Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ
Το Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων ανακοίνωσε το απόγευμα της Τετάρτηςτ α Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας 2014, που αφορούν τις εκδόσεις έτους
2013,.
Στα βραβεία κατέληξε η Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας από τον «βραχύ κατάλογο» των υποψήφιων προς βράβευση έργων, «μετά από επανειλημμένες συνεδρίες και μακρές συζητήσεις», όπως σημειώνει το Υπουργείο.
ΜΕΓΑΛΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
Απονέμεται ομόφωνα στην Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ για το σύνολο του έργου της.
Δημήτρης Νόλλας
ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ
Απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Δημήτρη Νόλλα για το έργο του με τίτλο «Το ταξίδι στην Ελλάδα», εκδόσεις Ίκαρος.
ΒΡΑΒΕΙΟ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ - ΝΟΥΒΕΛΑΣ
Απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Κώστα Μαυρουδή για το έργο του με τίτλο «Η αθανασία των σκύλων», εκδόσεις Πόλις.
ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΙΗΣΗΣ
Απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Πάνο Κυπαρίσση για το έργο του με τίτλο «Τα τιμαλφή», εκδόσεις Μελάνι.
ΒΡΑΒΕΙΟ ΔΟΚΙΜΙΟΥ - ΚΡΙΤΙΚΗΣ
Απονέμεται κατά πλειοψηφία στην Βάσω Αλεξανδράκη για το έργο της με τίτλο «Το παιχνίδι της επιθυμίας και της γραφής στο Μυθιστόρημα της κυρίας Έρσης του Ν.Γ. Πεντζίκη», εκδόσεις Αρμός .
ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΑΡΤΥΡΙΑΣ – ΒΙΟΓΡΑΦΙΑΣ – ΧΡΟΝΙΚΟΥ – ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
Απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Γιώργο Β. Δερτιλή για το έργο του με τίτλο «Συνειρμοί, μαρτυρίες, μυθιστορίες», εκδόσεις Πόλις.
ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΖΟΜΕΝΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Απονέμεται ομόφωνα εξ ημισείας στον Λευτέρη Καλοσπύρο για το έργο του με τίτλο «Η μοναδική οικογένεια», εκδόσεις Πόλις και στην Ελευθερία Κυρίτση για το έργο της με τίτλο «Χειρόγραφη Πόλη» εκδόσεις Μανδραγόρας.
ΕΙΔΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΣΕ ΛΟΓΟΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΟΑΓΕΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΤΟ ΔΙΑΛΟΓΟ ΠΑΝΩ ΣΕ ΕΥΑΙΣΘΗΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ
Απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Αλέξανδρο Στεφανίδη για το έργο του με τίτλο «Το χάδι», εκδόσεις Άγρα.
ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ
Η Επιτροπή εισηγείται την απονομή τιμητικής διάκρισης για την συμβολή τους στη νεοελληνική λογοτεχνία στα περιοδικά «Μανδραγόρας» και «Θέματα Λογοτεχνίας».
Ο βραχύς κατάλογος υποψήφιων προς βράβευση (για έργα εκδοθέντα το έτος 2013), από τον οποίο επελέγησαν οι ανωτέρω βραβευθέντες είναι ο ακόλουθος (αλφαβητικά) :
Α. Υποψήφιοι για το Βραβείο Μυθιστορήματος:
1. Νίκος Δαββέτας, Ο ζωγράφος του Μπελογιάννη, Εκδόσεις Μεταίχμιο.
2. Νίκος Μάντης, Άγρια Ακρόπολη, Εκδόσεις Καστανιώτη.
3. Καρολίνα Μέρμηγκα, Συγγενής, Εκδόσεις Μελάνι.
4. Δημήτρης Νόλλας, Το ταξίδι στην Ελλάδα, Εκδόσεις Ίκαρος.
5. Μαρία Πάουελ, Όξινη βροχή, Εκδόσεις Κέδρος.
6. Κωνσταντίνος Τζαμιώτης, Η πόλη και η σιωπή, Εκδόσεις Καστανιώτη.
7. Μάκης Τσίτας, Μάρτυς μου ο θεός, Εκδόσεις Κίχλη.
8. Έλενα Χουζούρη, Δυο φορές αθώα, Εκδόσεις Κέδρος.
Β. Υποψήφιοι για το Βραβείο Διηγήματος – Νουβέλας :
1. Τζούλια Γκανάσου, Ως το τέλος, Εκδόσεις Γκοβόστη.
2. Τάσος Γουδέλης, Το ωραίο ατύχημα, Εκδόσεις Κέδρος.
3. Αχιλλέας Κυριακίδης, 360. Νουβέλα, Εκδόσεις Πατάκη.
4. Κώστας Μαυρουδής, Η αθανασία των σκύλων, Εκδόσεις Πόλις.
5. Φαίδων Ταμβακάκης, Τακτοποίηση αυθαιρέτων, Εκδόσεις Εκάτη.
6. Γεωργία Τάτση, Χορός στα ποτήρια, Εκδόσεις Γαβριηλίδης.
7. Γιάννης Τσίρμπας, Η Βικτώρια δεν υπάρχει, Εκδόσεις Νεφέλη.
8. Πάνος Τσίρος, Δεν είν΄έτσι;, Εκδόσεις Μικρή Άρκτος.
Γ. Υποψήφιοι για το Βραβείο Ποίησης :
1. Γιώτα Αργυροπούλου, Ποιητών και Αγίων Πάντων, Εκδόσεις Μεταίχμιο.
2. Άννα Αφεντουλίδου, Ιστορίες εικονικής ισορροπίας, Εκδόσεις Γαβριηλίδης.
3. Γιώργος Βέης, Βλέπω, Εκδόσεις Ύψιλον.
4. Γιάννης Δούκας, Το σύνδρομο Σταντάλ, Εκδόσεις Πόλις.
5. Μαρία Κουλούρη, Μουσείο άδειο, Εκδόσεις Μελάνι.
6. Πάνος Κυπαρίσσης, Τα τιμαλφή, Εκδόσεις Μελάνι.
7. Αντώνης Φωστιέρης, Τοπία του Τίποτα, Εκδόσεις Καστανιώτη.
8. Δημήτρης Χουλιαράκης, Αναπολόγητος στις κούνιες ντάλα μεσημέρι, Εκδόσεις Το Ροδακιό.
Δ. Υποψήφιοι για το Βραβείο Δοκιμίου – Κριτικής :
1. Βάσω Αλεξανδράκη, To παιχνίδι της επιθυμίας και της γραφής στο «Μυθιστόρημα της κυρίας Έρσης» του Ν. Γ. Πεντζίκη», Εκδόσεις Αρμός.
2. Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Κ.Π. Καβάφης. Η ποίηση και η ποιητική του, Εκδόσεις Κίχλη.
3. Αριστείδης Δουλαβέρας, Η γυναικεία και η ανδρική ομορφιά στο δημοτικό τραγούδι, Εκδόσεις Παπαζήση.
4. Φίλιππος Δραγούμης, Η ηθική πίσω από την κρίση. Σκέψεις για την Ηθική Φιλοσοφία εν μέσω οικονομικής κρίσης, Εκδόσεις Άγρα.
5. Αντώνης Δρακόπουλος, Κ.Π. Καβάφης. Το ανοιχτό έργο, Εκδόσεις Τόπος.
6. Σταύρος Ζουμπουλάκης, Ποιος θεός και ποιος άνθρωπος;, Εκδόσεις Πόλις.
7. Μιχάλης Πάτσης, Καζαντζάκης και Ρωσία. Οικοφοβία, διαλογικότητα, καρναβάλι, [Εκδ.] Μιχάλης Πάτσης.
8. Βάλτερ Πούχνερ, Mελέτες για το ελληνικό δημοτικό τραγούδι, Εκδόσεις Αρμός.
Ε. Υποψήφιοι για το Βραβείο Μαρτυρίας – Bιογραφίας – Χρονικού – Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας :
1. Γιώργος Γώτης, More veneto, Εκδόσεις Στιγμή.
2. Γιώργος Β. Δερτιλής, Συνειρμοί, μαρτυρίες, μυθιστορίες, Εκδόσεις Πόλις.
3. Μάνος Ελευθερίου, Μαύρα Μάτια. Ο Μάρκος Βαμβακάρης και η συριανή κοινωνία στα χρόνια 1905-1920, Εκδόσεις Μεταίχμιο.
4. Άλκη Ζέη, Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο, Εκδόσεις Μεταίχμιο.
5. Κυριάκος Κατζουράκης, Τάξη στο χάος. Ζωγραφική – Θέατρο – Κινηματογράφος, Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο.
6. Λυκούργος Κουρκουβέλας, Γιώργος Θεοτοκάς, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων.
7. Νότης Μαυρουδής, Περί ελληνικού τραγουδιού το ανάγνωσμα. Με δανεικά ιδανικά, Εκδόσεις Γαβριηλίδης.
8. Μάριος Σούσης, Καλή αντάμωση. Φιλιά εις τα παιδιά. Τα παιδιά που έχασαν το τρένο για το Άουσβιτς, Εκδόσεις Turangalila Books.
ΣΤ. Υποψήφιοι για το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα :
1. Δήμητρα Αγγέλου, Στάζουν μεσάνυχτα, Εκδόσεις Μελάνι.
2. Ιάκωβος Ανυφαντάκης, Αλεπούδες στην πλαγιά, Εκδόσεις Πατάκη.
3. Λευτέρης Καλοσπύρος, Η μοναδική οικογένεια, Εκδόσεις Πόλις.
4. Μάτα Καστρησίου, Απορριμματοφόρα των έξι, Εκδόσεις Ηριδανός.
5. Ελευθερία Κυρίτση, Χειρόγραφη Πόλη, Εκδόσεις Μανδραγόρας.
6. Ευτέρπη Κωσταρέλη, Βερντάντι, Eκδόσεις Μανδραγόρας.
7. Μαριλένα Παπαϊωάννου, Νικήτας Δέλτα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας.
8. Λητώ Πιτυρή, Όλγα ή τίποτα, Εκδόσεις Κέδρος.
Υπενθυμίζεται ότι η σύνθεση της αρμόδιας επιτροπής έχει ως εξής:
Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας :
1. Αλέξης Ζήρας, Κριτικός Λογοτεχνίας, Πρόεδρος
2. Γιώργος Ανδρειωμένος, Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Αντιπρόεδρος
3. Άννα Καρακατσούλη, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
4. Μιχαήλ Μπακογιάννης, Λέκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
5. Γιώργος Ξενάριος, Συγγραφέας, Κριτικός Λογοτεχνίας
6. Διονύσης Μαγκλιβέρας, Δοκιμιογράφος, Κριτικός Λογοτεχνίας
7. Γιάννης Τζανής, Ποιητής, Δοκιμιογράφος
8. Λίλα Κονομάρα, Συγγραφέας
9. Γιώργος Συμπάρδης, Συγγραφέας
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΒΡΑΒΕΙΟ
Το 2013, το ετήσια απονεμόμενο Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας δόθηκε σε μια προσωπικότητα των ελληνικών γραμμάτων που κυρίως ασχολήθηκε και συνεχίζει να ασχολείται με την έρευνα, την κριτική και την ιστορία της λογοτεχνίας, τον Δημήτρη Ραυτόπουλο. Τη χρονιά αυτή η επιτροπή σκέφθηκε να επανέλθει στη βράβευση ενός εκπροσώπου της καθαυτό δημιουργικής λογοτεχνίας που με το έργο του να έχει ήδη σχηματίσει μια ξεχωριστή ταυτότητα, αναγνωρισμένη και εκτιμημένη τόσο για τα θέματα όσο και για την ιδιόμορφη γλώσσα του. Μετά από εκτενείς συζητήσεις και αφού τέθηκαν υπ΄όψη της αρκετές προτάσεις αποφάσισε να βραβεύσει την ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, πρόσφατα τιμημένη με το βραβείο ποίησης, μια δημιουργό η οποία πέρα από κάθε αμφιβολία ανήκει στην κορυφή του σύγχρονου ελληνικού ποιητικού γίγνεσθαι. Για τούτο άλλωστε και η απόφαση υπήρξε ομόφωνη, υποδηλώνοντας έτσι τη συναίνεση όλων των μελών ως προς την αναγνώριση της σπουδαιότητας της ποιήτριας που βραβεύεται.
Η ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ από την πρώτη της συλλογή, Λύκοι και σύννεφα (1963), ξεχώρισε και ξεχωρίζει όχι μόνο για τον στοχαστικό λυρισμό της αλλά και για τη δύναμη με την οποία απεικόνισε την επίδραση των φυσικών στοιχείων, των εναλλαγών της κάθε εποχής, του πνεύματος των τόπων και της αρχέγονης ουσίας των πραγμάτων στη διαμόρφωση του ανθρώπινου ψυχισμού και του συναισθήματος. `Έκδηλα ερωτική και με αμείωτη την αισθησιακή σχέση της με τον κόσμο, ποιήτρια του πάθους, με την πάροδο του χρόνου η Αγγελάκη-Ρουκ έγινε πιο στοχαστική, εστιάζοντας με τη μνήμη της στη χοϊκή και στην ουράνια αίσθηση ενός κόσμου που δεν χάνει ποτέ την πρωτογενή του δύναμη. Ανάλογη, έντονα αισθησιακή και βαθιά μυστική, είναι και η σχέση με τον γεμάτο χυμούς γενέθλιο τόπο της που μετουσιώνεται στην ποίησή της, δίνοντας έτσι μια απεριόριστη διάρκεια φυσικού στοιχείου στην ωραιότητα αλλά και στον πόνο που δημιουργεί η ζωή.
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ
Η ελληνογνωσία αποτέλεσε σταθερό πόθο του ελληνικού μυθιστορήματος ήδη από τον 19ο αιώνα. Με διάφορους τρόπους και μορφές, άλλοτε λιγότερο κι άλλοτε περισσότερο εθνοκεντρικό, το ελληνικό μυθιστόρημα έθετε ως στόχο του την ανίχνευση και καταγραφή των χαρακτηριστικών που συνθέτουν την εθνική μας ιδιοπροσωπία. Στο «Ταξίδι στην Ελλάδα» ο Νόλλας, απλούστερος αφηγηματολογικά απ’ ό,τι στα προηγούμενα βιβλία του, επιχειρεί μια αναδίφηση στον βορειοελλαδικό χώρο και στην, σημαίνουσα, δεκαετία του ’60. Χρησιμοποιώντας διαδοχικές σκηνές με μάλλον χαλαρή σύνδεση μεταξύ τους, δεν επιχειρεί να συνθέσει ένα χρονικό αλλά να μας ειδοποιήσει για μια, επικείμενη ή επελθούσα, απώλεια. Άλλωστε η απώλεια, μαζί με την απουσία, αποτελεί κεντρικό μοτίβο του μυθιστορήματος: από τη χαμένη ηρωίδα, τη Χρυσάνθη, μέχρι την κλυδωνιζόμενη ανθρώπινη ύπαρξη, και από εκεί μέχρι το χαμένο κέντρο της αφήγησης με τη χαλαρή σύνδεση των επιμέρους, ο Νόλλας πραγματεύεται, ανάμεσα σ’ άλλα, την απώλεια του κέντρου του προσώπου και της ιστορίας. Και αντλώντας από τη δεύτερη (ιδιαίτερα από τον Εμφύλιο, τον μεγαλύτερο ίσως θεματικό κύκλο της λογοτεχνίας μας κατά τον προηγούμενο αιώνα), κατορθώνει να συνθέσει μια πυκνή μυθιστορηματική αφήγηση με μεγάλο ανθρωπολογικό βάθος – μια άκρως ενδιαφέρουσα σύγχρονη ανθρωπογνωσία.
Μ’ έναν μετωπικό πρωτοπρόσωπο μονόλογο ο Μάκης Τσίτας ερευνά τον βίο του μέσου ανθρώπου και, μέσω αυτού, τη σχέση μας με τα πράγματα. Χωρίς αφηγηματολογικές επιπλοκές, με τα πρόσωπα του ήρωα και του αφηγητή να ταυτίζονται αδιατάρακτα σε όλο το μήκος του μυθιστορήματος, ο αντιήρωας του «Μάρτυς μου ο Θεός» γίνεται το αρχέτυπο του ανθρώπου της διπλανής πόρτας, αυτός ο φοβερός μέσος όρος, κινητήρας και εργαλείο μαζί της ανθρώπινης ιστορίας. Άλλοτε ψιθυριστά, άλλοτε εμφατικά, πάντως με οικονομία και μέτρο, με αυτοσυγκράτηση και με μια διάχυτη υποδόρια ειρωνεία, ο πρωταγωνιστής του Τσίτα συνοψίζει τον προς εαυτόν διάλογο με τον διακριτικό, κατάλληλα υποφωτισμένο, μονόλογό του.
Συζητήθηκε ακόμη το βιβλίο του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη «Η πόλη και η σιωπή», ένα μυθιστόρημα που εντάσσεται σ’ αυτό που ο μελλοντικός ιστορικός θα ονομάσει «λογοτεχνία της κρίσης». Με συνεχή τριτοπρόσωπη αφήγηση, ο συγγραφέας μάς προτείνει έναν ήρωα που ζει και κινείται στο περιβάλλον της τρέχουσας κρίσης και, με επιδέξιους μυθοπλαστικούς χειρισμούς, μας συστήνει ένα μυθιστορηματικό πρόσωπο στο οποίο συναιρούνται σημαίνοντα κοινωνικά χαρακτηριστικά της τρέχουσας περιόδου, αποτελεσματικά συνδυασμένα με μια βαθύτερη υπαρξιακή αναδίφηση του εαυτού.
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ - ΝΟΥΒΕΛΑΣ
Στην κατηγορία Διήγημα – Νουβέλα πλειοψήφησε το βιβλίο Η αθανασία των σκύλων του Κώστα Μαυρουδή (εκδόσεις Πόλις). Οι 70 σύντομες ιστορίες που απαρτίζουν το βιβλίο χαρακτηρίζονται από μια ποιητική γραφή που διαθέτει πυκνότητα, ευαισθησία και εσωτερική ένταση και αναδεικνύει τις λεπτές αποχρώσεις της κατάστασης που περιγράφει. Οι ιστορίες αυτές διακρίνονται επίσης από ιδιαίτερη ευρηματικότητα, διακειμενικότητα και ανανεώνουν τη θεματολογία της μικρής φόρμας. Με αφορμή κάποιο ιστορικό γεγονός, προσωπικές μνήμες, ένα τυχαίο περιστατικό ή την ενατένιση ενός έργου τέχνης, αναπτύσσονται σκέψεις και προβληματισμοί οι οποίοι ακροβατούν ανάμεσα στη μυθοπλασία και στο δοκίμιο. Συναίσθημα και στοχασμός βρίσκονται σε απόλυτη ισορροπία. Ο συγγραφέας, προσεγγίζοντας το θέμα του με ειρωνεία, με αυτοσαρκασμό αλλά και με τρυφερότητα, στοχάζεται πάνω στο εφήμερο, στην έννοια του χρόνου, στην αθανασία.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα επίσης κρίθηκε η νουβέλα του Αχιλλέα Κυριακίδη 360 (εκδόσεις Πατάκης), η οποία αναπτύσσεται σαν μια ακολουθία μουσικών θεμάτων που σταδιακά συνενώνονται για να συνθέσουν τον κύκλο της ζωής. Άρτια τεχνική η οποία θεωρήθηκε ότι ακολουθεί τα ίδια μοτίβα σε όλα τα βιβλία του, ενώ υπογραμμίστηκε ένα ακόμα χαρακτηριστικό του έργου του Κυριακίδη, μια μορφή εσκεμμένης αποστασιοποίησης, προερχόμενη μάλλον και από τη μεταφραστική θητεία του στο γαλλικό νέο μυθιστόρημα.
Συζητήθηκε επίσης με ενδιαφέρον η συλλογή διηγημάτων Δεν είν’ έτσι; του Πάνου Τσίρου (εκδόσεις Μικρή Άρκτος) όπου το ρεαλιστικό πλαίσιο διαρκώς υποσκάπτεται από τις αλχημικές επεμβάσεις της φαντασίας, αποκαλύπτοντας έτσι μια άλλη διάσταση της πραγματικότητας και θέτοντας ερωτήματα γύρω από τη σχέση λόγου και αναπαράστασης.
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΙΗΣΗΣ
Η ποιοτική στάθμη των βιβλίων ποίησης 2013 θεωρήθηκε από όλα τα μέλη της επιτροπής των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας ιδιαίτερα υψηλή. Γι΄αυτό και υπήρξε μια σχετική διασπορά των ψήφων της επιτροπής, αποτέλεσμα των εκτενών συζητήσεων που προηγήθηκαν της τελικής ψηφοφορίας και απόφασης. Το βραβείο ποίησης έκλινε πλειοψηφικά προς τη συλλογή ποιημάτων του Πάνου Κυπαρίσση, Τα τιμαλφή (Εκδ.Μελάνι), μια συλλογή που συγκεντρώνει τα πάγια στοιχεία του ποιητικού του έργου. Χαμηλόφωνος και ελεγειακός τόνος που περιβάλλει την άκρα συναισθηματική ευαισθησία του ποιητή, τραυματικός ερωτικός λόγος, η φωνή του Κυπαρίσση είναι μια φωνή που δεν έχει ποτέ ψευτίσει ξεφεύγοντας από τη στοχαστικότητά της. Αναγνωρίζεται σ΄αυτήν η μόνιμη αίσθηση της απώλειας που ασφαλώς διδάχθηκε πολλά από την αντίστοιχη αίσθηση της φθοράς του σεφερικού λόγου και η επίμονη επιστροφή της μνήμης σε σκηνές αίματος και τοπία θανάτου από τη συνάφεια της μεταπολεμικής ιστορίας με τα οικογενειακά και προσωπικά βιώματα του ποιητή.
Κατά τη συζήτηση αναφέρθηκαν και προσέχθηκαν ιδιαίτερα τα βιβλία ποίησης του Γιώργου Βέη: Βλέπω (Εκδ.Υψιλον), ένας ώριμος συγκερασμός του δυτικοθρεμμένου στοχαστή με τον ποιητή που ανακαλύπτει τον φυσιοκρατικό μυστικισμό της Ανατολής, τα Τοπία του τίποτα του Αντώνη Φωστιέρη (Εκδ. Καστανιώτης) που αντιπροσωπεύουν μια κορυφαία στιγμή φιλόσοφης θεωρίας του ανθρώπινου βίου, εκφρασμένη με διαύγεια θαυμαστή, καθώς και τα βιβλία ποίησης του Δημήτρη Χουλιαράκη, Αναπολόγητος στις κούνιες ντάλα μεσημέρι (Εκδ.Το Ροδακιό),έναν δραματικό απόλογο για την αποξένωση του σύγχρονου ανθρώπου και της `Αννας Αφεντουλίδου, Ιστορίες εικονικής ισορροπίας (Εκδ. Γαβριηλίδης), μια συλλογή ποιημάτων με χαρακτηριστικό την αιχμηρή ανάδειξη των διαφορών της γυναικείας ταυτότητας.
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ: «ΔΟΚΙΜΙΟ-ΚΡΙΤΙΚΗ»
Σε γενικές γραμμές, η παραγωγή δοκιμίων, μελετών και κριτικών σχετικών με τη νεοελληνική λογοτεχνία κατά το έτος 2013, υπήρξε σχετικά ικανοποιητική. Με βάση τα βιβλία που είχαν συμπεριληφθεί στη μικρή λίστα, η συζήτηση κατά την ψηφοφορία πρωτίστως επικεντρώθηκε στις ακόλουθες δύο συμβολές (κατ’ αλφαβητική τάξη): της Βάσως Αλεξανδράκη, Το παιχνίδι της επιθυμίας και της γραφής στο «Μυθιστόρημα της κυρίας Έρσης του Ν. Γ. Πεντζίκη και του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, Κ. Π. Καβάφης. Η ποίηση και η ποιητική του. Για το δεύτερο βιβλίο, επισημάνθηκε η στέρεη γνώση από τον συγγραφέα της βιβλιογραφίας περί τον Καβάφη, ο εύληπτος τρόπος γραφής του και οι ποικίλες φιλολογικές οπτικές του που αναδεικνύουν σειρά ζητημάτων της καβαφικής έρευνας, τα οποία αντιμετωπίζονται με τρόπο νηφάλιο, τεκμηριωμένο και πειστικό. Ωστόσο, η πλειοψηφία των μελών της Επιτροπής έκρινε ότι το βραβείο δοκιμίου-κριτικής έπρεπε να δοθεί στο προαναφερθέν πόνημα της κ. Αλεξανδράκη, το οποίο αποτελεί συστηματική, τεκμηριωμένη και καλογραμμένη ανάγνωση του Μυθιστορήματος της κυρίας Έρσης του Ν. Γ. Πεντζίκη, τόσο ως προς τους θεματικούς του πυρήνες όσο και ως προς τον τρόπο της γραφής του. Το εν λόγω μυθιστόρημα του Πεντζίκη (του οποίου η γραφή διήρκησε επί δύο σχεδόν δεκαετίες), σε μιαν προσπάθεια να ανατρέψει το μοντέλο της Έρσης του Δροσίνη, εστιάζει, μέσα από τη λεπτομερειακή αφήγηση και την ιδιαίτερη διαχείριση του χρόνου, στο ανεκπλήρωτο της επιθυμίας και στην αποξένωση από την πραγματικότητα, καθώς και στην επιδίωξη της πραγμάτωσης της ερωτικής επιθυμίας. Η συγγραφέας παρακολουθεί με τρόπο μεθοδικό την απόπειρα αυτή του Πεντζίκη όχι μόνο ως προς την αποτύπωση της «αδιάκοπης περιπλάνησης στα πράγματα του κόσμου» και τη συγκρότηση του «νοήματος» του κειμένου, αλλά και ως μια πρόταση γραφής αντισυμβατικού μυθιστορήματος. Παρότι το πρωτογενές υλικό που είχε να διεξέλθει η κ. Αλεξανδράκη ήταν πολυδαίδαλο και δύσκολα προσπελάσιμο, το διαχειρίστηκε με θεωρητική επάρκεια και καλή δόμηση των επιχειρημάτων της, προσφέροντας στον αναγνώστη αρκετά κλειδιά για την αποκρυπτογράφηση του αρκούντως προωθημένου αυτού μυθιστορήματος.
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΧΡΟΝΙΚΟΥ – ΜΑΡΤΥΡΙΑΣ
Στην κατηγορία του Χρονικού-Μαρτυρία η Επιτροπή πρότεινε κατά πλειοψηφία τη βράβευση του αυτοβιογραφικού έργου του Γιώργου Β. Δερτιλή, Συνειρμοί, μαρτυρίες, μυθιστορίες, των εκδόσεων Πόλις. Στο έργο αυτό ο συγγραφέας συνδυάζει οργανικά και ουσιαστικά την προσωπική του αυτοβιογραφική αφήγηση με παρατηρήσεις και σχόλια για την πολιτική και την κοινωνική κατάσταση των αντίστοιχων χρονικών περιόδων προς την παιδική, την εφηβική και την ενήλικη ζωή του, τα χρόνια των σπουδών και της επιστημονικής του σταδιοδρομίας. Είναι εμφανής ο ώριμος λόγος του ιστορικού επιστήμονα που προσεγγίζει κριτικά την εκάστοτε συγκυρία και ερμηνεύει με γνώση τα κοινωνικά φαινόμενα που εκδηλώνονται σε μια μακρά διαδρομή πέντε γενεών. Μεγάλη αρετή του βιβλίου ωστόσο είναι ότι παράλληλα παρουσιάζει ζωντανά την οικογενειακή παράδοση και μεταφέρει το προσωπικό βίωμα του Γ. Δερτιλή, από την αγροτική κοινωνία της Μάνης και της Κρήτης, στην Αθήνα του μεσοπολέμου, τις πανεπιστημιακές σπουδές, την εμπορική σταδιοδρομία και την πανεπιστημιακή έδρα στη Νομική Αθηνών και το Παρίσι. Ο Γ. Δερτιλής μας προσφέρει ουσιαστικά τη δική του εμπεριστατωμένη και τεκμηριωμένη βιωμένη ιστορία με λόγο ζωντανό και γλαφυρό που κάνουν την ανάγνωση ιδιαίτερα απολαυστική και ενδιαφέρουσα.
Η Επιτροπή κατά την τελική της συνεδρίαση εξέτασε επίσης με ενδιαφέρον τρία ακόμη έργα. Το ταξιδιωτικό ημερολόγιο του Γιώργου Γώτη, More Veneto, από τις εκδόσεις Στιγμή, που σχεδιάζει εξαιρετικά μια ποιητική εικόνα της Βενετίας και της λιμνοθάλασσας με ευαισθησία και στοχαστική διάθεση. Το χρονικό του Μάνου Ελευθερίου, Μαύρα Μάτια. Ο Μάρκος Βαμβακάρης και η συριανή κοινωνία στα χρόνια 1905-1920 (εκδόσεις Μεταίχμιο), όπου με αφετηρία την αναπλήρωση του κενού των πρώτων χρόνων της ζωής του Μάρκου Βαμβακάρη που δεν περιέχονται στην αυτοβιογραφία του, σκιαγραφείται ένα πλούσιο πανόραμα της κοινωνικής και πολιτισμικής ζωής στην κοσμοπολίτικη Σύρο τις δυο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Και το αυτοβιογραφικό έργο της Άλκης Ζέη, Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο, (εκδόσεις Μεταίχμιο), στο οποίο η συγγραφέας με την ταλαντούχα γραφή της μας δίνει την προσωπική της αφήγηση για τα παιδικά και νεανικά της χρόνια που διαμόρφωσαν την στάση της στη ζωή και την κλίση της στη λογοτεχνία.
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΖΟΜΕΝΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Ομόφωνα εξ ημισείας
-Λευτέρης Καλοσπύρος, Η μοναδική οικογένεια, μυθιστόρημα, Αθήνα, εκδόσεις Πόλις 2013.
-Ελευθερία Κυρίτση, Χειρόγραφη πόλη, ποιήματα, Αθήνα, Εκδόσεις Μανδραγόρας 2013.
Η επιλογή από τον βραχύ κατάλογο των πρωτοεμφανιζόμενων συγγραφέων και ομόφωνη απονομή του βραβείου εξ ημισείας στο μυθιστόρημα του Λευτέρη Καλοσπύρου Η μοναδική οικογένεια, εκδ. Πόλις και στην ποιητική συλλογή της Ελευθερίας Κυρίτση, Χειρόγραφη πόλη, εκδ. Μανδραγόρα, φανερώνει την επιθυμία της Επιτροπής να τιμήσει δυο νέους που δυναμικά εμφανίστηκαν στον χώρο της λογοτεχνικής δημιουργίας με ποιότητα, ωριμότητα και σχετική πρωτοτυπία στην πεζογραφία και στην ποίηση αντίστοιχα. Δείχνει επίσης τον προβληματισμό και την αμφιταλάντευση ανάμεσα σε δυο έργα ισάξια σε ποιότητα.
Το μυθιστόρημα του Λευτέρη Καλοσπύρου, ένα καλαίσθητο και καλοτυπωμένο βιβλίο με τριακόσιες δέκα σελίδες, είναι ένα πολύ ενδιαφέρον, μεταμοντέρνο, θα λέγαμε, κείμενο με πρωτοτυπία στη θεματική σύλληψη και στη μυθοπλασία, με πραγματική τόλμη στη γραφή, με πολύ καλή πλοκή και ροή των δεδομένων, με ανάμειξη λογοτεχνικών ειδών, με λόγο δυνατό και γλώσσα άψογη. Ο συγγραφέας με γνώση της μοντέρνας τεχνικής (έχει και κάποια θητεία στη δοκιμιακή γραφή σε διάφορα περιοδικά) κατορθώνει με την πρώτη του δοκιμή στο μυθιστόρημα να συνθέσει ένα σύγχρονο έργο επιπέδου. Το θέμα του αναφέρεται σε μια οικογένεια αρχιτεκτόνων και συγγραφέων με νευρωτικές και κάποτε αυτοκαταστροφικές τάσεις και το υλικό της ιστορίας του το παρουσιάζει με θεατρικά κείμενα (αποδεικνύοντας και την ικανότητά του στο θεατρικό λόγο) και καθαρά αφηγηματικά μέρη. Μολονότι είναι έργο μοντέρνας σύλληψης έχει αρκετή επαφή με τον ρεαλισμό και οι χαρακτήρες που πλάθει είναι ζωντανοί και ίσως γνώριμοι τύποι στην κοινωνία μας. Γενικά είναι έργο με θετική προσφορά και αξίζει τη βράβευση.
Η ποιητική συλλογή της Ελευθερίας Κυρίτση, ένα όμορφο βιβλίο σαράντα οκτώ σελίδων με τριάντα τρία ποιήματα, είναι πράγματι μια «χειρόγραφη» (με την έννοια της γνησιότητας και αυθεντικότητας) κατάθεση στην ποίηση που κάνει η νεαρή ποιήτρια. Είναι μια πρώτη μα ώριμη και καλοδουλεμένη σκιαγράφηση της πόλης, του χώρου που την περιβάλλει και του ποιητικού χώρου τον οποίο πλάθει και τον γεμίζει με τις μικρογραφίες της. Η μοναξιά της πραγματικής πόλης την περισφίγγει και έχει συχνές διαφυγές στην παιδική ηλικία, σε εικόνες μια άλλης εποχής (της γιαγιάς Ελευθερίας), στα θερινά σινεμά, στις καρτ ποστάλ, στον έρωτα, στη δημιουργία, στην ποίηση. Ένας μεγάλος πίνακας, μια έκθεση με εικόνες, κυρίως μοντέρνες, υπερβατικές και πρωτότυπες, με τολμηρές εκφράσεις και ποιητικό λόγο υψηλής ποιότητας. Από την πρώτη κιόλας συλλογή χειρίζεται με μαστοριά τη μεταφορά, ως ποιητικό εργαλείο, και την έκπληξη. Μολονότι τα θέματα είναι καθημερινά (Ομπρέλες, άγονη γραμμή, μεσοτοιχία), τίποτε το τετριμμένο δεν συναντάς στην ποιητική της έκφραση. Ο λόγος της, από έκπληξη σε έκπληξη, από εικόνα σε εικόνα σε ταξιδεύει και σε προβληματίζει. Άξια το βιβλίο μοιράζεται το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα.
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΕΙΔΙΚΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ
Η Επιτροπή αποφάσισε να απονείμει το Ειδικό Βραβείο προαγωγής ευαίσθητων κοινωνικών προβλημάτων στο πεζογράφημα του Αλέξανδρου Στεφανίδη, Το χάδι (εκδ. Άγρα).
Κοινός ιστός των δώδεκα κειμένων που συμποσούνται σε μια ολιγοσέλιδη έκδοση (62 σελ.) είναι ότι πρόκειται για αφήγηση των εμπειριών ενός παιδιού που ζει και μεγαλώνει σε ορφανοτροφείο της Αθήνας. Ο κύριος θεματικός πυρήνας του βιβλίου δεν αφορά απλώς την αποτύπωση αυτού του κόσμου (για τον οποίο έχουν γράψει και άλλοι συγγραφείς, λ.χ. Γ. Ατζακάς, Θαν. Σκρουμπέλος κ.ά.) αλλά ένα κοινωνικό πρόβλημα με πολλαπλές διαστάσεις: Πώς γαλουχείται ένα παιδί του ορφανοτροφείου και πώς, αργότερα, αντιμετωπίζεται από το κοινωνικό περιβάλλον εντός του οποίου καλείται να ενταχθεί ως ενήλικας; Το μείζον αυτό κοινωνικό ζήτημα αναδεικνύεται από τον συγγραφέα χωρίς την τάση της εύκολης καταδίκης ή την έκφραση οργής για τον ιδιότυπο αυτό κοινωνικό ρατσισμό. Έτσι, ο τίτλος λειτουργεί ως ένα ειρωνικό σχόλιο. Γλώσσα και ύφος που παράγουν συναισθηματικές εντάσεις και συγκινησιακό φορτίο, δομή οργανωμένη και συμπαγής, με το πρώτο διήγημα να λειτουργεί ως εισαγωγικό μέρος, γιατί εκθέτει την ταραγμένη οικογενειακή ζωή και προβάλλει στο προσκήνιο τη φυσιογνωμία της μάνας, της οποίας η μορφή δεσπόζει διά της γραφής σε όλο το βιβλίο.
Στο πλαίσιο της συζήτησης μεταξύ των μελών της Επιτροπής, έγινε ιδιαίτερος λόγος για τη νουβέλα του πρωτοεμφανιζόμενου Γιάννη Τσίρμπα Η Βικτώρια δεν υπάρχει (εκδ. Νεφέλη). Διατυπώθηκαν πολλά θετικά σχόλια και για τα ευαίσθητα από κοινωνική άποψη θέματα του βιβλίου (ρατσισμός, ξενοφοβία, βία, ο Άλλος ως εχθρός, κατακερματισμένη ταυτότητα) και για τις αφηγηματικές αρετές της γραφής τού πολλά υποσχόμενου νέου συγγραφέα Γιάννη Τσίρμπα.
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
Τα λογοτεχνικά περιοδικά είναι γνωστό ότι στο παρελθόν αποτέλεσαν κυψέλες ανάδειξης και ενίσχυσης των νέων φωνών στην ποίηση, στην πεζογραφία, στη μελέτη, στην κριτική, αλλά επίσης και στο θέατρο και στη μετάφραση τόσο της ξένης όσο και της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας. Ασφαλώς η εποχή αυτή δεν είναι η χρυσή εποχή των περιοδικών, καθώς αντιμετωπίζουν ήδη από τα τέλη του περασμένου αιώνα, σχεδόν όλα τους, προβλήματα επιβίωσης. Γι΄αυτό και αρκετά από τα νεώτερα περιοδικά είναι ηλεκτρονικά, με μηδενικό κόστος και με δυνατότητα πρόσβασης της ύλης τους σ΄ένα αριθμητικά τεράστιο αναγνωστικό κοινό. Ως προς τα παραδοσιακά όμως έντυπα τα οποία συνυπάρχουν με τα ηλεκτρονικά, μπορεί οι αναγνώστες τους να έχουν αραιώσει αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν λόγο υπάρξεως ή ότι η σημασία της συνεισφοράς τους στο λογοτεχνικό γίγνεσθαι έχει ελαττωθεί. Το αντίθετο. Το δικό τους κοινό δεν είναι αχανές, αλλά είναι πιο ασκημένο, πιο λογοτεχνικά έμπειρο, πιο ικανό να αξιολογεί και να ξεχωρίζει, ιδίως τις νεώτερες φωνές.
Δυο τέτοια περιοδικά που μένουν σταθερά στην έντυπη μορφή τους, είναι και αυτά που η επιτροπή αποφάσισε να τιμήσει τη χρονιά αυτή, ο Μανδραγόρας και τα Θέματα Λογοτεχνίας. Το πρώτο τους τεύχος δημοσιεύτηκε αντιστοίχως το 1993 και το 1995, αλλά ενώ ο Μανδραγόρας ήταν εξαρχής περιοδικό συλλογικού τύπου, με πιο γνωστό, τον μόνιμο εκπρόσωπο της εκδοτικής του ομάδας, Κώστα Κρεμμύδα, τα Θέματα Λογοτεχνίας, χορηγούμενα από τις Εκδόσεις Γκοβόστη, κατευθύνονταν και κατευθύνονται στις επιλογές τους, στη σύνθεση των αφιερωμάτων τους και στις παρεμβάσεις τους αποκλειστικά από τον νεοελληνιστή Χρήστο Αλεξίου. Αξιολογότατα και τα δυο, με πολυάριθμα αφιερώματα σε πρόσωπα και θέματα των σύγχρονων γραμμάτων μας, περισσότερο κοντά στον τύπο του μη εξειδικευμένου, του ανοιχτού λογοτεχνικού εντύπου ο Μανδραγόρας, πιο κοντά στον τύπο του περιοδικού που διατηρεί πολλές προσβάσεις στους ακαδημαϊκούς κύκλους και ιδίως στον πανεπιστημιακό χώρο, είναι τα Θέματα Λογοτεχνίας, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι απομονώνονται σε θεωρητικά τείχη.
Απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Δημήτρη Νόλλα για το έργο του με τίτλο «Το ταξίδι στην Ελλάδα», εκδόσεις Ίκαρος.
ΒΡΑΒΕΙΟ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ - ΝΟΥΒΕΛΑΣ
Απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Κώστα Μαυρουδή για το έργο του με τίτλο «Η αθανασία των σκύλων», εκδόσεις Πόλις.
ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΙΗΣΗΣ
Απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Πάνο Κυπαρίσση για το έργο του με τίτλο «Τα τιμαλφή», εκδόσεις Μελάνι.
ΒΡΑΒΕΙΟ ΔΟΚΙΜΙΟΥ - ΚΡΙΤΙΚΗΣ
Απονέμεται κατά πλειοψηφία στην Βάσω Αλεξανδράκη για το έργο της με τίτλο «Το παιχνίδι της επιθυμίας και της γραφής στο Μυθιστόρημα της κυρίας Έρσης του Ν.Γ. Πεντζίκη», εκδόσεις Αρμός .
ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΑΡΤΥΡΙΑΣ – ΒΙΟΓΡΑΦΙΑΣ – ΧΡΟΝΙΚΟΥ – ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
Απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Γιώργο Β. Δερτιλή για το έργο του με τίτλο «Συνειρμοί, μαρτυρίες, μυθιστορίες», εκδόσεις Πόλις.
ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΖΟΜΕΝΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Απονέμεται ομόφωνα εξ ημισείας στον Λευτέρη Καλοσπύρο για το έργο του με τίτλο «Η μοναδική οικογένεια», εκδόσεις Πόλις και στην Ελευθερία Κυρίτση για το έργο της με τίτλο «Χειρόγραφη Πόλη» εκδόσεις Μανδραγόρας.
ΕΙΔΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΣΕ ΛΟΓΟΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΟΑΓΕΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΤΟ ΔΙΑΛΟΓΟ ΠΑΝΩ ΣΕ ΕΥΑΙΣΘΗΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ
Απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Αλέξανδρο Στεφανίδη για το έργο του με τίτλο «Το χάδι», εκδόσεις Άγρα.
ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ
Η Επιτροπή εισηγείται την απονομή τιμητικής διάκρισης για την συμβολή τους στη νεοελληνική λογοτεχνία στα περιοδικά «Μανδραγόρας» και «Θέματα Λογοτεχνίας».
Ο βραχύς κατάλογος υποψήφιων προς βράβευση (για έργα εκδοθέντα το έτος 2013), από τον οποίο επελέγησαν οι ανωτέρω βραβευθέντες είναι ο ακόλουθος (αλφαβητικά) :
Α. Υποψήφιοι για το Βραβείο Μυθιστορήματος:
1. Νίκος Δαββέτας, Ο ζωγράφος του Μπελογιάννη, Εκδόσεις Μεταίχμιο.
2. Νίκος Μάντης, Άγρια Ακρόπολη, Εκδόσεις Καστανιώτη.
3. Καρολίνα Μέρμηγκα, Συγγενής, Εκδόσεις Μελάνι.
4. Δημήτρης Νόλλας, Το ταξίδι στην Ελλάδα, Εκδόσεις Ίκαρος.
5. Μαρία Πάουελ, Όξινη βροχή, Εκδόσεις Κέδρος.
6. Κωνσταντίνος Τζαμιώτης, Η πόλη και η σιωπή, Εκδόσεις Καστανιώτη.
7. Μάκης Τσίτας, Μάρτυς μου ο θεός, Εκδόσεις Κίχλη.
8. Έλενα Χουζούρη, Δυο φορές αθώα, Εκδόσεις Κέδρος.
Β. Υποψήφιοι για το Βραβείο Διηγήματος – Νουβέλας :
1. Τζούλια Γκανάσου, Ως το τέλος, Εκδόσεις Γκοβόστη.
2. Τάσος Γουδέλης, Το ωραίο ατύχημα, Εκδόσεις Κέδρος.
3. Αχιλλέας Κυριακίδης, 360. Νουβέλα, Εκδόσεις Πατάκη.
4. Κώστας Μαυρουδής, Η αθανασία των σκύλων, Εκδόσεις Πόλις.
5. Φαίδων Ταμβακάκης, Τακτοποίηση αυθαιρέτων, Εκδόσεις Εκάτη.
6. Γεωργία Τάτση, Χορός στα ποτήρια, Εκδόσεις Γαβριηλίδης.
7. Γιάννης Τσίρμπας, Η Βικτώρια δεν υπάρχει, Εκδόσεις Νεφέλη.
8. Πάνος Τσίρος, Δεν είν΄έτσι;, Εκδόσεις Μικρή Άρκτος.
Γ. Υποψήφιοι για το Βραβείο Ποίησης :
1. Γιώτα Αργυροπούλου, Ποιητών και Αγίων Πάντων, Εκδόσεις Μεταίχμιο.
2. Άννα Αφεντουλίδου, Ιστορίες εικονικής ισορροπίας, Εκδόσεις Γαβριηλίδης.
3. Γιώργος Βέης, Βλέπω, Εκδόσεις Ύψιλον.
4. Γιάννης Δούκας, Το σύνδρομο Σταντάλ, Εκδόσεις Πόλις.
5. Μαρία Κουλούρη, Μουσείο άδειο, Εκδόσεις Μελάνι.
6. Πάνος Κυπαρίσσης, Τα τιμαλφή, Εκδόσεις Μελάνι.
7. Αντώνης Φωστιέρης, Τοπία του Τίποτα, Εκδόσεις Καστανιώτη.
8. Δημήτρης Χουλιαράκης, Αναπολόγητος στις κούνιες ντάλα μεσημέρι, Εκδόσεις Το Ροδακιό.
Δ. Υποψήφιοι για το Βραβείο Δοκιμίου – Κριτικής :
1. Βάσω Αλεξανδράκη, To παιχνίδι της επιθυμίας και της γραφής στο «Μυθιστόρημα της κυρίας Έρσης» του Ν. Γ. Πεντζίκη», Εκδόσεις Αρμός.
2. Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Κ.Π. Καβάφης. Η ποίηση και η ποιητική του, Εκδόσεις Κίχλη.
3. Αριστείδης Δουλαβέρας, Η γυναικεία και η ανδρική ομορφιά στο δημοτικό τραγούδι, Εκδόσεις Παπαζήση.
4. Φίλιππος Δραγούμης, Η ηθική πίσω από την κρίση. Σκέψεις για την Ηθική Φιλοσοφία εν μέσω οικονομικής κρίσης, Εκδόσεις Άγρα.
5. Αντώνης Δρακόπουλος, Κ.Π. Καβάφης. Το ανοιχτό έργο, Εκδόσεις Τόπος.
6. Σταύρος Ζουμπουλάκης, Ποιος θεός και ποιος άνθρωπος;, Εκδόσεις Πόλις.
7. Μιχάλης Πάτσης, Καζαντζάκης και Ρωσία. Οικοφοβία, διαλογικότητα, καρναβάλι, [Εκδ.] Μιχάλης Πάτσης.
8. Βάλτερ Πούχνερ, Mελέτες για το ελληνικό δημοτικό τραγούδι, Εκδόσεις Αρμός.
Ε. Υποψήφιοι για το Βραβείο Μαρτυρίας – Bιογραφίας – Χρονικού – Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας :
1. Γιώργος Γώτης, More veneto, Εκδόσεις Στιγμή.
2. Γιώργος Β. Δερτιλής, Συνειρμοί, μαρτυρίες, μυθιστορίες, Εκδόσεις Πόλις.
3. Μάνος Ελευθερίου, Μαύρα Μάτια. Ο Μάρκος Βαμβακάρης και η συριανή κοινωνία στα χρόνια 1905-1920, Εκδόσεις Μεταίχμιο.
4. Άλκη Ζέη, Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο, Εκδόσεις Μεταίχμιο.
5. Κυριάκος Κατζουράκης, Τάξη στο χάος. Ζωγραφική – Θέατρο – Κινηματογράφος, Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο.
6. Λυκούργος Κουρκουβέλας, Γιώργος Θεοτοκάς, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων.
7. Νότης Μαυρουδής, Περί ελληνικού τραγουδιού το ανάγνωσμα. Με δανεικά ιδανικά, Εκδόσεις Γαβριηλίδης.
8. Μάριος Σούσης, Καλή αντάμωση. Φιλιά εις τα παιδιά. Τα παιδιά που έχασαν το τρένο για το Άουσβιτς, Εκδόσεις Turangalila Books.
ΣΤ. Υποψήφιοι για το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα :
1. Δήμητρα Αγγέλου, Στάζουν μεσάνυχτα, Εκδόσεις Μελάνι.
2. Ιάκωβος Ανυφαντάκης, Αλεπούδες στην πλαγιά, Εκδόσεις Πατάκη.
3. Λευτέρης Καλοσπύρος, Η μοναδική οικογένεια, Εκδόσεις Πόλις.
4. Μάτα Καστρησίου, Απορριμματοφόρα των έξι, Εκδόσεις Ηριδανός.
5. Ελευθερία Κυρίτση, Χειρόγραφη Πόλη, Εκδόσεις Μανδραγόρας.
6. Ευτέρπη Κωσταρέλη, Βερντάντι, Eκδόσεις Μανδραγόρας.
7. Μαριλένα Παπαϊωάννου, Νικήτας Δέλτα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας.
8. Λητώ Πιτυρή, Όλγα ή τίποτα, Εκδόσεις Κέδρος.
Υπενθυμίζεται ότι η σύνθεση της αρμόδιας επιτροπής έχει ως εξής:
Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας :
1. Αλέξης Ζήρας, Κριτικός Λογοτεχνίας, Πρόεδρος
2. Γιώργος Ανδρειωμένος, Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Αντιπρόεδρος
3. Άννα Καρακατσούλη, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
4. Μιχαήλ Μπακογιάννης, Λέκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
5. Γιώργος Ξενάριος, Συγγραφέας, Κριτικός Λογοτεχνίας
6. Διονύσης Μαγκλιβέρας, Δοκιμιογράφος, Κριτικός Λογοτεχνίας
7. Γιάννης Τζανής, Ποιητής, Δοκιμιογράφος
8. Λίλα Κονομάρα, Συγγραφέας
9. Γιώργος Συμπάρδης, Συγγραφέας
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΒΡΑΒΕΙΟ
Το 2013, το ετήσια απονεμόμενο Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας δόθηκε σε μια προσωπικότητα των ελληνικών γραμμάτων που κυρίως ασχολήθηκε και συνεχίζει να ασχολείται με την έρευνα, την κριτική και την ιστορία της λογοτεχνίας, τον Δημήτρη Ραυτόπουλο. Τη χρονιά αυτή η επιτροπή σκέφθηκε να επανέλθει στη βράβευση ενός εκπροσώπου της καθαυτό δημιουργικής λογοτεχνίας που με το έργο του να έχει ήδη σχηματίσει μια ξεχωριστή ταυτότητα, αναγνωρισμένη και εκτιμημένη τόσο για τα θέματα όσο και για την ιδιόμορφη γλώσσα του. Μετά από εκτενείς συζητήσεις και αφού τέθηκαν υπ΄όψη της αρκετές προτάσεις αποφάσισε να βραβεύσει την ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, πρόσφατα τιμημένη με το βραβείο ποίησης, μια δημιουργό η οποία πέρα από κάθε αμφιβολία ανήκει στην κορυφή του σύγχρονου ελληνικού ποιητικού γίγνεσθαι. Για τούτο άλλωστε και η απόφαση υπήρξε ομόφωνη, υποδηλώνοντας έτσι τη συναίνεση όλων των μελών ως προς την αναγνώριση της σπουδαιότητας της ποιήτριας που βραβεύεται.
Η ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ από την πρώτη της συλλογή, Λύκοι και σύννεφα (1963), ξεχώρισε και ξεχωρίζει όχι μόνο για τον στοχαστικό λυρισμό της αλλά και για τη δύναμη με την οποία απεικόνισε την επίδραση των φυσικών στοιχείων, των εναλλαγών της κάθε εποχής, του πνεύματος των τόπων και της αρχέγονης ουσίας των πραγμάτων στη διαμόρφωση του ανθρώπινου ψυχισμού και του συναισθήματος. `Έκδηλα ερωτική και με αμείωτη την αισθησιακή σχέση της με τον κόσμο, ποιήτρια του πάθους, με την πάροδο του χρόνου η Αγγελάκη-Ρουκ έγινε πιο στοχαστική, εστιάζοντας με τη μνήμη της στη χοϊκή και στην ουράνια αίσθηση ενός κόσμου που δεν χάνει ποτέ την πρωτογενή του δύναμη. Ανάλογη, έντονα αισθησιακή και βαθιά μυστική, είναι και η σχέση με τον γεμάτο χυμούς γενέθλιο τόπο της που μετουσιώνεται στην ποίησή της, δίνοντας έτσι μια απεριόριστη διάρκεια φυσικού στοιχείου στην ωραιότητα αλλά και στον πόνο που δημιουργεί η ζωή.
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ
Η ελληνογνωσία αποτέλεσε σταθερό πόθο του ελληνικού μυθιστορήματος ήδη από τον 19ο αιώνα. Με διάφορους τρόπους και μορφές, άλλοτε λιγότερο κι άλλοτε περισσότερο εθνοκεντρικό, το ελληνικό μυθιστόρημα έθετε ως στόχο του την ανίχνευση και καταγραφή των χαρακτηριστικών που συνθέτουν την εθνική μας ιδιοπροσωπία. Στο «Ταξίδι στην Ελλάδα» ο Νόλλας, απλούστερος αφηγηματολογικά απ’ ό,τι στα προηγούμενα βιβλία του, επιχειρεί μια αναδίφηση στον βορειοελλαδικό χώρο και στην, σημαίνουσα, δεκαετία του ’60. Χρησιμοποιώντας διαδοχικές σκηνές με μάλλον χαλαρή σύνδεση μεταξύ τους, δεν επιχειρεί να συνθέσει ένα χρονικό αλλά να μας ειδοποιήσει για μια, επικείμενη ή επελθούσα, απώλεια. Άλλωστε η απώλεια, μαζί με την απουσία, αποτελεί κεντρικό μοτίβο του μυθιστορήματος: από τη χαμένη ηρωίδα, τη Χρυσάνθη, μέχρι την κλυδωνιζόμενη ανθρώπινη ύπαρξη, και από εκεί μέχρι το χαμένο κέντρο της αφήγησης με τη χαλαρή σύνδεση των επιμέρους, ο Νόλλας πραγματεύεται, ανάμεσα σ’ άλλα, την απώλεια του κέντρου του προσώπου και της ιστορίας. Και αντλώντας από τη δεύτερη (ιδιαίτερα από τον Εμφύλιο, τον μεγαλύτερο ίσως θεματικό κύκλο της λογοτεχνίας μας κατά τον προηγούμενο αιώνα), κατορθώνει να συνθέσει μια πυκνή μυθιστορηματική αφήγηση με μεγάλο ανθρωπολογικό βάθος – μια άκρως ενδιαφέρουσα σύγχρονη ανθρωπογνωσία.
Μ’ έναν μετωπικό πρωτοπρόσωπο μονόλογο ο Μάκης Τσίτας ερευνά τον βίο του μέσου ανθρώπου και, μέσω αυτού, τη σχέση μας με τα πράγματα. Χωρίς αφηγηματολογικές επιπλοκές, με τα πρόσωπα του ήρωα και του αφηγητή να ταυτίζονται αδιατάρακτα σε όλο το μήκος του μυθιστορήματος, ο αντιήρωας του «Μάρτυς μου ο Θεός» γίνεται το αρχέτυπο του ανθρώπου της διπλανής πόρτας, αυτός ο φοβερός μέσος όρος, κινητήρας και εργαλείο μαζί της ανθρώπινης ιστορίας. Άλλοτε ψιθυριστά, άλλοτε εμφατικά, πάντως με οικονομία και μέτρο, με αυτοσυγκράτηση και με μια διάχυτη υποδόρια ειρωνεία, ο πρωταγωνιστής του Τσίτα συνοψίζει τον προς εαυτόν διάλογο με τον διακριτικό, κατάλληλα υποφωτισμένο, μονόλογό του.
Συζητήθηκε ακόμη το βιβλίο του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη «Η πόλη και η σιωπή», ένα μυθιστόρημα που εντάσσεται σ’ αυτό που ο μελλοντικός ιστορικός θα ονομάσει «λογοτεχνία της κρίσης». Με συνεχή τριτοπρόσωπη αφήγηση, ο συγγραφέας μάς προτείνει έναν ήρωα που ζει και κινείται στο περιβάλλον της τρέχουσας κρίσης και, με επιδέξιους μυθοπλαστικούς χειρισμούς, μας συστήνει ένα μυθιστορηματικό πρόσωπο στο οποίο συναιρούνται σημαίνοντα κοινωνικά χαρακτηριστικά της τρέχουσας περιόδου, αποτελεσματικά συνδυασμένα με μια βαθύτερη υπαρξιακή αναδίφηση του εαυτού.
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ - ΝΟΥΒΕΛΑΣ
Στην κατηγορία Διήγημα – Νουβέλα πλειοψήφησε το βιβλίο Η αθανασία των σκύλων του Κώστα Μαυρουδή (εκδόσεις Πόλις). Οι 70 σύντομες ιστορίες που απαρτίζουν το βιβλίο χαρακτηρίζονται από μια ποιητική γραφή που διαθέτει πυκνότητα, ευαισθησία και εσωτερική ένταση και αναδεικνύει τις λεπτές αποχρώσεις της κατάστασης που περιγράφει. Οι ιστορίες αυτές διακρίνονται επίσης από ιδιαίτερη ευρηματικότητα, διακειμενικότητα και ανανεώνουν τη θεματολογία της μικρής φόρμας. Με αφορμή κάποιο ιστορικό γεγονός, προσωπικές μνήμες, ένα τυχαίο περιστατικό ή την ενατένιση ενός έργου τέχνης, αναπτύσσονται σκέψεις και προβληματισμοί οι οποίοι ακροβατούν ανάμεσα στη μυθοπλασία και στο δοκίμιο. Συναίσθημα και στοχασμός βρίσκονται σε απόλυτη ισορροπία. Ο συγγραφέας, προσεγγίζοντας το θέμα του με ειρωνεία, με αυτοσαρκασμό αλλά και με τρυφερότητα, στοχάζεται πάνω στο εφήμερο, στην έννοια του χρόνου, στην αθανασία.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα επίσης κρίθηκε η νουβέλα του Αχιλλέα Κυριακίδη 360 (εκδόσεις Πατάκης), η οποία αναπτύσσεται σαν μια ακολουθία μουσικών θεμάτων που σταδιακά συνενώνονται για να συνθέσουν τον κύκλο της ζωής. Άρτια τεχνική η οποία θεωρήθηκε ότι ακολουθεί τα ίδια μοτίβα σε όλα τα βιβλία του, ενώ υπογραμμίστηκε ένα ακόμα χαρακτηριστικό του έργου του Κυριακίδη, μια μορφή εσκεμμένης αποστασιοποίησης, προερχόμενη μάλλον και από τη μεταφραστική θητεία του στο γαλλικό νέο μυθιστόρημα.
Συζητήθηκε επίσης με ενδιαφέρον η συλλογή διηγημάτων Δεν είν’ έτσι; του Πάνου Τσίρου (εκδόσεις Μικρή Άρκτος) όπου το ρεαλιστικό πλαίσιο διαρκώς υποσκάπτεται από τις αλχημικές επεμβάσεις της φαντασίας, αποκαλύπτοντας έτσι μια άλλη διάσταση της πραγματικότητας και θέτοντας ερωτήματα γύρω από τη σχέση λόγου και αναπαράστασης.
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΙΗΣΗΣ
Η ποιοτική στάθμη των βιβλίων ποίησης 2013 θεωρήθηκε από όλα τα μέλη της επιτροπής των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας ιδιαίτερα υψηλή. Γι΄αυτό και υπήρξε μια σχετική διασπορά των ψήφων της επιτροπής, αποτέλεσμα των εκτενών συζητήσεων που προηγήθηκαν της τελικής ψηφοφορίας και απόφασης. Το βραβείο ποίησης έκλινε πλειοψηφικά προς τη συλλογή ποιημάτων του Πάνου Κυπαρίσση, Τα τιμαλφή (Εκδ.Μελάνι), μια συλλογή που συγκεντρώνει τα πάγια στοιχεία του ποιητικού του έργου. Χαμηλόφωνος και ελεγειακός τόνος που περιβάλλει την άκρα συναισθηματική ευαισθησία του ποιητή, τραυματικός ερωτικός λόγος, η φωνή του Κυπαρίσση είναι μια φωνή που δεν έχει ποτέ ψευτίσει ξεφεύγοντας από τη στοχαστικότητά της. Αναγνωρίζεται σ΄αυτήν η μόνιμη αίσθηση της απώλειας που ασφαλώς διδάχθηκε πολλά από την αντίστοιχη αίσθηση της φθοράς του σεφερικού λόγου και η επίμονη επιστροφή της μνήμης σε σκηνές αίματος και τοπία θανάτου από τη συνάφεια της μεταπολεμικής ιστορίας με τα οικογενειακά και προσωπικά βιώματα του ποιητή.
Κατά τη συζήτηση αναφέρθηκαν και προσέχθηκαν ιδιαίτερα τα βιβλία ποίησης του Γιώργου Βέη: Βλέπω (Εκδ.Υψιλον), ένας ώριμος συγκερασμός του δυτικοθρεμμένου στοχαστή με τον ποιητή που ανακαλύπτει τον φυσιοκρατικό μυστικισμό της Ανατολής, τα Τοπία του τίποτα του Αντώνη Φωστιέρη (Εκδ. Καστανιώτης) που αντιπροσωπεύουν μια κορυφαία στιγμή φιλόσοφης θεωρίας του ανθρώπινου βίου, εκφρασμένη με διαύγεια θαυμαστή, καθώς και τα βιβλία ποίησης του Δημήτρη Χουλιαράκη, Αναπολόγητος στις κούνιες ντάλα μεσημέρι (Εκδ.Το Ροδακιό),έναν δραματικό απόλογο για την αποξένωση του σύγχρονου ανθρώπου και της `Αννας Αφεντουλίδου, Ιστορίες εικονικής ισορροπίας (Εκδ. Γαβριηλίδης), μια συλλογή ποιημάτων με χαρακτηριστικό την αιχμηρή ανάδειξη των διαφορών της γυναικείας ταυτότητας.
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ: «ΔΟΚΙΜΙΟ-ΚΡΙΤΙΚΗ»
Σε γενικές γραμμές, η παραγωγή δοκιμίων, μελετών και κριτικών σχετικών με τη νεοελληνική λογοτεχνία κατά το έτος 2013, υπήρξε σχετικά ικανοποιητική. Με βάση τα βιβλία που είχαν συμπεριληφθεί στη μικρή λίστα, η συζήτηση κατά την ψηφοφορία πρωτίστως επικεντρώθηκε στις ακόλουθες δύο συμβολές (κατ’ αλφαβητική τάξη): της Βάσως Αλεξανδράκη, Το παιχνίδι της επιθυμίας και της γραφής στο «Μυθιστόρημα της κυρίας Έρσης του Ν. Γ. Πεντζίκη και του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, Κ. Π. Καβάφης. Η ποίηση και η ποιητική του. Για το δεύτερο βιβλίο, επισημάνθηκε η στέρεη γνώση από τον συγγραφέα της βιβλιογραφίας περί τον Καβάφη, ο εύληπτος τρόπος γραφής του και οι ποικίλες φιλολογικές οπτικές του που αναδεικνύουν σειρά ζητημάτων της καβαφικής έρευνας, τα οποία αντιμετωπίζονται με τρόπο νηφάλιο, τεκμηριωμένο και πειστικό. Ωστόσο, η πλειοψηφία των μελών της Επιτροπής έκρινε ότι το βραβείο δοκιμίου-κριτικής έπρεπε να δοθεί στο προαναφερθέν πόνημα της κ. Αλεξανδράκη, το οποίο αποτελεί συστηματική, τεκμηριωμένη και καλογραμμένη ανάγνωση του Μυθιστορήματος της κυρίας Έρσης του Ν. Γ. Πεντζίκη, τόσο ως προς τους θεματικούς του πυρήνες όσο και ως προς τον τρόπο της γραφής του. Το εν λόγω μυθιστόρημα του Πεντζίκη (του οποίου η γραφή διήρκησε επί δύο σχεδόν δεκαετίες), σε μιαν προσπάθεια να ανατρέψει το μοντέλο της Έρσης του Δροσίνη, εστιάζει, μέσα από τη λεπτομερειακή αφήγηση και την ιδιαίτερη διαχείριση του χρόνου, στο ανεκπλήρωτο της επιθυμίας και στην αποξένωση από την πραγματικότητα, καθώς και στην επιδίωξη της πραγμάτωσης της ερωτικής επιθυμίας. Η συγγραφέας παρακολουθεί με τρόπο μεθοδικό την απόπειρα αυτή του Πεντζίκη όχι μόνο ως προς την αποτύπωση της «αδιάκοπης περιπλάνησης στα πράγματα του κόσμου» και τη συγκρότηση του «νοήματος» του κειμένου, αλλά και ως μια πρόταση γραφής αντισυμβατικού μυθιστορήματος. Παρότι το πρωτογενές υλικό που είχε να διεξέλθει η κ. Αλεξανδράκη ήταν πολυδαίδαλο και δύσκολα προσπελάσιμο, το διαχειρίστηκε με θεωρητική επάρκεια και καλή δόμηση των επιχειρημάτων της, προσφέροντας στον αναγνώστη αρκετά κλειδιά για την αποκρυπτογράφηση του αρκούντως προωθημένου αυτού μυθιστορήματος.
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΧΡΟΝΙΚΟΥ – ΜΑΡΤΥΡΙΑΣ
Στην κατηγορία του Χρονικού-Μαρτυρία η Επιτροπή πρότεινε κατά πλειοψηφία τη βράβευση του αυτοβιογραφικού έργου του Γιώργου Β. Δερτιλή, Συνειρμοί, μαρτυρίες, μυθιστορίες, των εκδόσεων Πόλις. Στο έργο αυτό ο συγγραφέας συνδυάζει οργανικά και ουσιαστικά την προσωπική του αυτοβιογραφική αφήγηση με παρατηρήσεις και σχόλια για την πολιτική και την κοινωνική κατάσταση των αντίστοιχων χρονικών περιόδων προς την παιδική, την εφηβική και την ενήλικη ζωή του, τα χρόνια των σπουδών και της επιστημονικής του σταδιοδρομίας. Είναι εμφανής ο ώριμος λόγος του ιστορικού επιστήμονα που προσεγγίζει κριτικά την εκάστοτε συγκυρία και ερμηνεύει με γνώση τα κοινωνικά φαινόμενα που εκδηλώνονται σε μια μακρά διαδρομή πέντε γενεών. Μεγάλη αρετή του βιβλίου ωστόσο είναι ότι παράλληλα παρουσιάζει ζωντανά την οικογενειακή παράδοση και μεταφέρει το προσωπικό βίωμα του Γ. Δερτιλή, από την αγροτική κοινωνία της Μάνης και της Κρήτης, στην Αθήνα του μεσοπολέμου, τις πανεπιστημιακές σπουδές, την εμπορική σταδιοδρομία και την πανεπιστημιακή έδρα στη Νομική Αθηνών και το Παρίσι. Ο Γ. Δερτιλής μας προσφέρει ουσιαστικά τη δική του εμπεριστατωμένη και τεκμηριωμένη βιωμένη ιστορία με λόγο ζωντανό και γλαφυρό που κάνουν την ανάγνωση ιδιαίτερα απολαυστική και ενδιαφέρουσα.
Η Επιτροπή κατά την τελική της συνεδρίαση εξέτασε επίσης με ενδιαφέρον τρία ακόμη έργα. Το ταξιδιωτικό ημερολόγιο του Γιώργου Γώτη, More Veneto, από τις εκδόσεις Στιγμή, που σχεδιάζει εξαιρετικά μια ποιητική εικόνα της Βενετίας και της λιμνοθάλασσας με ευαισθησία και στοχαστική διάθεση. Το χρονικό του Μάνου Ελευθερίου, Μαύρα Μάτια. Ο Μάρκος Βαμβακάρης και η συριανή κοινωνία στα χρόνια 1905-1920 (εκδόσεις Μεταίχμιο), όπου με αφετηρία την αναπλήρωση του κενού των πρώτων χρόνων της ζωής του Μάρκου Βαμβακάρη που δεν περιέχονται στην αυτοβιογραφία του, σκιαγραφείται ένα πλούσιο πανόραμα της κοινωνικής και πολιτισμικής ζωής στην κοσμοπολίτικη Σύρο τις δυο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Και το αυτοβιογραφικό έργο της Άλκης Ζέη, Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο, (εκδόσεις Μεταίχμιο), στο οποίο η συγγραφέας με την ταλαντούχα γραφή της μας δίνει την προσωπική της αφήγηση για τα παιδικά και νεανικά της χρόνια που διαμόρφωσαν την στάση της στη ζωή και την κλίση της στη λογοτεχνία.
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΖΟΜΕΝΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Ομόφωνα εξ ημισείας
-Λευτέρης Καλοσπύρος, Η μοναδική οικογένεια, μυθιστόρημα, Αθήνα, εκδόσεις Πόλις 2013.
-Ελευθερία Κυρίτση, Χειρόγραφη πόλη, ποιήματα, Αθήνα, Εκδόσεις Μανδραγόρας 2013.
Η επιλογή από τον βραχύ κατάλογο των πρωτοεμφανιζόμενων συγγραφέων και ομόφωνη απονομή του βραβείου εξ ημισείας στο μυθιστόρημα του Λευτέρη Καλοσπύρου Η μοναδική οικογένεια, εκδ. Πόλις και στην ποιητική συλλογή της Ελευθερίας Κυρίτση, Χειρόγραφη πόλη, εκδ. Μανδραγόρα, φανερώνει την επιθυμία της Επιτροπής να τιμήσει δυο νέους που δυναμικά εμφανίστηκαν στον χώρο της λογοτεχνικής δημιουργίας με ποιότητα, ωριμότητα και σχετική πρωτοτυπία στην πεζογραφία και στην ποίηση αντίστοιχα. Δείχνει επίσης τον προβληματισμό και την αμφιταλάντευση ανάμεσα σε δυο έργα ισάξια σε ποιότητα.
Το μυθιστόρημα του Λευτέρη Καλοσπύρου, ένα καλαίσθητο και καλοτυπωμένο βιβλίο με τριακόσιες δέκα σελίδες, είναι ένα πολύ ενδιαφέρον, μεταμοντέρνο, θα λέγαμε, κείμενο με πρωτοτυπία στη θεματική σύλληψη και στη μυθοπλασία, με πραγματική τόλμη στη γραφή, με πολύ καλή πλοκή και ροή των δεδομένων, με ανάμειξη λογοτεχνικών ειδών, με λόγο δυνατό και γλώσσα άψογη. Ο συγγραφέας με γνώση της μοντέρνας τεχνικής (έχει και κάποια θητεία στη δοκιμιακή γραφή σε διάφορα περιοδικά) κατορθώνει με την πρώτη του δοκιμή στο μυθιστόρημα να συνθέσει ένα σύγχρονο έργο επιπέδου. Το θέμα του αναφέρεται σε μια οικογένεια αρχιτεκτόνων και συγγραφέων με νευρωτικές και κάποτε αυτοκαταστροφικές τάσεις και το υλικό της ιστορίας του το παρουσιάζει με θεατρικά κείμενα (αποδεικνύοντας και την ικανότητά του στο θεατρικό λόγο) και καθαρά αφηγηματικά μέρη. Μολονότι είναι έργο μοντέρνας σύλληψης έχει αρκετή επαφή με τον ρεαλισμό και οι χαρακτήρες που πλάθει είναι ζωντανοί και ίσως γνώριμοι τύποι στην κοινωνία μας. Γενικά είναι έργο με θετική προσφορά και αξίζει τη βράβευση.
Η ποιητική συλλογή της Ελευθερίας Κυρίτση, ένα όμορφο βιβλίο σαράντα οκτώ σελίδων με τριάντα τρία ποιήματα, είναι πράγματι μια «χειρόγραφη» (με την έννοια της γνησιότητας και αυθεντικότητας) κατάθεση στην ποίηση που κάνει η νεαρή ποιήτρια. Είναι μια πρώτη μα ώριμη και καλοδουλεμένη σκιαγράφηση της πόλης, του χώρου που την περιβάλλει και του ποιητικού χώρου τον οποίο πλάθει και τον γεμίζει με τις μικρογραφίες της. Η μοναξιά της πραγματικής πόλης την περισφίγγει και έχει συχνές διαφυγές στην παιδική ηλικία, σε εικόνες μια άλλης εποχής (της γιαγιάς Ελευθερίας), στα θερινά σινεμά, στις καρτ ποστάλ, στον έρωτα, στη δημιουργία, στην ποίηση. Ένας μεγάλος πίνακας, μια έκθεση με εικόνες, κυρίως μοντέρνες, υπερβατικές και πρωτότυπες, με τολμηρές εκφράσεις και ποιητικό λόγο υψηλής ποιότητας. Από την πρώτη κιόλας συλλογή χειρίζεται με μαστοριά τη μεταφορά, ως ποιητικό εργαλείο, και την έκπληξη. Μολονότι τα θέματα είναι καθημερινά (Ομπρέλες, άγονη γραμμή, μεσοτοιχία), τίποτε το τετριμμένο δεν συναντάς στην ποιητική της έκφραση. Ο λόγος της, από έκπληξη σε έκπληξη, από εικόνα σε εικόνα σε ταξιδεύει και σε προβληματίζει. Άξια το βιβλίο μοιράζεται το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα.
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΕΙΔΙΚΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ
Η Επιτροπή αποφάσισε να απονείμει το Ειδικό Βραβείο προαγωγής ευαίσθητων κοινωνικών προβλημάτων στο πεζογράφημα του Αλέξανδρου Στεφανίδη, Το χάδι (εκδ. Άγρα).
Κοινός ιστός των δώδεκα κειμένων που συμποσούνται σε μια ολιγοσέλιδη έκδοση (62 σελ.) είναι ότι πρόκειται για αφήγηση των εμπειριών ενός παιδιού που ζει και μεγαλώνει σε ορφανοτροφείο της Αθήνας. Ο κύριος θεματικός πυρήνας του βιβλίου δεν αφορά απλώς την αποτύπωση αυτού του κόσμου (για τον οποίο έχουν γράψει και άλλοι συγγραφείς, λ.χ. Γ. Ατζακάς, Θαν. Σκρουμπέλος κ.ά.) αλλά ένα κοινωνικό πρόβλημα με πολλαπλές διαστάσεις: Πώς γαλουχείται ένα παιδί του ορφανοτροφείου και πώς, αργότερα, αντιμετωπίζεται από το κοινωνικό περιβάλλον εντός του οποίου καλείται να ενταχθεί ως ενήλικας; Το μείζον αυτό κοινωνικό ζήτημα αναδεικνύεται από τον συγγραφέα χωρίς την τάση της εύκολης καταδίκης ή την έκφραση οργής για τον ιδιότυπο αυτό κοινωνικό ρατσισμό. Έτσι, ο τίτλος λειτουργεί ως ένα ειρωνικό σχόλιο. Γλώσσα και ύφος που παράγουν συναισθηματικές εντάσεις και συγκινησιακό φορτίο, δομή οργανωμένη και συμπαγής, με το πρώτο διήγημα να λειτουργεί ως εισαγωγικό μέρος, γιατί εκθέτει την ταραγμένη οικογενειακή ζωή και προβάλλει στο προσκήνιο τη φυσιογνωμία της μάνας, της οποίας η μορφή δεσπόζει διά της γραφής σε όλο το βιβλίο.
Στο πλαίσιο της συζήτησης μεταξύ των μελών της Επιτροπής, έγινε ιδιαίτερος λόγος για τη νουβέλα του πρωτοεμφανιζόμενου Γιάννη Τσίρμπα Η Βικτώρια δεν υπάρχει (εκδ. Νεφέλη). Διατυπώθηκαν πολλά θετικά σχόλια και για τα ευαίσθητα από κοινωνική άποψη θέματα του βιβλίου (ρατσισμός, ξενοφοβία, βία, ο Άλλος ως εχθρός, κατακερματισμένη ταυτότητα) και για τις αφηγηματικές αρετές της γραφής τού πολλά υποσχόμενου νέου συγγραφέα Γιάννη Τσίρμπα.
ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
Τα λογοτεχνικά περιοδικά είναι γνωστό ότι στο παρελθόν αποτέλεσαν κυψέλες ανάδειξης και ενίσχυσης των νέων φωνών στην ποίηση, στην πεζογραφία, στη μελέτη, στην κριτική, αλλά επίσης και στο θέατρο και στη μετάφραση τόσο της ξένης όσο και της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας. Ασφαλώς η εποχή αυτή δεν είναι η χρυσή εποχή των περιοδικών, καθώς αντιμετωπίζουν ήδη από τα τέλη του περασμένου αιώνα, σχεδόν όλα τους, προβλήματα επιβίωσης. Γι΄αυτό και αρκετά από τα νεώτερα περιοδικά είναι ηλεκτρονικά, με μηδενικό κόστος και με δυνατότητα πρόσβασης της ύλης τους σ΄ένα αριθμητικά τεράστιο αναγνωστικό κοινό. Ως προς τα παραδοσιακά όμως έντυπα τα οποία συνυπάρχουν με τα ηλεκτρονικά, μπορεί οι αναγνώστες τους να έχουν αραιώσει αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν λόγο υπάρξεως ή ότι η σημασία της συνεισφοράς τους στο λογοτεχνικό γίγνεσθαι έχει ελαττωθεί. Το αντίθετο. Το δικό τους κοινό δεν είναι αχανές, αλλά είναι πιο ασκημένο, πιο λογοτεχνικά έμπειρο, πιο ικανό να αξιολογεί και να ξεχωρίζει, ιδίως τις νεώτερες φωνές.
Δυο τέτοια περιοδικά που μένουν σταθερά στην έντυπη μορφή τους, είναι και αυτά που η επιτροπή αποφάσισε να τιμήσει τη χρονιά αυτή, ο Μανδραγόρας και τα Θέματα Λογοτεχνίας. Το πρώτο τους τεύχος δημοσιεύτηκε αντιστοίχως το 1993 και το 1995, αλλά ενώ ο Μανδραγόρας ήταν εξαρχής περιοδικό συλλογικού τύπου, με πιο γνωστό, τον μόνιμο εκπρόσωπο της εκδοτικής του ομάδας, Κώστα Κρεμμύδα, τα Θέματα Λογοτεχνίας, χορηγούμενα από τις Εκδόσεις Γκοβόστη, κατευθύνονταν και κατευθύνονται στις επιλογές τους, στη σύνθεση των αφιερωμάτων τους και στις παρεμβάσεις τους αποκλειστικά από τον νεοελληνιστή Χρήστο Αλεξίου. Αξιολογότατα και τα δυο, με πολυάριθμα αφιερώματα σε πρόσωπα και θέματα των σύγχρονων γραμμάτων μας, περισσότερο κοντά στον τύπο του μη εξειδικευμένου, του ανοιχτού λογοτεχνικού εντύπου ο Μανδραγόρας, πιο κοντά στον τύπο του περιοδικού που διατηρεί πολλές προσβάσεις στους ακαδημαϊκούς κύκλους και ιδίως στον πανεπιστημιακό χώρο, είναι τα Θέματα Λογοτεχνίας, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι απομονώνονται σε θεωρητικά τείχη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου