Τέλλος Φίλης: Η εμμονή του πάθους (για τη Μαργκερίτ Ντυράς)

Μαργκερίτ Ντυράς. Μετέωρο πάθος. Μετ.: Βάσω Μέντζου. Αθήνα, Ολκός 2013, 192 σελ.

Διαβάζοντας τη μακροσκελή συνέντευξη της Μαργκαρίτ Ντυράς στη Λεοπολντίνα Παλλότα Ντέλα Τόρρε, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ολκός», σχεδόν ταυτόχρονα με τη γαλλική έκδοση κατάλαβα τι είναι αυτό που με γοητεύει χρόνια τώρα στη γυναίκα αυτή με ό,τι καταπιάνεται: Η απόσταση. Η ηθελημένη απόσταση του οικείου. Είναι αυτή η δεύτερη, ταυτόχρονη, αντικειμενική ματιά την ώρα της πιο εξαντλητικής περιγραφής, αυτό που στην πραγματική ζωή ονομάζουμε συναισθηματική κυκλοθυμία και στην τέχνη στυλ. 
Κι η Ντυράς έχει αυτό το στυλ που την κάνει μοναδική.

Επίσης, η Ντυράς έχει την ιδιότητα να σε κάνει την αγαπάς ή να την προσπερνάς ως αόρατη, ανάλογα με το μέγεθος που αποφασίζεις να καταλάβει στη ζωή σου ένα βιβλίο. 
Η Ντυράς των καφενείων, των μπιστρό, των αγώνων, του φεμινισμού και της λογοτεχνίας. Η γυναίκα που θέλησε να εφεύρει τη δική της κινηματογραφική γλώσσα, τον δικό της φιλμικό χρόνο, και δεν δίστασε να τσακωθεί με τους σημαντικότερους σκηνοθέτες γι’ αυτό. Η συγγραφέας της αναλυτικής περιγραφής, με τέτοια επιλεκτικότητα που αισθάνεσαι τις λέξεις της να σου ψιθυρίζουν στο αυτί σου, ξεχνώντας ότι αυτό που διαβάζεις είναι ένα κείμενο επινόησης κι όχι εξομολόγησης. 
Όταν λοιπόν πέφτει στα χέρια σου μια συνέντευξή της, τόσο αναλυτική σχεδόν σαν αυτοβιογραφία, ο πλούτος από τις λεπτομέρειες μιας ζωής που η λέξη πάθος είναι κυρίαρχη, σε απογειώνει. Όχι τόσο για τα μυστικά βιογραφικά στοιχεία που καταθέτει όσο για τον τρόπο που βλέπεις πως ένας πραγματικά διανοούμενος αντιμετωπίζει τη ζωή. 


Στο γοητευτικό αυτό βιβλίο, η Ντυράς μιλά με το γνωστό της, σκληρό, κυνικό στυλ και την οξύμωρη, για τους μη μυημένους, τοποθέτηση της στα γεγονότα. Μιλά σχεδόν για όλα, χωρίς ίχνος ταμπού και ωραιοποίησης της περσόνας της. Για τον έρωτα, το γράψιμο, την Αριστερά και την Αντίσταση, τους φίλους της και τους ή­ρωές της, το θέατρο, τον κινηματογράφο και το πάθος που τα προσέγγισε όλα αυτά, διατηρώντας ―πέρα από την προσωπική της ανεξαρτησία― και τη δική της μοναδική οπτική. 


Η Ντυράς μπορεί να έγινε διεθνώς γνωστή με τον Εραστή, βιβλίο που της χάρισε πολλαπλές εκδόσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, βραβεία κι αποδοχή, αλλά ποτέ δεν έπαψε είτε στη λογοτεχνία, είτε στο θέατρο και ιδιαίτερα στον κινηματογράφο να αναζητεί ένα ιδιαίτερο, εντελώς ειλικρινές και βαθιά στοχαστικό προσωπικό της στίγμα. Ουσιαστικά, όπως κάθε μεγαλος δημιουργός, έγραψε ένα βιβλιο, μία ταινία κι ένα θεατρικο· απλώς κάθε φορα επέλεγε μια άλλη απόσταση για να μιλήσει για το ίδιο θέμα. Ταυτόχρονα, διεκδίκησε θέση στην κοινωνία, ακόμη και τις εποχές της σιωπής μετά την επιτυχία. Το ίδιο έκανε και στην προσωπική της ζωή. Οι επιλογές της ήταν επιλογές ανθρώπου που δεν φοβήθηκε ούτε στιγμή να αναμετρηθεί με τα πάθη του, να εξοικειωθεί με αυτά και να τα υπερασπιστεί με όλα τα όπλα της διανοίας που κατείχε.

Σκέφτομαι, στην εποχή των ανθρώπων copy paste, αν ποτέ καταφέρουμε να αναδείξουμε τέτοιους ανεξάρτητους πνευματικούς ανθρώπους και να τους αφήσουμε να μας παρασύρουν στις αναζητήσεις τους, με πιάνει θλίψη και ξαναγυρνώ στο βιβλίο για να το διαβάσω άλλη μια φορά. Αυτή τη φορά σαν μαθήματα επιβίωσης σε έναν κόσμο που πνίγεται μέσα στα αυτονόητα κλισέ· έναν κόσμο που τη θεϊκή υπόσταση της ανθρώπινης ιδιότητας την οποία περιείχε την έκανε ένα περιττό μάθημα πτυχίου που δεν αξίζει να έχει την αναγνώριση κανενός.

[Δημοσιεύτηκε στο περ. Εντευκτήριο, τχ. 101, 2013. Αναδημοσιεύεται εδώ με αφορμή τη συμπλήρωση σήμερα 16 χρόνων από τον θάνατό της.]