26.1.13

Βιρτζίνια Γουλφ: Μια ψυχή κομμάτια


του Γιώργου Κορδομενίδη

πηγή: http://egnatiapost.gr   







































Πορτραίτο της Γουλφ από τον Λούσιαν Φρόιντ



«Θα περπατήσω δίπλα στο ποτάμι [...]. Tώρα θα χαλαρώσω· τώρα θ' αφεθώ. Τώρα θ' αφήσω ελεύθερη πια τη συγκρατημένη, αναχαιτισμένη επιθυμία μου να δοθώ, να εξαντληθώ. Θα καλπάσουμε μαζί [...] εκεί που το χελιδόνι βουτάει τα φτερά του σε σκοτεινές λίμνες και οι κίονες στέκουν ατόφιοι. Στο κύμα που σπάει στην ακτή, στο κύμα που ραντίζει τον άσπρο του αφρό μέχρι τις εσχατιές της γης, πετάω τις βιολέτες μου, την προσφορά μου στον Πάρσιφαλ», γράφει στο βιβλίο της Τα κύματα (1931) η Βιρτζίνια Γουλφ.

Δέκα χρόνια αργότερα, στις 28 Μαρτίου 1941, θα θέσει τέρμα στη ζωή της με τον ίδιο μυθιστορηματικό τρόπο, πέφτοντας στα νερά του ποταμού, με τις τσέπες της ήδη γεμάτες πέτρες, ώστε το σώμα της να οδηγηθεί κατευθείαν στη λάσπη της κοίτης.

Η ζωή
Μετά από δύο εβδομάδες, κάτι παιδιά που έπαιζαν δίπλα στο ποτάμι, βρήκαν το άψυχο σώμα της Βιρτζίνια Γουλφ. Είχαν προηγηθεί, ήδη από το 1895, αλλεπάλληλοι νευρικοί κλονισμοί, κυρίως με αφορμή θανάτους των γονιών της και του αγαπημένου της αδελφού, Τόμπι· κλονισμοί που διατάραξαν την ψυχική της υγεία από την απλή μελαγχολία μέχρι τη μανιοκατάθλιψη. Η Γουλφ είχε αποπειραθεί και στο παρελθόν να αυτοκτονήσει, κυριευμένη από εμμονές και φοβίες, καθώς και από αμφιβολίες για τα έργα της, για την ποιότητα και την απήχησή τους στο κοινό, μολονότι καθιερώθηκε σχετικά εύκολα ως συγγραφέας.

Γεννημένη στις 26 Ιανουαρίου (σαν σήμερα δηλαδή) 1882 στο Λονδίνο, η Άντελιν - Βιρτζίνια ήταν το τρίτο από τα τέσσερα παιδιά που απέκτησαν από τον ―δεύτερο, και για τους δύο― γάμο τους η Τζούλια Ντάκγουορθ, μια από τις ωραιότερες Λονδρέζες της εποχής της, και ο σερ Λέσλι Στήβενς. Από τη μητέρα της η Βιρτζίνια κληρονόμησε ένα όμορφο, συμμετρικό, οβάλ πρόσωπο, που ελάχιστους άφηνε αδιάφορους καθώς το αντίκριζαν: ψηλό μέτωπο, λεπτή μύτη και υπέροχα μάτια, κρυμμένα βαθιά στις κόχες· συνολικά, μια ομορφιά που μερικοί την έβρισκαν μάλλον ψυχρή, ενώ οι φίλοι της την παρομοίαζαν με γοτθική Παναγία.

Ο πατέρας της, παρότι χαρακτηριζόταν ως φιλελεύθερος άνθρωπος με πλατιά σκέψη, παρέμενε αρκετά συντηρητικός όσον αφορά τα δικαιώματα των γυναικών. Αποτέλεσμα, να στερηθεί η Βιρτζίνια ―μόνο και μόνο επειδή ήταν κορίτσι― το σχολείο και τις ακριβές σπουδές που έκαναν οι αδελφοί της. Καθώς μεγάλωσε πάντως σε περιβάλλον γεμάτο βιβλία και σε συχνή συναναστροφή με διανοουμένους, αναπλήρωσε μόνη της την τυπική παιδεία που δεν είχε.

Μετά τον θάνατο του πατέρα της (1904), η Βιρτζίνια εγκαταστάθηκε στη σκυθρωπή περιοχή του Μπλούμσμπερυ, όπου πρωτοστάτησε στη δημιουργία της λεγόμενης Ομάδας του Μπλούμσμπερυ, μιας συντροφιάς που την αποτελούσαν συγγραφείς, ζωγράφοι, ιστορικοί, οικονομολόγοι και κριτικοί. Η ομάδα αυτή κυριάρχησε στην αγγλική κουλτούρα του μεσοπολέμου.

Το 1912 παντρεύτηκε τον δημοσιογράφο και πολιτικό επιστήμονα Λέοναρντ Γουλφ, αφού του διευκρίνισε ότι δεν έπρεπε να περιμένει από αυτήν και πολλά στο θέμα του έρωτα: Υπάρχουν στιγμές ―όταν με φιλάς όπως χθες― που δεν αισθάνομαι τίποτα περισσότερο απ' ό,τι μια πέτρα. Ίσως αυτό, καθώς και η παράλληλη έλξη που ένιωθε για τις ομόφυλές της, να φωτίζονται από το γεγονός ότι σε ηλικία έξι μόλις ετών υπέστη σεξουαλική επίθεση από τον ετεροθαλή αδελφό της, Τζωρτζ. Πέντε χρόνια μετά τον γάμο τους ιδρύει, μαζί με τον σύζυγό της, τον εκδοτικό οίκο Hogarth Press, που παρουσίασε και καθιέρωσε συγγραφείς άγνωστους μέχρι τότε, όπως ο Τ. Σ. Ελιοτ και η Κάθριν Μάνσφιλντ.

Τα θέματα
Στο έργο της η Γουλφ θέτει έντονα το θέμα της γυναικείας χειραφέτησης, αν και ήδη η θέση της γυναίκας στην πολιτική και κοινωνική ζωή στη Μεγάλη Βρετανία έχει αρχίσει να βελτιώνεται. Στα πρώτα μυθιστορήματά της η ηρωίδα καθρεφτίζει ακόμη πιστά τον προηγούμενο αιώνα. Η ίδια χρησιμοποιεί σκληρές λέξεις για την οικιακή σκλαβιά της γυναίκας, και ιδιαίτερα της γυναίκας - συγγραφέα. Πρέπει να σκοτώσουμε τον άγγελο του σπιτιού, γράφει κάπου, αυτή την αφοσιωμένη σπιτική νεράιδα, την ντροπαλή και αγνή, που πνίγει στο στήθος της, σαν ανομολόγητη αμαρτία, τον τρομερό λογοτεχνικό πειρασμό.

Η ζωή τη διασκεδάζει μόνον όταν νιώθει το ακροατήριο να δονείται γύρω της. Θέλει να μετρά τον αντίκτυπο όσων λέει· θέλει να είναι το επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Και φαίνεται πως η μεγαλύτερη στέρηση που της επέβαλε ο πόλεμος ήταν η απότομη απομόνωσή της από τους φίλους της, το αναγκαίο της κοινό.

Τα μυθιστορήματα της Γουλφ είναι αξεχώριστα από το εκάστοτε φυσικό τους πλαίσιο: τη θάλασσα, τα ποτάμια, τα δάση. Άλλωστε, η σταθερή παρουσία της φύσης, σαν ήρεμου καθρέφτη που αντανακλά τη ζωή των ανθρώπων, χαρακτηρίζει σχεδόν όλη την αγγλική μυθιστοριογραφία. Το τοπίο στη Γουλφ δεν είναι απλός διάκοσμος: είναι φυσικό περιβάλλον, απόθεμα συμβόλων, σχολιάζει η Μονίκ Νατάν. Το ίδιο και το νερό, είτε ως φυσικό στοιχείο (θάλασσα, ποτάμι) είτε ως φαινόμενο (βροχή, ομίχλη, σύννεφο), δεν είναι διακοσμητικό στοιχείο μα η ουσία του μυθιστορήματος.

Στα βιβλία της επανέρχονται, από μυθιστόρημα σε μυθιστόρημα, τα ίδια πρόσωπα σε παρόμοιες συνθήκες και σχεδόν με τα ίδια ονόματα. Έτσι, θα μπορούσε κανείς να πει πως η Γουλφ συνέθεσε ένα μεγάλο μυθιστόρημα με ένα πρόσωπο, θηλυκό ― τον εαυτό της. Κι είναι εντυπωσιακή η ισχνή, ισχνότατη ανδρική παρουσία στον κόσμο των μυθιστορημάτων της, όπου το μόνο δεδομένο είναι η γυναίκα. Άλλοτε εγκλωβισμένη στις καθημερινές συναλλαγές με την εξωτερική πραγματικότητα, άλλοτε στραμμένη σε βαθύτερα προβλήματα της ζωής. Ο γυναικείος κόσμος της Γουλφ είναι διχασμένος: από τη μια μεριά γυναίκες ελεύθερες και δραστήριες, που εκφράζονται με ανδρικό κύρος στην οικογενειακή, κοινωνική και πολιτική δράση· κι από την άλλη, άτομα παθητικά, εσωστρεφή και ανικανοποίητα.

Τα έργα 
Η Γουλφ, εκτός από μυθιστορήματα, έγραψε δοκίμια και κριτικά κείμενα, διηγήματα και ημερολόγια. Στα ελληνικά κυκλοφορούν αρκετά βιβλία της. Ανάμεσα σε αυτά:
Η κυρία Νταλλογουαίη (1925), με ηρωίδα τη σύζυγο ενός συντηρητικού βουλευτή, φύλακα της οικιακής ευτυχίας και πλεονέκτημα για την καριέρα του, η οποία αρχικά φαίνεται να απολαμβάνει τη ζωή του επιπόλαιου Λονδίνου, για να οργιστεί αργότερα με την κενότητα αυτού του τρόπου ζωής.
Στον φάρο (1927), όπου ασχολείται με την αντίθεση ανάμεσα στις ανθρώπινες σχέσεις και την πραγματικότητα.
Ορλάντο (1928), ανορθόδοξη βιογραφία ενός προσώπου που, αρχικά ως άντρας και κατόπιν ως γυναίκα, γεύεται όλες τις εμπειρίες της ζωής.
Το δωμάτιο του Τζάκομπ (1929), ένα «ελληνικό» μυθιστόρημα, όπου όχι μόνο υπάρχουν αναφορές σε ελληνικά θέματα αλλά και μεγάλο μέρος των γεγονότων διαδραματίζεται στην Ελλάδα.
Ένα δικό σου δωμάτιο (1929), δοκίμιο για τις διαφορές που αντιδιαστέλλουν τα δύο φύλα.
Πώς είναι να είσαι άρρωστος (1930), ένας καταρράκτης από σκέψεις, που υπερβαίνουν το θέμα της αρρώστιας, θίγοντας ζητήματα όπως η γλώσσα, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, η συμπόνια, η μοναξιά αλλά και η ανάγνωση.
Τα κύματα (1931), μυθιστόρημα - δοκίμιο πάνω στην ανθρώπινη απομόνωση.
Οδηγίες πλεύσεως σε νέους ποιητές (1932), δοκίμιο που φωτίζει το ζήτημα της ποίησης που γράφεται από νέους ποιητές, την ποιότητά της, τι διαφορετικό ή καινούργιο έχει να πει η ποίηση των νέων και πώς το εκφράζει.
Τρεις γκινέες (1938), βιβλίο με το οποίο προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα «πώς μπορούμε να αποφύγουμε τον πόλεμο».
Στα ελληνικά κυκλοφορεί επίσης η βιογραφία της από τον Βέρνερ Βάλντμαν, Βιρτζίνια Γουλφ. Ιδιοφυής και μόνη.
  
Εδώ η μοναδική ηχογράφηση της Γουλφ ενώ διαβάζει ένα δοκίμιό της (BBC, 29.4.1937).
Εδώ ξενάγηση στο σπίτι της Βιρτζίνια και του Λέοναρντ Γουλφ στο Ρόντμελ.
Εδώ η Πάτι Σμιθ διαβάζει Βιρτζίνια Γουλφ.

Δεν υπάρχουν σχόλια: