ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ 95: ΜΕΓΑΛΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΝΤΙΝΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟ

Δείτε εδώ το trailler του τεύχους, που ετοίμασε ο σκηνοθέτης Ζάχος Σαμολαδάς

Τεύχος 95 (Oκτώβριος-Δεκέμβριος 2011)

240 σελίδες, 10 ευρώ

Μεγάλο αφιέρωμα: Ντίνος Χριστιανόπουλος

Mελετήματα και άρθρα για την ποίηση και την πεζογραφία του,

το δοκιμιακό του έργο, τις μελέτες και τις βιβλιογραφικές του έρευνες,

καθώς και μαρτυρίες για την προσωπικότητά του

Με το λογοτεχνικό του έργο (ποιήματα και πεζά, δοκίμια, μελέτες και βιβλιογραφικές εργασίες), ο Ντίνος Χριστιανόπoυλος (γενν. 1931, Θεσσαλονίκη) έχει κατακτήσει από νωρίς διακεκριμένη θέση στη νεοελληνική γραμματεία του 20ού αιώνα. Ειδικότερα στην πνευματική ζωή της γενέτειράς του, με το έργο του και την προσωπικότητά του, συγκροτεί από μόνος του ένα ιδιαίτερο όσο και πλούσιο κεφάλαιο της πνευματικής της ζωής, καθώς ―εκτός από το προσωπικό του έργο― δημιούργησε το λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό περιοδικό «Διαγώνιος» (που άφησε βαθύ αποτύπωμα στα μεταπολεμικά μας Γράμματα) και τις “παραφυάδες” του: τις Εκδόσεις Διαγωνίου, τη Μικρή Πινακοθήκη «Διαγώνιος» και το καλλιτεχνικό φυλλάδιο «Κόσκινο» ― όλα μαζί έδωσαν βήμα σε εκατοντάδες καθιερωμένους και νέους συγγραφείς και καλλιτέχνες.

Στο έργο και την προσωπικότητα του Χριστιανόπουλου είναι αφιερωμένο το νέο τεύχος του περιοδικού «Εντευκτήριο» που μόλις κυκλοφόρησε, στον απόηχο της ηχηρής άρνησης του ποιητή να δεχτεί το κρατικό Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων 2011 για το σύνολο του έργου του. Στις 170 σελίδες του αφιερώματος συνυπάρχουν άρθρα και μελετήματα για πτυχές του πλούσιου όσο και ποικίλου έργου του με “καταθέσεις” συγγραφέων που αξιώθηκαν να τον γνωρίσουν και να τον συναναστραφούν. 

Το αφιέρωμα “ανοίγει” με το πρωτοδημοσιευόμενο ποίημα του τιμώμενου «Λεβεντόγερος». Στις σελίδες που ακολουθούν:

➣ Ο Γιώργος Κορδομενίδης συντάσσει ένα συνοπτικό όσο και τεκμηριωμένο χρονολόγιο με τους σημαντικότερους σταθμούς του έργου και της ζωής του Χριστιανόπουλου.

Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος σε σκίτσο 

του καθηγητή του Διονύση Γιάκου (1947)

Με την ποιήτρια Ζωή Καρέλλη, παλιά παραλία Θεσσαλονίκης, 1959

Ταξινόμος στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης, 1958

➣ Η Μαρία Ιατρού διατρέχει το σύνολο του ποιητικού του έργου, από την πρώτη ποιητική συλλογή, Εποχή των ισχνών αγελάδων (1950) μέχρι την πιο πρόσφατη, Παράξενο, πού βρίσκει το κουράγιο κι ανθίζει (2010)· όπως γράφει, «το έργο του Χριστιανόπουλου μεγάλωσε σαν επίμονο, μοναχικό δέντρο, καλλιεργημένο με ασκητική αφοσίωση [...], με τις ρίζες του στη λόγια και λαϊκή ελληνική παράδοση αλλά και στον ευρωπαϊκό μοντερνισμό» (πρόκειται για το κείμενο του καθιερωμένου Επαίνου που διαβάστηκε κατά την αναγόρευση του ποιητή σε επίτιμο διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ, τον Ιούνιο του 2011).

➣ Ο Χρήστος Καββαδάς αναδεικνύει τέσσερις βασικούς άξονες πάνω στους οποίους κινείται η ποίηση του Χριστιανόπουλου: Ο τόπος και οι άνθρωποι - Ο στρατός και η στολή - Η μητέρα - Το τραγούδι· ακόμη, επισημαίνει τις λέξεις που εμφανίζονται συχνότερα στα ποιήματά του, καθώς και τον χαρακτηρισμό της ποίησής του ως «ερωτικής», που της αποδόθηκε εξαρχής. 

