πηγή: http://fractalart.gr
Πάουλ Τσέλαν
«Γλωσσικό Πλέγμα»
Μετάφραση: Ιωάννα Αβραμίδου
Αθήνα, εκδ. Άγρα,
σελ. 194
Εάν το εμβληματικό «Die Niemandsrose» (Του Κανενός το ρόδο) επέχει τη θέση ιντερμέτζου, κατά δήλωση του ίδιου του δημιουργού του, και η «Φούγκα του θανάτου» είναι η ποιητική/συναισθηματική συνδήλωση για τον μετά-Άουσβιτς κόσμο (παρά τις αντιρρήσεις του Αντόρνο ότι μπορεί να γραφτεί ποίηση και μάλιστα γερή, για τις θηριωδίες των ναζιστικών στρατοπέδων), το «Γλωσσικό Πλέγμα» είναι η τσελανική terra incognita.
Είναι η νέα γλωσσική περιοχή την οποία αναζητεί ο Εβραίος, επιζών ποιητής, εκεί όπου οι λέξεις έχουν υποστεί το τελετουργικό της περιτομής, όπως έλεγε χαρακτηριστικά ο Ζαν Ντεριντά αναφερόμενος στη γλωσσική σκευή του Τσέλαν. Εκεί όπου η σύνθεση μιας άλλης γλώσσας, μιας μετά-γλώσσας, θα συνδυάζει εν ταυτώ όλα τα αντιθετικά της σχήματα, που θα περικλείει τη γλώσσα της σιωπής και του άρρητου και των εικόνων που καταγράφει ο κρύσταλλος των δακρύων και ο καθρέφτης του αμφιβληστροειδούς. Αυτή η ολόλαμπρη, καθάρια γλώσσα, έτσι όπως εμφανίζεται στο «Γλωσσικό Πλέγμα» διαμορφώνει ένα νέο ποιητικό ορίζοντα στο έργο του Τσέλαν. Σε σημείο που πλέον είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πως η φόρμα, η λέξη, το νόημα έλαβαν εντελώς άλλη διάσταση μετά την έκδοση της συγκεκριμένης συλλογής. Τίποτα από όσα ακολούθησαν του «Πλέγματος» δεν μοιάζουν με τα πρώτα ποιητικά σχέδια του ποιητή.
Ο Τσέλαν δεν διαρρηγνύει σε αυτή τη συλλογή το παρελθόν, δεν επιδιώκει να θρυμματίσει τους προγενέστερους και πάνω στα ερείπια να μιλήσει με άλλο τρόπο. Αντιθέτως συνομιλεί ανοιχτά με τον Χαίλντερλιν, τον Ρίλκε και τον Γκαίτε, ομοίως με τα βιβλικά κείμενα και από όλη αυτή την εμπεδωμένη παράδοση, έχοντας εκ των πραγμάτων καταδυθεί στην κόλαση του Ολοκαυτώματος, αναδύεται με τον μανδύα της σιωπής, μέσα από τη μήτρα μιας απόλυτης ποιητής πράξης που μπορεί κανείς να της φορτώσει τις έννοιες του μοντέρνου ή του μεταμοντέρνου, αλλά επί της ουσίας φέρει την καίρια ουσία της ποιητικής του: η γλώσσα του ανθρώπου, αυτή που δεν μιλήσει ακόμα, μπορεί να λειτουργήσει ως πραγματικότητα έξω από τον εαυτό της, ενώ ταυτοχρόνως εντός του ποιήματος γίνεται να υπάρξουν και να συλλειτουργήσουν, με θαυμαστή αυτονομία, σε μορφή συμπλέγματος, ο λόγος και η σιωπή.
Ο τίτλος της συλλογής, σπερματικά θαρρεί κανείς, εμπεριέχει τόσο την έννοια της απόστασης ανάμεσα σε δύο πρόσωπα, αλλά και της σύμπλευσης. Αυτό που χωρίζει τα ομιλούντα όντα, είναι αυτό που τα ενώνει. Αυτό που θεωρούμε διασπαστικό στοιχείο στη συνομιλία, τη βαθιά σιωπή, δυνητικά στην ποίηση γίνεται ενεργό στοιχείο, με όλες τις δραματικές υποσημειώσεις ενός γάργαρου λόγου.
Σε αυτή τη συλλογή ο Τσέλαν γειώνει όλα τα οργανικά στοιχεία που συνθέτουν τη γλώσσα. Ψαύει μέσα στη ψίχα του συντακτικού, δίνει ρηματική υπόσταση στα επίθετα, ουσιαστικοποιεί το ρήμα, ανασυντάσσει τη προδιαγεγραμμένη σύνταξη, η εκφορά των λέξεων αποκτά ένα νέο βάρος, μια καινούργια ουσία.
Η δράση αυτής της μεταγλώσσας φαίνεται ολοκάθαρα στον έσχατο αρμό της συλλογή (Στρέττο) όπου η πύκνωση, η αφαίρεση και η απίσχναση λαμβάνουν τον απόλυτο χαρακτήρα τους. Τα ποιήματα σε αυτή τη φάση «προσαρμογής» αποκτούν το αξιακό τους βάρος όχι σε αυτά που δεν λένε, αλλά σε εκείνα που βρίσκονται στο περιθώριο των λέξεων και των νοημάτων. Ναι, όντως καταφέρνει να θραύσει το δίχτυ/πλέγμα/φράγμα της ομιλίας και να δώσει στη γλώσσα τη διαλάμπουσα δυναμική της: το λάλον ύδωρ της σιωπής. Οι θεωρητικοί του μεταστρουκτουραλισμού θεώρησαν πως η συγκεκριμένη συλλογή διέρρηξε τη σχέση του ποιητή της Άουσβιτς με τη γλώσσα. Ακόμη κι έτσι ο Τσέλαν εμφανίζει την κρυπτογραφημένη μοναδικότητά του με μια μορφή λεκτικής κραυγής που δεν έχει σκοπό να δημιουργήσει ήχο. Διότι αυτός ο μη-ήχος είναι πιο δυνατός από την ισχυρότερη υλακή. Ο Τσέλαν καταφέρνει να εμφανίσει τη θαυμαστή πολυπλοκότητα της γλώσσας, όχι μόνο στην ποιητική, αλλά και στη σημασιολογική εκδοχή της. Οι λέξεις μας εκχωρούνται ως περάσματα σε μια άλλη, νεότευκτη, περιοχή. Το «Γλωσσικό Πλέγμα» είναι η επιδίωξη του Τσέλαν να περιγράψει τη δική του ποιητική γλώσσα που θα μιλήσει για την παραδοξότητα, αλλά και τον αλλότριο λόγο. Το 2012 οι εκδόσεις Άγρα έδωσαν μια νέα πνοή στη συγκεκριμένη συλλογή, με μια δίγλωσση έκδοση που περιλαμβάνει και ένα εμβριθές επίμετρο του Joachim Seng.
H μετάφραση ανήκει στην Ιωάννα Αβραμίδου που με επίμοχθη προσπάθεια έφερε εις πέρας αυτό το έργο που κινείται στην «γκρίζα ζώνη φωτός» (όπως θα έλεγε και ο Γκαίτε). Ο Τσέλαν πάντα ήταν μια μεταφραστική πρόκληση, στο «Γλωσσικό Πλέγμα» όμως πέραν της ποιητικής αισθαντικότητας, χρειάζεται κανείς να εκσκάψει όλες τις ρίζες της γλώσσας, να φτάσει στα όρια της επιστήμης της γλωσσολογίας, να ενδυθεί τη λέξη και όχι απλώς να την μεταφράσει. Εδώ, όλα τούτα, γίνονται με θαυμαστό τρόπο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου