Αλεξάνδρεια, η πόλη της μυθοπλασίας από τον Καβάφη μέχρι σήμερα

του Γιώργου Κορδομενίδη

Ομιλία του Δημήτρη Στεφανάκη στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, Τρίτη 26 Νοεμβρίου, 8 μ.μ.

“Γνώρισα” τον Δημήτρη Στεφανάκη πρώτα ως μεταφραστή: ως τον άνθρωπο που “γύρισε” στα ελληνικά, με μοναδικό ―νομίζω― τρόπο, ένα σπουδαίο βιβλίο, το Αλεξάνδρεια. Η πόλη της μνήμης: Φόρστερ, Καβάφης, Ντάρρελ (Ωκεανίδα, 2005) του αξιοθαύμαστου Μάικλ Χάαγκ· ένα μνημειώδες έργο, που αναπαριστά κυριολεκτικά μια μυθική πόλη, την Αλεξάνδρεια, στη μεταβατική εποχή του Μεσοπολέμου, με την παράλληλη αφήγηση του βίου τριών εμβληματικών συγγραφέων του 20ού αιώνα (του Ε. Μ. Φόρστερ, του Κ. Π. Καβάφη και του Λώρενς Ντάρρελ), οι οποίοι συνέδεσαν τη ζωή και το έργο τους μ’ αυτήν την πόλη-μύθο.

Ο Στεφανάκης βέβαια είχε ήδη στο ενεργητικό του τρία βιβλία πεζογραφίας. Τα δύο βιβλία του που ακολούθησαν τη μετάφραση του Χάαγκ μού διέφυγαν, το ομολογώ. Αλλά δύο χρόνια ξαναβρήκα τον καλό μεταφραστή, που με είχε εντυπωσιάσει η φροντισμένη εργασία του, στον συγγραφέα του νέου, τότε, δυνατού μυθιστορήματός του Μέρες Αλεξάνδρειας (Πατάκης 2007, Ψυχογιός ²2011, βραβείο Prix Mediterranée Étranger 2011). Ήταν φανερό ότι ο Στεφανάκης είχε γονιμοποιήσει με τον πιο δημιουργικό τρόπο τη γνώση που αποκόμισε ασχολούμενος με τη μετάφραση του βιβλίου του Χάαγκ, για να γράψει ένα στιβαρό, πολυπρόσωπο μυθιστόρημα, με χρονικό ορίζοντα από τις παραμονές του πρώτου παγκόσμιου πολέμου μέχρι τις εθνικοποιήσεις του Νάσερ. Έχω γράψει πως στις Μέρες Αλεξάνδρειας «ο Στεφανάκης καταφέρνει να ζωντανέψει πετυχημένα μια ταραγμένη εποχή και τους ανθρώπους της, δίνοντάς μας μια τεράστια τοιχογραφία, ιδιαίτερα της ελληνικής παροικίας της Αλεξάνδρειας, με τις ιδιαιτερότητες και τα πάθη των ανθρώπων της, τις σχέσεις τους με την εξουσία, καθώς και το δύσκολο ταξίδι τους μέσα στον χρόνο και κάτω από τη σκιά μεγάλων ιστορικών γεγονότων».

Η ίδια μυθολογημένη και μυθοποιημένη πολιτεία θα μας κάνει να ξανασυναντηθούμε: ο Δημήτρης Στεφανάκης θα μιλήσει την Τρίτη 26 Νοεμβρίου, ώρα 8 μ.μ., στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης (Λεωφ. Στρατού 2), για την πόλη της φαντασίας του, την Αλεξάνδρεια και  για τις καβαφικές συντεταγμένες της. Τίτλος της ομιλίας του: «Αλεξάνδρεια, η πόλη της μυθοπλασίας από τον Καβάφη μέχρι σήμερα: Αλεξανδρινό κουαρτέτο - Ακυβέρνητες πολιτείες - Μέρες Αλεξάνδρειας». Θα προλογίσει ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης.

Λέει ο Στεφανάκης σχετικά με την ομιλία του: «O Κωνσταντίνος Καβάφης σκηνοθέτησε μια ολόκληρη πόλη με την έννοια της κινηματογραφικής λογικής, εμποτίζοντας το όραμά του στο βάμμα ενός αμετανόητου αισθησιασμού. Μετά τον Καβάφη, η λέξη Αλεξάνδρεια είναι περισσότερο μια λογοτεχνική σύμβαση, μια Καβαφική επινόηση και λιγότερο μια πραγματική πολιτεία. Αντλώντας από τον ίδιο αισθησιασμό, ο Ντάρελ θα δημιουργήσει το opus magnus του, ένα ποιητικό, σχεδόν χαοτικό πολυμυθιστόρημα, το Αλεξανδρινό Κουαρτέτο. Από τον ίδιο αισθησιασμό εμφορείται ο πολιτικά ευαίσθητος Στρατής Τσίρκας στις Ακυβέρνητες πολιτείες του.

Ευτυχής κληρονόμος μιας μεγάλης παράδοσης, μολύνθηκα με τη σειρά μου από τη σαγήνη και την ηδυπάθεια της Ανατολής σε μια εποχή που ο πνευματικός τυχοδιωκτισμός κάθε κοσμοπολίτη επινοούσε πάθη και απολαύσεις πέραν πάσης φαντασίας. Γιατί τι άλλο είναι  μπορεί να είναι τελικά οι Μέρες Αλεξάνδρειας παρά ένα συναξάρι των ανθρώπινων αδυναμιών με το χρώμα και το άρωμα της εκμαυλίστριας πόλης...».

Ο Δημήτρης Στεφανάκης γεννήθηκε το 1961. 

Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Έχει μεταφράσει έργα των Σωλ Μπέλοου, Τζον Απντάικ, Μάργκαρετ Άτγουντ,  Ε. Μ. Φόρστερ, Γιόζεφ Μπρόντσκι και Προσπέρ Μεριμέ καθώς επίσης ιστορικά και φιλοσοφικά δοκίμια.
Έχει εκδώσει τα μυθιστορήματα: Φρούτα εποχής (Ωκεανίδα 2000)· Λέγε με Καΐρα (Ωκεανίδα 2002)· Το μάτι της επανάστασης έχει αχρωματοψία (Ωκεανίδα 2005)· Μέρες Αλεξάνδρειας (Πατάκης 2007, Ψυχογιός ²2011)· Συλλαβίζοντας το καλοκαίρι (Πατάκης 2009)· Θα πολεμάς με τους θεούς (Πατάκης 2010)· Φιλμ νουάρ (Ψυχογιός 2012). Μόλις κυκλοφόρησε το νέο του μυθιστόρημα με τίτλο Άρια. Ο κόσμος από την αρχή.

Οι Μέρες Αλεξάνδρειας εκδόθηκαν στα γαλλικά από τις εκδόσεις Viviane Hamy και τιμήθηκαν με το Prix Méditerranée Étranger 2011 (γαλλικό βραβείο Μεσογειακής Λογοτεχνίας). 

Για το ίδιο βιβλίο απονεμήθηκε στον συγγραφέα το Διεθνές Βραβείο Καβάφη 2011. Οι Μέρες Αλεξάνδρειας ήταν  ακόμη υποψήφιες για το Prix du Livre Européen 2011, εκπροσωπώντας την Ελλάδα.  Κυκλοφόρησαν στα ισπανικά και σύντομα θα κυκλοφορήσουν στα αραβικά. Το Φιλμ νουάρ κυκλοφόρησε  πρόσφατα στα γαλλικά. 

Ο Έλληνας συγγραφέας είναι πλέον και μέλος της επιτροπής του Prix Méditerranée Etranger, ενώ συμμετέχει κατά περίσταση σε επιτροπές διεθνών βραβείων που αφορούν τη λογοτεχνία ή τον κινηματογράφο.