Mαθήματα διαχείρισης του χρόνου και της ιστορίας

της Δήμητρας Συμεωνίδου πηγή: http://www.xronos.gr ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΚΕ ΣΤΗΝ ΚΟΜΟΤΗΝΗ ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΝΟΡΑΣ ΠΥΡΟΡΩΦ-ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ

Πτυχές του βιβλίου «Η ανάσα στο σβέρκο» παρουσίασαν οι ομιλητές και αναγνώστηκαν αποσπάσματα σε εκδήλωση παρουσία της συγγραφέως  Η πρωταγωνίστρια Λόη δεσπόζει στο βιβλίο, την απεχθάνεσαι κάποιες στιγμές, κάποιες άλλες σε κερδίζει όμως με τη γενναιότητά της,  τις μάχες που δίνει ενάντια στο περιβάλλον και στον εαυτό της

«Η Λόη δεσπόζει στο βιβλίο, διχάζει τους αναγνώστες με την αμφισημία της, τους κερδίζει και τους χάνει, τη λυπάσαι τη Λόη, τη συμπονάς, την απορρίπτεις με το δείκτη τεντωμένο σε μια απόπειρα ηθικολογικής προσέγγισης, την απεχθάνεσαι κάποιες στιγμές, κάποιες άλλες σε κερδίζει όμως με τη γενναιότητά της,  τις μάχες που δίνει ενάντια στο περιβάλλον και στον εαυτό της. Η Λόη δεν παριστάνει, δεν προσποιείται, δεν επιδιώκει να γίνει αγαπητή, η Λόη είναι. Κι αυτό τα λέει όλα». Αυτά τα λίγα λόγια χρειάστηκε η συγγραφέας Νόρα Πυρόρωφ –Προκοπίου για να μεταφέρει στο κοινό το περιεχόμενο του νέου της βιβλίου «Η ανάσα στο σβέρκο». Το ερωτικό αυτό μυθιστόρημα με πτυχές της ιστορίας, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ψυχιογιός παρουσιάστηκε το βράδυ της Τετάρτης στην Κομοτηνή και συγκεκριμένα στην αίθουσα της πρώην Νομαρχίας Ροδόπης με τη συνδρομή του συλλόγου Εβριτών και του βιβλιοπωλείου "Δημοκρίτειο" και την επικοινωνιακή στήριξη της εφημερίδας «Ο Χρόνος».  Η Ελπίδα Βόγλη, λέκτορας, Τμήμα Ιστορίας Εθνολογίας ΔΠΘ, η Κατερίνα Σχοινά, φιλόλογος και ο Χρήστος Χατζηπέμου, δικηγόρος, πρόεδρος Συλλόγου Εβριτών Ν. Ροδόπης βρέθηκαν στον πάνελ των ομιλητών μαζί με την ίδια τη συγγραφέα για να αναδείξουν πτυχές του βιβλίου της με εισηγητή και συντονιστή τον Κώστα Κατσιμίγα, αρχιτέκτονα, εκτελεστικό γραμματέα της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης και τον ηθοποιό Φιλοποίμην Ανδρεάδη να χαρίζει στο κοινό χαλαρές στιγμές από την ανάγνωση επιλεγμένων κειμένων του βιβλίου.  ΤΟ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ ΚΟΙΝΟ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΣΤΙΓΜΑ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ Παρουσιάζοντας τη συγγραφέα Νόρα Πυλόρωφ Προκοπίου στο αναγνωστικό κοινό της Κομοτηνής η φιλόλογος Κατερίνα Σχοινά έκανε γνωστό ότι αυτή αυτονομήθηκε συγγραφικά μόλις το 2004. Ως συγγραφική αυτονόμηση εννοείται η μετάβαση από την δεύτερη γραφή της μετάφρασης στην πρώτη γραφή του πρωτότυπου συγγραφικού έργου. Έτσι, η συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Καθρέφτες θαμποί: Τέσσερις ιστορίες και μια αληθινή» (2004) προέκυψε