Κική Δημουλά. Η πειθαρχία της υπαλλήλου "σωφρόνισε" την ποιήτρια

της Σταυρούλας Παπασπύρου

πηγή: http://www.enet.gr

Η Κική Δημουλά είχε την πρώτη «κατάσαρκη» επαφή της με την «τρομοκρατική φθορά» στα 18 της χρόνια, καταμετρώντας φθαρμένα χαρτονομίσματα ως φρέσκια υπάλληλος στην Τράπεζα της Ελλάδος το 1949.

Η λέξη φθορά τής ήταν άγνωστη ακόμα, αλλά «αυτή η καταμέτρηση σήκωνε μια πηχτή σκόνη που κόλλαγε στα χέρια μου και σαν να λειτουργούσε προειδοποιητικά. Τελικά, ήταν κι αυτό μια εκπαίδευση για ψύχραιμη αποδοχή των αλλοιώσεων που σιγά σιγά επέρχονταν επάνω μου και πάνω στα πράγματα».

Οπως εξομολογούνταν την Παρασκευή, στη λαμπρή εκδήλωση που οργάνωσε η Τράπεζα προς τιμήν της, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, χρήσιμη έμελλε να αποδειχθεί και η γνωριμία της με όλους εκείνους τους «απαράβατους κανόνες» - την μπλε ποδιά, τον άσπρο γιακά, την έγκαιρη προσέλευση. Στα 25 χρόνια της υπαλληλικής της θητείας, η Κική Δημουλά ζήτημα, λέει, να έφθασε πάνω από τρεις φορές καθυστερημένη. «Ευσυνειδησία ή τάση προς υποταγή;». Οταν, πάντως, μεγαλώνοντας άρχισε να κολλά το μικρόβιο της δυσπιστίας, λειτούργησε μέσα της και η υποψία «μήπως οι αρετές όπως η πειθαρχία, η υπακοή, η υποχωρητικότητα και η συνέπεια έλκουν την καταγωγή τους όχι τόσο από το ήθος, όσο από κάποιο μη συνειδητό φόβο για τις αστάθμητες συνέπειες που έχει η όποια παράβαση». Αν μη τι άλλο, η περίφημη τραπεζική πειθαρχία «σωφρόνισε σχετικά την ακαταστασία των πρώτων ποιημάτων μου και τις ανώριμες ελευθεριότητες της γλώσσας».

Τα χρόνια του φόβου

Σήμερα πια, εκείνα τα χρόνια του φόβου και του καθήκοντος βρίσκονται πολύ μακριά. Και αυτό που έχει απομείνει, κυρίως, είναι τα γραπτά τεκμήρια του ταλέντου της ως χρονογράφου, διηγηματογράφου και... ρεπόρτερ, τα κείμενα δηλαδή που δημοσίευσε μεταξύ 1960-1967 στο περιοδικό της Τραπέζης «Ο Κύκλος», αποκαλυπτικά της ικανότητάς της να οικειοποιείται όσα πιάνει το βλέμμα της και να τα μετατρέπει σε εικόνες ποιητικές. Κάποια από αυτά έχουν ήδη δημοσιευτεί στη συλλογή «Εκτός σχεδίου» (Ικαρος, 2004), κάποια άλλα απλώνονται τώρα στο αναμνηστικό τεύχος του περιοδικού που εκδόθηκε ενόψει της προχθεσινής εκδήλωσης: ποιήματα, ταξιδιωτικά άρθρα, ανέκδοτα από τους χώρους της δουλειάς, εντυπώσεις από ταινίες, συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις και ανάμεσά τους μια συνέντευξη με τη μητέρα του Σταύρου Ξαρχάκου, συναδέλφου τότε της Δημουλά, που προσφέρει ένα σπαρταριστό πορτρέτο του συνθέτη σε παιδική ηλικία.

Καρπός της επιμονής του αείμνηστου Ξενοφώντα Ζολώτα να πνευματοποιηθεί ενεργά η υπαλληλική ατμόσμαιρα, ο «Κύκλος» εκδιδόταν υπό τη διεύθυνση και την υψηλή αισθητική του Νάσου Δετζώρτζη, ιδανικού δασκάλου δημιουργικής γραφής κατά τη Δημουλά. «Προσωπικότητα οξύτατης εμβέλειας», υπήρξε για την ίδια από μόνος του «μια ανώτατη σχολή γραμμάτων και τεχνών», αλλά -αλίμονο- η πορεία του περιοδικού διακόπηκε απότομα από τη χούντα, που το αντιμετώπισε ως... «αναρχικό όργανο».