Ξυλογραφία του Νίκου Νικολαΐδη για τα Δώδεκα τραγούδια, 1984

➣ Ο Γιώργος Χ. Θεοχάρης στέκεται ιδιαίτερα στον τρόπο με τον οποίο «το βίωμα γίνεται ποίημα πριν γραφεί».

➣ Ο Ρομπέρτο Κάπελ Μπαντίνο, που πρόσφατα μετέφρασε στα ιταλικά τις δύο πρώτες ποιητικές συλλογές του Χριστιανόπουλου, σχολιάζει “στάσεις” της πολύχρονης ποιητικής του διαδρομής· έχει ενδιαφέρον η παρατήρησή του (προεκτείνοντας την άποψη της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, «το πρόβλημα της ερωτικής ελευθερίας σε όλες τις μορφές της είναι, κατά μεγάλο μέρος, πρόβλημα ελεύθερης έκφρασης») ότι: «ο ποιητής που δοκιμάζει τις δυνάμεις του στο θέμα του έρωτα και του αισθησιασμού αναλαμβάνει έργο ταυτόχρονα καλλιτεχνικό και πολιτικό, δηλαδή να δημιουργήσει ύφος και γλώσσα ικανά να ορίσουν με τιμιότητα και ακρίβεια τις αποχρώσεις του κόσμου των αισθήσεων, διευρύνοντας την ελευθερία έκφρασης και γκρεμίζοντας τα όρια της γλώσσας που τη λογοκρίνουν και την καταπιέζουν. Πρόκειται, και είναι ολοφάνερο, για αφιλόξενο έδαφος, πάνω στο οποίο προωθείται η αναζήτηση μιας δύσκολης ισορροπίας μεταξύ των αντίθετων κινδύνων του λυρισμού, της τεχνικότητας ή της ανηθικότητας» (το άρθρο μετέφρασε ο Τόλης Πολυχρονιάδης).

➣ Ο Κρεσέντσιο Σαντζίλιο, που πρώτος μετέφρασε Χριστιανόπουλο στα ιταλικά, το 1973, κάνει λόγο για μια ποιητική φωνή μοναδική στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, φωνή που «συνδυάζει έναν ακραίο αντικομφορμισμό, επιθετικό και δηκτικό, σχεδόν εικονοκλαστικό, με έναν εκφραστικό ρεαλισμό πραγματικά ρωμαλέο και άμεσα αποτελεσματικό, με μια ποιητική ένταση η οποία στην αμεσότητα της πρότασης και στη συντακτική “γύμνια” του στίχου κατορθώνει να αποκτήσει μια vis dramatica υψηλότατου βαθμού» (μετ. Κάρολου Τσίζεκ και συγγραφέα). 

➣ Ο Δημήτρης Κόκορης και ο Νίκος Δαββέτας σχολιάζουν τον πολιτικό χαρακτήρα ποιημάτων του Χριστιανόπουλου, θέση με την οποία διαφωνεί στο δικό του άρθρο ο Περικλής Σφυρίδης, που επιμένει πως ο ποιητής ήταν και παραμένει «ερωτικός».

➣ Ο Τάσος Καλούτσας γράφει “λοξά” για το έργο του τιμώμενου κρίνοντας την πρόσφατη μονογραφία του Κόκορη «Λόγος γυμνός»: Εισαγωγή στο έργο του Ντίνου Χριστιανόπουλου.

Κάρολος Τσίζεκ, Ν. Γ. Πεντζίκης, Ντίνος Χριστιανόπουλος,

στον ΄Αγιο Πρόδρομο Χαλκιδικής (1976, φωτ.: Γιάννης Βανίδης)

➣ Ο Παναγιώτης Σ. Πίστας φέρνει στην επιφάνεια μερικές όχι ιδιαίτερα γνωστές πτυχές της εργογραφίας του Χριστιανόπουλου: λ.χ., την «πρωτοχρονιάτικη λογοτεχνική έκδοση Διαγώνιος 1958», που περιελάμβανε 7 (αδημοσίευτα τότε) ποιήματά του, 7 μεταφράσεις ποιημάτων, 1 πεζό και 5 βιβλιοκρισίες· επίσης, την “προδρομική” Διαγώνιο του 1952, με κείμενα του Χριστιανόπουλου και των Κίμωνα Οικονόμου, Νίκου Μπακόλα και Ιωάννη Σιβεριώτη (Ιωάννη Παπαδόπουλου)· ενδιαφέρουσες είναι και οι παρατηρήσεις του για την πεζογραφία του Χριστιανόπουλου, που συνήθως χαρακτηρίζεται «παραδοσιακή» (σε αντίθεση με τη «μοντερνιστική» ποίησή του).

➣ Ο Θανάσης Μαρκόπουλος αναφέρεται διεξοδικά στη συλλογή διηγημάτων «Η κάτω βόλτα» (1963, 6η έκδοση 2004), στα υφολογικά και γλωσσικά χαρακτηριστικά της, καθώς και στις κατά καιρούς “μεταμορφώσεις” της με προσθαφαιρέσεις κειμένων.

➣ Ο Κώστας Πλαστήρας γράφει για τις βιβλιογραφικές έρευνες και εργασίες του Χριστιανόπουλου με επίκεντρο τις ελληνικές εκδόσεις στη Θεσσαλονίκη και τη Μακεδονία από το 1850 μέχρι το 1950, και ο Δημήτρης Κόκορης για το φιλολογικό και το κριτικό του έργο.

➣ Η Σωτηρία Σταυρακοπούλου σχολιάζει τη σχέση του Χριστιανόπουλου με τη λαϊκή μας παράδοση και τον Καραγκιόζη, ενώ ο Δημήτρης Χουλιαράκης γράφει για το μεταφραστικό έργο του ποιητή.

Στο σπίτι του στη Δημ. Πολιορκητού, με τη Μαυρούλα ανάμεσα σε τεύχη του Εντευκτηρίου

(1998, φωτ.: Γιώργος Κορδομενίδης)

➣ Στο αφιέρωμα συμβάλλουν με προσωπικές μαρτυρίες: ο φωτογράφος και γραφίστας Άρις Γεωργίου, ο εκδότης Νίκος Καρατζάς του «Ιανού» (στις εκδόσεις του οποίου συγκεντρώνονται σταδιακά τα βιβλία του Χριστιανόπουλου), και οι συγγραφείς Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου, Γιώργος Κορδομενίδης, Θωμάς Κοροβίνης, Μαρία Κουγιουμτζή, Ηλίας Κουτσούκος, Σπύρος Λαζαρίδης, Γιώργος Σκαμπαρδώνης, Βάνα Χαραλαμπίδου και Γιώργος Χρονάς.

➣ Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ενότητα που “κλείνει” το αφιέρωμα: «Επιλογή επιστολογραφίας (Ιανουάριος 1950 - Ιούνιος 1954)» από το αρχείο του ποιητή, με επιστολές ή μπιλιέτα που του έστειλαν ομότεχνοί του, Θεσσαλονικείς και μη, στα πρώτα χρόνια της παρουσίας του στα γράμματα ― οι: Γιώργος Θέμελης, Τηλέμαχος Αλαβέρας, Ζωή Καρέλλη, Τριαντάφυλλος Πίττας, Τάκης Βαρβιτσιώτης, Μάριος Βαϊάνος, Γ. Ξ. Στογιαννίδης, Δ. Π. Παπαδίτσας, Ρένος Αποστολίδης, Μίλτος Σαχτούρης, Γ. Τσιτσιμπίκος, Οδυσσέας Ελύτης, Ν. Γ. Πεντζίκης, Κ. Ι. Δεσποτόπουλος, Γιάννης Δάλλας, Τ. Κ. Παπατσώνης. Ενδεικτικά: «Στην περίπτωσή σου μπορώ να χαιρετίσω τη συγκινητική και διφορούμενη μαρτυρία μιας απελπιστικής μοναξιάς ―προϊόν μιας ιδιαίτερης ατομικής παθολογίας― και μιας αγάπης αληθινής, που δεν αναλίσκεται στην αυταπάτη αλλά που αναζητεί ανάμεσ’ από τα αντικείμενα του αισθησιασμού και της προτίμησής της την πληρότητα της θρησκευτικής λύτρωσης» του γράφει ο Βαρβιτσιώτης (20.11.1950). «Στο βιβλίο σας βρήκα αυτό που ζητάω πάντα όταν ανοίγω ένα ποιητικό βιβλίο, και σπάνια βρίσκω, ποίηση που βγαίνει από την αγωνία τη σημερινή» του μηνύει ο Σαχτούρης (28.3.1952). «Ο ποιητικός Σας κόσμος βρίσκεται στους αντίποδες του δικού μου, αυτό όμως δεν με εμποδίζει διόλου να κατανοήσω και να επικροτήσω στον βαθμό της επιτυχίας Σας. Δεχθήτε τα θερμά μου συγχαρητήρια καθώς και την ηθική μου συμπαράσταση για τους διωγμούς που Σας κάνανε μερικοί άθλιοι άνθρωποι...» του γράφει ο Ελύτης (2.7.1952). «Δεν μπορεί, παιδί μου, να ’ναι κανείς διαφορετικός δίχως να εξεγείρει τους άλλους. Οι πολλοί, κατά έναν τρόπο, βρίσκουν δίκιο. Πρέπει να προσέχεις. Σε όλα. Πάντοτε...» τον προειδοποιεί, τρυφερά όσο και προφητικά, η Καρέλλη (11.12.1952). «Υπάρχει μια θέρμη παλμού ψυχής που μ’ έκαμε εντύπωση» αναγνωρίζει ο Πεντζίκης. «Ελπίζω να συνεχίσετε, όσο κι αν η πορεία σας είναι τραχιά. Αυτό άλλωστε είναι τέχνη ανιδιοτελής» τον ενθαρρύνει ο Τ. Κ. Παπατσώνης. 

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ Πολυσέλιδη είναι και στο τεύχος αυτό η ενότητα των βιβλιοκρισιών και παρουσιάσεων. Γράφουν: Βαγγέλης Χατζηβασιλείου (για τη Μαρία Στασινοπούλου),  Γιώργος Συμπάρδης (για τον Αλέξη Πανσέληνο), Κατερίνα Ευαγγελάκου (για τον Λάκη Παπαστάθη), Χριστόφορος Λιοντάκης (για τους Οδυσσέα Ιωάννου - Θάνο Μικρούτσικο), Λίνα Πανταλέων (για τον Δημήτρη Τανούδη), Λάμπρος Σκουζάκης (για τον Διαμαντή Αξιώτη), Ευρυδίκη Παπάζογλου (για τον Στρατή Πασχάλη), Βάνα Χαραλαμπίδου (για τον Λουί ντε Μπερνιέρ) και Βασίλης Τομανάς (για τον Τζόναθαν Λίτελ)· τέλος, στη νέα στήλη «1 x 3 x 163», ο Βασίλης Αμανατίδης γράφει για πρόσφατα βιβλία ποίησης και πεζογραφίας, ενώ στην κλασική πλέον στήλη «Βιβλία στο κομοδίνο», ο διευθυντής του περιοδικού ρίχνει λοξές ματιές σε 40 νέα βιβλία.

ΑΠΟΥΣΙΟΛΟΓΙΟ Ο Σταύρος Ζαφειρίου αποχαιρετά τον ποιητή, πεζογράφο και μεταφραστή Αργύρη Χιόνη.

ΚΑΠΝΙΣΤΗΡΙΟ Η Ζωή Βερβεροπούλου κρίνει πρόσφατες θεατρικές παραστάσεις.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΕΝΘΕΤΟ Στην Camera Obscura, το ένθετο του «Εντευκτηρίου» για τη δημιουργική φωτογραφία, παρουσιάζεται το πορτφόλιο του Αβραάμ Παυλίδη «Ευλαβική μαρτυρία απώλειας». Όπως παρατηρεί ο Ηρακλής Παπαϊωάννου, εδώ ο φωτογράφος φέρνει στην επιφάνεια «εντοπισμένα σπαράγματα χώρων, όπως η σπασμένη κούκλα, η βιομηχανική σχεδιοθήκη, μια λεκιασμένη εικόνα της Σταύρωσης, τα σχεδιασμένα στον τοίχο περιγράμματα εργαλείων που λείπουν [...], στοίβες κιβωτίων με σαπισμένες κονσέρβες. [...] Το αθόρυβο πλησίασμα του Παυλίδη καλεί και αμφισβητεί συγχρόνως τις μνήμες και τις φαντασιώσεις με τις οποίες όλα σχεδόν γύρω μας βρίσκονται επενδεδυμένα, ζητώντας μας να αναλογιστούμε ότι, εκτός από τη φροντίδα των πραγμάτων, τρυφερότητα εμπεριέχει ενίοτε και η ευλαβική μαρτυρία της απώλειάς τους».

Το τεύχος αποστέλλεται με αντικαταβολή 12,50 ευρώ
Παραγγελίες-πληροφορίες:
τηλ. 2310279607

e-mail: entefktirio@translatio.gr ή gkordomenidis@gmail.com