ύστερα από μακρά θητεία της Προκοπίου στη λογοτεχνική μετάφραση γερμανόφωνων έργων ποίησης και πρόζας. Ακολούθησε μια χειμαρρώδης λογοτεχνική δημιουργία: το 2008 η Προκοπίου αναγνωρίζεται ως δόκιμη συγγραφέας με το πολυσέλιδο μυθιστόρημα «Το διαμαντένιο Άλφα», ενώ 4 χρόνια μετά παραδίδει στο αναγνωστικό κοινό το τελευταίο της μυθιστόρημα με τίτλο «Η ανάσα στο σβέρκο». Με το έργο αυτό, το αναγνωστικό της κοινό θα διακρίνει πιθανότατα το αναγνωρίσιμο πλέον λογοτεχνικό στίγμα μιας συγγραφέως που, από ό,τι φαίνεται, θα έχει διάρκεια. Από την άλλη, ο αναγνώστης των έργων της μπορεί να διαβάσει τα τρία της αυτόνομα βιβλία ως ένα ευρύτερο ενιαίο έργο εν προόδω. Η ΠΕΝΤΕ ΣΤΑΘΕΡΕΣ ΣΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΝΟΡΑΣ ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ - ΠΥΡΟΡΩΦ Τις σταθερές του έργου της Προκοπίου που, από βιβλίο σε βιβλίο, μεταλλάσσονται, αναμορφώνονται και συνιστούν το λογοτεχνικό σύμπαν του έργου της αναφέρθηκε στη συνέχεια η κ. Σχοινά. Σταθερά πρώτη: οι άνθρωποι κυρίως οι τσακισμένοι, οι καταρρακωμένοι από την τύχη, την Ιστορία, τα λάθη τους ή τα κληρονομημένα οικογενειακά αμαρτήματα, άνθρωποι αδιέξοδοι, άλλοτε επιτιθέμενοι, αλλά πρωτίστως αμυνόμενοι, θύματα της ζωής αλλά και εύκολα θύτες, οπωσδήποτε, όμως, τρομαγμένοι, να παγώνουν στην αίσθηση της ανάσας που καραδοκεί απειλητική στο σβέρκο τους. Καθρεφτίζονται κι εδώ σε «καθρέφτες θαμπούς», αναζητούν το είδωλό τους σε μακροχρόνια, συνειδητή ή ασυνείδητη, αυτογνωστική διαδικασία, εναλλάσσουν προσωπεία για να κρύψουν τις ρωγμές, μάλλον πρώτα από τον ίδιο τους τον εαυτό.  Σταθερά δεύτερη: οι οικογενειακές ιστορίες. Αν στο «Διαμαντένιο Άλφα» η αντρεία Αντριάννα, με την προγραμματικά αφαιρεθείσα ελευθερία λόγω οικογενειακού κλοιού, αναζητούσε σπαραχτικά την δική της αυτονομία, εδώ είναι η Λόη που διακηρύσσει την δική της ιδιότυπη «θεολογία» και παλεύει να διεκδικήσει μια ελευθερία που στερήθηκε λόγω μιας αδυσώπητης κυτταρικής μοίρας. «Ούτε μαύρη ούτε λευκή», γκρίζα και ξένη προς όλους και προς τον εαυτό της, «παραδέρνει σ’ένα λαβύρινθο από αλήθειες και ψέματα», φοβάται την δύναμη της αγάπης, τους κραδασμούς του έρωτα, βασανίζει και βασανίζεται, παλεύοντας με την ανάσα στο σβέρκο ενός εφιαλτικού κτήνους: εκείνου που σκότωσε και την μητέρα της. Το είδωλο της Λόης είναι πολλαπλό, σαν από καλειδοσκόπιο: η Λόη μοιραία γυναίκα, η Λόη να αίρει το βάρος της οικογενειακής κληρονομιάς, η Λόη πληγωμένο κορίτσι, η Λόη τρίτο πρόσωπο και «πουτανομπεμπέκα», η Λόη στις καντίνες, η Λόη στις δάφνες της συγγραφικής δόξας, είναι σαφώς ένα πλάσμα «αλλόμορφο και αλλότροπο», που αναζητά τη λύτρωσή του μέσα από την ολοκλήρωση του πατρικού πορτραίτου. Λόη από το Θεολογία, μεταξύ αμαρτίας και αγιότητας, αντιφατική σαν τον πατέρα Αρίστο, άριστο αρωγό των πασχόντων και δήμιο της οικογένειας που δημιούργησε για να σωθεί από την αποπομπή και την απόρριψη. Οι οικογένειες στη γραφή της Προκοπίου κρύβουν συνήθως μυστικά που θολώνουν πεισματικά τους καθρέφτες, οι οικογένειες κατασπαράσσουν, μεγαλώνουν ορφανά παιδιά με γονείς σκιές που ανασαίνουν εφιαλτικά στο σβέρκο των γόνων τους. Σταθερά τρίτη: η συγγραφική δημοκρατικότητα, η πολυφωνία του εκάστοτε μυθιστορηματικού κόσμου της συγγραφέως. Έτσι, όλα τα πρόσωπα έχουν τη δική τους ιστορία να καταθέσουν, δανείζουν τη δική τους  ματιά στο, γι’ αυτό το λόγο, διευρυμένο οπτικό πεδίο του κάθε έργου της Προκοπίου, πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές ενδιαφέρουν εξίσου με τις δικές τους ιστορίες. Με αυτόν τον τρόπο, και στο τελευταίο έργο διασταυρώνονται ποικίλες φωνές που διαμορφώνουν, και σε αυτό το μυθιστόρημα της Προκοπίου, ένα δίπολο, όπου η ανθρωπιά και η αυτοθυσία συνυπάρχουν με το έγκλημα και την βία, συχνότερα, μάλιστα, εντοπισμένα στο ίδιο πρόσωπο. Και το μυθιστόρημα «Η ανάσα στο σβέρκο» γίνεται ένα συλλογικό σώμα όπου χωνεύεται το κάθε άτομο, ένα πεδίο πολυγλωσσισμού, που αντανακλά το ηχητικό βάθος της κοινωνικής ετερογλωσσίας και το πλήθος των κοινωνικών και ιδεολογικών προοπτικών, προσφέροντας στον αναγνώστη διαφορετικά σημεία θέασης του κόσμου και ενορχηστρώνοντας μια συμφωνία ετερόκλητων ήχων ή, περισσότερο, κοινωνικών αποήχων.  Προκειμένου να αποδοθεί επαρκέστερα αυτός ο πολυγλωσσισμός, η Προκοπίου μετέρχεται, και σε αυτό το μυθιστόρημα, ποικίλα λογοτεχνικά είδη και τρόπους, αποκαλύπτοντας έτσι μια τέταρτη, αφηγηματική αυτή τη φορά, συγγραφική σταθερά: η συγγραφέας απεχθάνεται τις ευθείες γραμμές, στρογγυλεύει την αφήγηση σαν τις γωνίες των ηρώων της, δημιουργεί εφαπτόμενους κύκλους που εμπεριέχουν τις ιστορίες των προσώπων, ιστορίες αλληλοεξαρτώμενες, ποτέ τους, όμως, ευθείες. Η αφήγηση δεν διαθέτει, λοιπόν, ποτέ γραμμικότητα, κινείται προδρομικά και περισσότερο αναδρομικά, αποκαλύπτει σταδιακά με ευφυή τεχνάσματα τα μυστικά των ηρώων. Έτσι, το παρελθόν αποκαλύπτεται κάποτε με ατάκτως ερριμμένες οικογενειακές φωτογραφίες που σχολιάζουν άνθρωποι εμπλεκόμενοι στις οικογενειακές ιστορίες των ηρώων• άλλοτε ο επιστολικός λόγος της απουσίας φέρνει στο φως άγνωστες πτυχές προσωπικής ζωής, ενώ λογοτεχνικά και μη κειμενικά είδη αποκαλύπτουν βαθιά κρυμμένα συναισθήματα: ερωτικά ποιήματα της αρχαίας Αιγύπτου, στίχοι του Λόρκα ή σπαραξικάρδια λαϊκά τραγούδια εξομολογούνται πάθη, ίδιας υφής και έντασης με εκείνα που εκχειλίζουν από παραληρηματικούς εσωτερικούς μονολόγους, βγαλμένους από τα σπλάχνα της Λόης. Λυρικοί θύλακες απαλύνουν την ρεαλιστική σκληρότητα της πεζολογικής φόρμας, ενώ δεν είναι λίγες οι δραματικές συγκρούσεις που επιζητούν την αναπαράστασή τους σε μια θεατρική σκηνή.  Πέμπτη και τελευταία, για λόγους συντομίας, συγγραφική σταθερά της Προκοπίου: το γοητευτικό ταξίδι στον χώρο και στον χρόνο. Κατά την άποψή μου, το «Διαμαντένιο Άλφα» υπήρξε ένα μυθιστόρημα του Χώρου: εκεί πρωταγωνιστούσε η γενέτειρα της συγγραφέως Θεσσαλονίκη, με τη μορφή μιας παλίμψηστης, από τις ιστορικές επιστρωματώσεις, πόλη, ως την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του ’67.  Εδώ μου φαίνεται πως η πορεία είναι αντίστροφη: το χρονικό άνυσμα είναι πολύ μεγαλύτερο, αφού ξεκινά από την φαραωνική Αίγυπτο του 14ου αιώνα π.Χ., για να συναντήσει την νεότερη Ιστορία, σαν την μεγάλη απεργία τον Μάιο του ΄36 στη Θεσσαλονίκη, τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, την Χούντα και τη μεταδικτατορική Ελλάδα. Η σημαντικότερη ιστορική στάση του έργου επιχειρείται στον Ισπανικό Εμφύλιο και το τάγμα των 385 Ελλήνων εθελοντών που συμμετείχε σε αυτόν. Μέσω της μικροϊστορίας του αγωνιστή Αρίστου, διωγμένου από τις Ισπανικές Ταξιαρχίες, στιγματισμένου από το κόμμα ως αναρχικού υπό την επιρροή του Ντουρούτι, διπλά εξόριστου στον Αι-Στράτη, σαρκίου εξοντωμένου στους 35 βαθμούς υπό το μηδέν του Σιβηρικού χειμώνα και των καταναγκαστικών έργων, διαρκώς μελλοθάνατου στο στρατόπεδο Παύλου Μελά, κρεμασμένου επί 5 μέρες απ’ το χαλκά στο ταβάνι και βοηθού των Εγγλέζων στην Κρήτη, προκειμένου να φυγαδευτούν στην Μ. Ανατολή, καταδεικνύεται ο τρόπος με τον οποίο γράφεται η Ιστορία: «Έχουμε μικρές ιστορίες που πονάνε, φωλιασμένες μέσα στη μεγάλη Ιστορία που υφάνθηκε από μίσος, φανατισμό, βιαιότητα και πολλά λάθη». Από την άλλη, η Ιστορία με τη σειρά της σαρώνει τους ανθρώπους, μοιράζοντας, κατά τις βουλήσεις της και, δυστυχώς, απροειδοποίητα, «αδιακρίτως ζωή και θάνατο».  Έτσι, το νέο μυθιστόρημα της Προκοπίου μπορεί να διαβαστεί ως μυθιστόρημα του Χρόνου, τόσο με την μορφή της πανίσχυρης Ιστορίας, όσο και με εκείνην του πανδαμάτορα Χρόνου, που φέρεται πως έχει τη δύναμη να διορθώνει ή να επουλώνει πληγές. Πρόκειται, ωστόσο, για φρεναπάτη, καθώς ο Χρόνος όχι απλώς δε διορθώνει, παρά οδηγεί στο τελικό τίποτε. «Στοιβάζει πάνω μας ασχήμια και πίκρες», είναι, μ’ άλλα λόγια, κι αυτός μια (η μεγαλύτερη, μάλιστα) αδικία της ζωής. Τέλος, το βιβλίο «Η ανάσα στο σβέρκο» μπορεί να εκληφθεί ως μυθιστόρημα του Χρόνου και με την έννοια της προσωπικής αντίληψης για τον Χρόνο: η μικρή ή μεγαλύτερη έκτασή του, η διαστολή ή συστολή του δεν είναι παρά μια υποκειμενική εντύπωση ο ίδιος χρόνος μπορεί να είναι ευεργετικά «στρογγυλεμένος», ή, για κάποιον άλλον, βασανιστικά «άχαρος» και «κενός». Την Προκοπίου την ενδιαφέρει ο πρώτος: γι’ αυτό και φροντίζει να χαρίζει στον αναγνώστη μαθήματα διαχείρισης του Χρόνου και της Ιστορίας, προσωπικής και συλλογικής.