Το απόγευμα της Παρασκευής, όσο γυαλιστερά και αν ήταν τα παρκέ και όσο εκτυφλωτικοί οι πολυέλαιοι της επιβλητικής, κατάμεστης αίθουσας των γενικών συνελεύσεων της Τράπεζας, στην ατμόσφαιρα κυριαρχούσε η συναισθηματική ζεστασιά. Ο Κάρολος Παπούλιας δεν μίλησε, αλλά ο τρυφερός του εναγκαλισμός με τη Δημουλά άξιζε όσο χίλιες λέξεις, ενώ στις πρώτες σειρές, πλάι στο διοικητή Γ. Προβόπουλο, είχαν καθίσει από νωρίς σημερινοί συνάδελφοι της ποιήτριας από τις τάξεις των «Αθανάτων», όπως οι Χρύσα Μαλτέζου, Σπύρος Ευαγγελάτος, Αννα Ψαρούδα-Μπενάκη, Παναγιώτης Τέτσης και Μιχάλης Σταθόπουλος. Το πρόγραμμα της εκδήλωσης, που συντόνιζε ο Γιάννης Ευσταθιάδης, περιελάμβανε αναγνώσεις ποιημάτων από τη Μαρία Ναυπλιώτου και τον Δημήτρη Καταλειφό, ένα μικρό απόσπασμα από την εκπομπή «Μονόγραμμα», ένα ιντερμέτζο με μελοποιημένο ποίημα της Δημουλά από τον Νίκο Ξυδάκη και δύο σύντομες αλλά μεστές ομιλίες για το έργο της από τη Σεσίλ Ιγγλέση-Μαργέλλου και τον Νάσο Βαγενά.

Ατρόμητο γέλιο

Η μεταφράστριά της στα αγγλικά διάλεξε να μιλήσει για τη χιουμοριστική πτυχή της ποίησής της, που σπανίως απασχολεί τους μελετητές. «Τα μεγάλα θέματα της Δημουλά», υπενθύμισε η Σεσίλ Ιγγλέση, «είναι η φθορά, η απώλεια, η απουσία, η λύπη, ο θάνατος, ο χρόνος, η σιωπή του Θεού, αλλά η ίδια ξέρει πολύ καλά πόσο κωμική μπορεί να είναι αυτή η τραγωδία... Το άτρωτο και ατρόμητο γέλιο της, στο οποίο δεν υπάρχει τίποτε το μακάβριο ή το βέβηλο, δεν θα μπορούσε να μην αποτυπωθεί στο έργο της. Κι όσο περνάει ο καιρός, το μεταφυσικό της χιούμορ γίνεται όλο κι αιχμηρότερο, όλο και πιο πικρό...».

Ο Νάσος Βαγενάς, από την πλευρά του, φρόντισε να αποδείξει πόσο καλά εναρμονίζεται η ποίηση της Δημουλά με ένα τέτοιο -κομβικής σημασίας- τραπεζικό ίδρυμα: «Η ποιητική γλώσσα της Δημουλά είναι η οικονομικότερη!» είπε. «Με τις λιγότερες λέξεις, λέει τα πιο πολλά. Το γεγονός, επίσης, ότι εκφράζεται ποιητικά καταφεύγοντας στην ειρωνεία κάνει την ποίησή της ακόμη πιο οικονομική».

Στην ομιλία του ο τελευταίος, αντιπαρέβαλε τη γλωσσική, λυρική ειρωνεία της Δημουλά με τη δραματική ειρωνεία του Καβάφη, στάθηκε στην καινοτόμο χρήση των αφηρημένων εννοιών εκ μέρους της και στις αλληγορικές ποιητικές της μεταφορές, επεσήμανε τη λοξή ματιά της πάνω στα πράγματα και στον εαυτό της και υποκλίθηκε στη δεξιοτεχνία της να προβάλλει το στιγμιαίο της καθημερινότητάς μας πάνω στην αβυσσαλαία αιωνιότητα του χρόνου. Κάτι που η Κική Δημουλά φάνηκε διατεθειμένη να κάνει για πολύ καιρό ακόμα, εξαντλώνοντας όλα τα περιθώρια που, ως θνητής, της αναλογούν.