μάτεσις καταφέρνει να ταιριάξει αυτά τα τόσο ετερόκλιτα νήματα, συνενώνοντάς τα σ’ έναν γερό και ανθεκτικό σκελετό, που σηκώνει λειτουργικά το βάρος του και μοιράζει, χωρίς προβλήματα, τα μέρη του, δίχως να χάνει την ευστάθειά του. Κορυφαία παραδείγματα είναι εδώ η «Μητέρα του σκύλου», ο «Μύρτος» και ο «Σκοτεινός οδηγός», όπου ο συγγραφέας πετυχαίνει τον στόχο του με την ολοκληρωτική άρνηση του ρεαλισμού και της αληθοφάνειας, εκφράζοντας έναν έντονα επιθετικό καγχασμό, που αγωνίζεται απεγνωσμένα να κρύψει το μαράζι και το δράμα του - το δράμα και το μαράζι μιας πραγματικότητας που τείνει να καταργήσει ή έχει ήδη καταργήσει όλες τις ζωτικές της σημασίες. Υπάρχει και κάτι ακόμα σημαντικό στην πεζογραφία του Μάτεσι: η δηλητηριώδης αναπαράσταση όχι μόνο της χαλασμένης ατομικότητας, αλλά και κάθε οργανωμένης μορφής του βίου, όπως θα συμβεί με τη δυστοπία του Graffito (2009), που θα δώσει τη χαριστική βολή σε ό,τι ενδεχομένως επέζησε από τις προηγούμενες επελάσεις του. Στο Graffito ένας θανατηφόρος ιός πλήττει ως κεραυνός εν αιθρία τη Βουλή, τα κόμματα και το σύνολο των κρατικών μηχανισμών, σ΄ένα εξωφρενικό τοπίο το οποίο απορυθμίζει κάθε συμφωνημένο και αναγνωρίσιμο κανόνα, δημιουργώντας με τις βέβηλες και συνάμα βεβηλωμένες εικόνες του μια δαιμονική κοσμογονία. Στο Graffito δεν πρωταγωνιστούν πρόσωπα-όσα πρόσωπα κυκλοφορούν στις σελίδες του αποτελούν μέλη ενός εκ των προτέρων υπονομευμένου και εσκεμμένα προσχηματικού θιάσου-αλλά έννοιες και αξίες, που ανεβαίνουν,επί σκηνής, για να αμφισβητηθούν και να λοιδορηθούν μέχρι τελικής πτώσεως. Στέλνοντας περίπατο τη σοβαροφάνεια του μελλοντολογικού μυθιστορήματος, τόσο στο επίπεδο της πολιτικής αλληγορίας όσο και στο επίπεδο της επιστημονικής φαντασίας, ο Μάτεσις θέλει να εμφυσήσει στη μαύρη κωμωδία του ένα εντελώς διαφορετικό πνεύμα: ένα πνεύμα σατιρικής θεοδικίας. Ο Μάτεσις ενορχηστρώνει στο κύκνειο άσμα της πεζογραφίας του τις πιο άσχετες και αταίριαστες μεταξύ τους φιγούρες προκειμένου να τινάξει στον αέρα πολιτικές πίστεις, ιδεολογικά οράματα, θρησκευτικές πεποιθήσεις και λαϊκές δοξασίες, σχηματίζοντας έναν ως εξ ορισμού παράλυτο, παραιτημένο και νικημένο κόσμο: τον κόσμο που διακρίνουμε κάθε τόσο τριγύρω μας, χωρίς να τολμάμε να τον ομολογήσουμε ή να τον παραδεχτούμε. Στο βίντεο ο Παύλος Μάτεσις μιλάει για το έργο του και για τη ζωή του.