Γιούκιο Μισίμα (14.1.1925 - 25.11.1970)

Στις 25 Nοεμβρίου 1970 όχι τόσο η πατρίδα του Iαπωνία όσο ο υπόλοιπος κόσμος πληροφορούνταν με κατάπληξη ότι αυτοκτόνησε, με τον παραδοσιακό γιαπωνέζικο τρόπο, ο Γιούκιο Mισίμα, ο πιο διάσημος μυθιστοριογράφος της μεταπολεμικής Iαπωνίας και σίγουρα μια από τις πιο αμφιλεγόμε­νες προσωπικότητες της σύγχρονης πνευματικής ζωής της χώρας του.

Eτσι, ο Kαμιτάκε Xιραόκα, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, έδωσε ένα μυθιστορηματικό τέλος σε μια εξίσου μυθιστορηματική ζωή, στη διάρκεια της οποίας προσπάθησε να εναρμονίσει την ενέργεια της πένας με την ενέργεια του σπαθιού.

Tο εύθραυστο παιδί που έγινε σπουδαίος συγγραφέας, μεταφρασμένος σε όλο τον κόσμο, καλλιέργησε παράλληλα το σώμα του, ώστε να αποκτήσει ομορφιά και αλκή. Eραστής του ωραίου και του υψηλού στην τέχνη και στη ζωή, στον λόγο και στο σώμα, αμφι­σεξουαλικός και νάρκισσος, φρόντισε τη φήμη του και στον δυτικό κόσμο, έπαιξε ως ηθοποιός σε ταινίες και σκηνοθέτησε μία δική του, θέλησε τέλος να αναζωογονήσει τις αρχαίες ιαπωνικές πα­ραδόσεις ήθους και τιμής, ευγένειας και ανδρείας.

Για τον σκοπό αυτό ίδρυσε έναν ιδιωτικό στρατό, την Eταιρεία της Aσπίδας. Mε τους φανατικά προσηλωμένους στο πρόσωπό του ευέλπιδες αυτού του στρατού, επιχείρησε να υποκινήσει πραξι­κόπημα σε μια μονάδα του εθνικού στρατού, κι όταν απέτυχε, αυτοκτόνησε κάνοντας σεπούκου (αυτό πού συνήθως στην Eλλάδα αποκαλούμε χαρακίρι).

H μεγάλη Γαλλίδα συγγραφέας Mαργκερίτ Γιουρσενάρ έγραψε πριν από χρόνια ένα βιβλίο για τον Mισίμα, συμβάλλοντας στο να γίνει ευρύτερα γνωστός στην Eυρώπη. Tο βιβλίο αυτό, με τίτλο Mισίμα ή Tο όραμα του κενού, κυκλοφορεί και στα ελληνικά, σε υψηλού επιπέδου μετά­φραση από την Iωάννα Xατζηνικολή. H Γιουρσενάρ αναλύει με ευστοχία τους ψυχολογικούς μηχανισμούς αυτού του εξαιρετικά ιδιότυπου όσο και ταλαντούχου συγγραφέα της Aπω Aνατολής, εστιάζοντας σε σημεία της ζωής και του έργου του, με πλαίσιο την Iαπωνία των σα­μουράι, των καμικάζι και των πανίσχυρων μεταπολεμικών τραστ.

Στην Eλλάδα γνωρίσαμε τον Mισίμα από το αυτοβιογραφικό του μυθιστόρημα Eξομολογήσεις μιας μάσκας (κυκλοφόρησε στις Eκδόσεις Oδυσσέας σε κομψή κι αισθαντική μετάφραση του Λουκά Θεοδωρακόπουλου), που προκάλεσε εντυπωσιακή αίσθηση. Kαι όχι μόνο έκανε αμέσως δημο­φιλή τον συγγραφέα του αλλά και ενθάρρυνε τους εκδότες να παρουσιάσουν στο ελληνικό κοινό και έργα άλλων σύγχρονων Iαπώνων συγγραφέων.

Η λοβοτομή του Βιζυηνού

Γεώργιος Βιζυηνός, Γιώργος Σεφέρης 

του Τάκη Θεοδωρόπουλου

πηγή: http://www.kathimerini.gr

Αχρείαστη να είναι που με τις περίπλοκες μεταφορές της και με την πολλές φορές ανορθόδοξη χρήση του λόγου η λογοτεχνία ταλαιπωρεί τα μυαλά των νεαρών βλαστών μας και τους τρώει χρόνο από την ύψιστη εκπαιδευτική διαδικασία της αποστήθισης ιστορικών γεγονότων. Αχρείαστη να είναι, όπως ήταν πάντα. Σιγά μην ταλαιπωρούμε τώρα τα παιδιά με τις φαντασιώσεις ενός Θεοτοκά, ενός Σεφέρη ή ενός Καραγάτση. Βάλε τους εκεί τέσσερα-πέντε αποσπάσματα για να τελειώνουμε, να μη μας λένε και αγράμματους που δεν ξέρουμε πως ο «Γιούγκερμαν» δεν είναι του Σολωμού ούτε της Πολυδούρη αλλά του άλλου, πώς τον έλεγαν αυτόν με το ψευδώνυμο;

Ξεκίνησα να γράφω το σημερινό μου σημείωμα με αφορμή τη νέα μεγάλη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που προετοιμάζει η πολιτική ηγεσία του υπουργείου της Παιδείας μας, ο κ. Λοβέρδος ο δρομεύς, αυτός που έδρεψε δάφνες στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου τις προάλλες και έτσι δεν μπόρεσε να συμμετάσχει στον κλασικό Μαραθώνιο της Αθήνας. Αυτός λοιπόν απεφάνθη πως καλόν θα ήτο να απαλλάξει τα ταλαίπωρα παιδιά από τη λογοτεχνική σαβούρα με τις παρομοιώσεις, τις μεταφορές και τις μετωνυμίες, και να δημιουργήσει «ζμπρώχνοντας» λίγο ελεύθερο χρόνο για να μπορούν να αθλούνται και να περιποιούνται μυς και τένοντες. Ως εκ τούτου, απεφάσισε πως μόνον οι δικηγόροι, οι φιλόλογοι και οι δάσκαλοι θα εξετάζονται στις εισαγωγικές εξετάσεις των ΑΕΙ στο μάθημα της λογοτεχνίας, οι δε υπόλοιποι των θεωρητικών λεγομένων επιστημών, πολιτικών και κοινωνικών, θα εξετάζονται μόνον στη νεοελληνική γλώσσα. Συνάγω, δε, πως οι αποδέλοιποι των θετικών επιστημών θα εξετάζονται μόνον στην έκθεση των ιδεών, μεγάλων, μεσαίων, μικρών και μικρομεσαίων συλλήβδην, ιδέες να ’ναι και ό,τι να ’ναι.

Μ. Καραγάτσης, Στρατής Τσίρκας

Και αναρωτιέσαι εσύ ο αφελής: Και πώς θα μάθει το παιδί να γράφει έκθεση αν δεν έχει διαβάσει ένα λογοτεχνικό κείμενο; Και σου απαντάει ο φωστήρας της εκπαίδευσης και πάσης παπαγαλίας: Μα, αγαπητέ, υπάρχουν και τα εκθεσάδικα, όπου διδάσκουν οργανικοί διανοούμενοι οι οποίοι ονομάζονται «εκθεσάδες», και η λογοτεχνία είναι για να εκφράζεσαι ωραία και με καλλιέπεια και να διανθίζεις τις ιδέες σου, ανάλογα με το μέγεθος, με πουλάκια που τιτιβίζουν και ρυάκια που κελαρύζουν έτσι για να περάσει η ώρα, σαν τον λαγό του γνωστού ανέκδοτου. Και σκέφτομαι μήπως εάν η κ. Ρεπούση, για παράδειγμα, είχε διαβάσει και κάνα λογοτεχνικό βιβλίο και το είχε καταλάβει θα έγραφε εκείνο το περί «συνωστισμού» ή η γλωσσική της ευαισθησία θα της έριχνε κάνα μπατσάκι χαϊδευτικά και με συμπάθεια, στο στυλ «πού πας, ρε Καραμήτρο;».

Ξεκίνησα να γράφω γι’ αυτό, για την κατάργηση της εξέτασης της λογοτεχνίας στις εισαγωγικές, κοινώς για το ξωπέταγμα της λογοτεχνίας στα απορρίμματα –την είδηση τη διάβασα στην «Κ» της περασμένης Κυριακής από τον Βασίλη Αγγελικόπουλο–, όμως σκέφτηκα ότι το πρόβλημα είναι γενικότερο, ευρύτερο και βαθύτερο. Η κατάργηση της εξέτασης στη λογοτεχνία, η οποία είναι η αλήθεια ότι δεν συμβάλλει στην καλλιέργεια των κοιλιακών, είναι το αποτέλεσμα της καταστροφικής αντίληψης που θέλει την εργαλειοποίηση της μέσης εκπαίδευσης. Αρκεί να σκεφτεί κανείς πως οι εκπαιδευτικοί μας εργάζονται με το λεξικό Μπαμπινιώτη στο χέρι, μια αποθησαύριση της ελληνικής γλώσσας βάσει των θεωριών του κ. Μπαμπινιώτη, η οποία δεν λαμβάνει υπ’ όψιν τη γραπτή πραγματικότητά της, το κεφάλαιο που βρίσκεται κατατεθειμένο στα λογοτεχνικά έργα. Μια κανονιστική αντίληψη η οποία οδηγεί στην απονεύρωση της γλωσσικής μας ευαισθησίας. Προτιμώ τον Βιζυηνό που γράφει έωλος από τον Μπαμπινιώτη που γράφει αίολος, γιατί πολύ απλά έχω περισσότερη εμπιστοσύνη στο ταλέντο και στην ευαισθησία του Βιζυηνού. Ομως τα παιδιά δεν διδάσκονται Βιζυηνό, ή τον διδάσκονται αποσπασματικά, από εγχειρίδια ελληνικής λογοτεχνίας, καταχωρισμένα εν είδει μενού. Και γιατί διδάσκονται από εγχειρίδια; Αυτό δεν το αντιμετωπίζει κανείς κ. Λοβέρδος, όσο πνεύμα ευγενούς αμίλλης κι αν διαθέτει.

Ο τρόπος διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο σχολείο καταργεί, ούτως ή άλλως, το βασικό συστατικό της, τον «πυρήνα» της που είναι ο συνδυασμός της σκέψης με την αναγνωστική απόλαυση. Αν διαβάσεις τις καμιά σαρανταριά σελίδες που άφησε ο Κοπέρνικος στα λατινικά δεν αναζητάς απόλαυση. Σου φτάνουν οι πληροφορίες που άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε το σύμπαν. Ομως, αν διαβάσεις την «Αργώ» του Θεοτοκά δεν σου φτάνει να ξέρεις πώς περιγράφει τη νεολαία στον ελληνικό Μεσοπόλεμο. Πρέπει να ακολουθήσεις την αφηγηματική κοίτη από την αρχή ώς το τέλος, για να μπορέσεις να αντιληφθείς πραγματικά το μεγαλείο του και να το απολαύσεις. Είναι καλύτερο το παιδί να διαβάζει ένα βιβλίο τον χρόνο, αλλά ολόκληρο, παρά δεκαπέντε αποσπάσματα σαν να παραγγέλνει πιάτα σε κινέζικο εστιατόριο. Ακόμη και μεγάλες μεταφράσεις. Ο Αλεξάνδρου έχει επεξεργαστεί πολύ περισσότερο την ελληνική γλώσσα μεταφράζοντας Ντοστογιέφσκι, ή η Κοραλία Μακρή τον Τολστόι, από όσο δέκα Μπαμπινιώτηδες μαζί.

Η λογοτεχνία δεν είναι μόνον για τους φιλολόγους και τους ειδικούς. Η λογοτεχνία είναι το θεμέλιο της γενικής παιδείας. Είναι το βασικό αντίδοτο στη νοοτροπία της παπαγαλίας. Δοκιμάστε να παπαγαλίσετε τις «Ακυβέρνητες πολιτείες» του Τσίρκα, όπως παπαγαλίζει το παιδί τις σελίδες του βιβλίου Ιστορίας για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, και θα καταλάβετε τη λοβοτομή που επιχειρεί το υπουργείο.

[Η εικονογράφηση προστέθηκε από το Εντευκτήριο]

Πολιτικές [Claude Mollard: Η πέμπτη εξουσία]

του Νίκου Μπακουνάκη

πηγή: http://www.tovima.gr

Το υπουργείο Πολιτισμού ιδρύθηκε από τη χούντα αλλά «ενεργοποιήθηκε» από τη Μεταπολίτευση. Αν ερωτήσεις σήμερα κάποιον να κατονομάσει έναν υπουργό Πολιτισμού της σαραντακονταετίας, το πιο πιθανόν είναι να πει το όνομα της Μελίνας. Οχι μόνο γιατί ήταν σταρ και η μακροβιότερη υπουργός. Αλλά και γιατί έκανε μια διακριτή πολιτική, με αιχμή την επιστροφή των Γλυπτών.

Αυτή η πολιτική, που ξεκίνησε ως μια εθνικιστική διεκδίκηση την εποχή τού «η Ελλάδα ανήκει στους Ελληνες», άφησε πίσω της κάτι χειροπιαστό, το Μουσείο της Ακρόπολης, που έχει αλλάξει τα δεδομένα. Βέβαια για τους περισσότερους πολιτικούς το υπουργείο θεωρείται ότι απαξιώνει τις προοπτικές τους. Ετσι εξηγούνται όλα τα χλωμά πρόσωπα. Ποιος θυμάται τους χθεσινούς Τζαβάρα και Παναγιωτόπουλο; Ακόμη και ο τωρινός υπουργός Τασούλας κινείται στην επικράτεια του «χλωμού».  Αλλά το θέμα δεν είναι τα πρόσωπα. Είναι αυτή καθαυτή η πολιτική πολιτισμού, αν υπάρχει, ποιοι είναι οι βασικοί άξονές της, πώς ασκείται. Θα ήταν άδικο να πούμε ότι στη χώρα δεν υπάρχουν πολιτικές πολιτισμού.

Οργανωμένη πολιτική πολιτισμού έχουμε τουλάχιστον από την εποχή Μεταξά - και μάλιστα προσωποποιημένη, στο πρόσωπο του Κωστή Μπαστιά. Αλλά πολιτική πολιτισμού σημαίνει πρωτίστως διάρκεια. Και αυτό το θεμελιώδες στοιχείο δεν χαρακτηρίζει την ελληνική περίπτωση. Αρκετές φορές επικρατούσε η άποψη ότι ο πολιτισμός δεν είναι αναγκαίος, ενώ μπορεί να ελεγχθεί αν η δράση ή η αδράνεια πολλών υπουργών Πολιτισμού ήταν παράγοντας ανάπτυξης ή καθυστέρησης. Το θέμα είναι να καθοριστούν ποιοι είναι οι πόλοι της πολιτιστικής πολιτικής και πώς αυτοί συνδέονται με αναπτυξιακούς τομείς. Να κατανοηθεί επίσης η σχέση πολιτισμού και οικονομίας. Να γίνει αντιληπτό ότι ο πολιτισμός έχει πολλαπλασιαστικές ιδιότητες.

Προτείνω λοιπόν να διαβαστεί, κυρίως από τους πολιτικούς, το βιβλίο του Κλοντ Μολάρ Η πέμπτη εξουσία, το γαλλικό παράδειγμα, η πολιτισμική πολιτική από τον Malraux στον Lang που μόλις κυκλοφόρησε (Αγρα). Παράγοντας επί Πομπιντού και Λανγκ, ο συγγραφέας γράφει την ιστορία της πολιτικής πολιτισμού της 5ης Γαλλικής Δημοκρατίας ανοίγοντας προοπτικές στον 21ο αιώνα.

CLAUDE MOLLARD

H ΠΕΜΠΤΗ ΕΞΟΥΣΙΑ

ΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 

Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΑΠΟ ΤΟΝ MALRAUX ΣΤΟΝ LANG

Μετάφραση: ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΚΑΡΔΑΡΗΣ 

Ελληνικό Κέντρο Θεάτρου και Χορού / Εκδόσεις ΑΓΡΑ 
Οκτώβριος 2014 

Αριθμός σελίδων : 688, Τιμή : 28,00 Ευρώ 

ISBN : 978-960-505-135-8

[Η εικονογράφηση προστέθηκε από το Εντευκτήριο]

Φίλιπ Ροθ: Τι κάνεις όταν είσαι εξήντα δύο χρονών και...;

[...] Τι κάνεις έτσι και είσαι εξήντα δύο χρονών και πιστεύεις ότι ποτέ ξανά δεν θα καταφέρεις κάτι με ένα τόσο όμορφο πλάσμα; Τι κάνεις αν είσαι εξήντα δύο χρονών και η παρόρμηση να απολαύσεις ό,τι μπορείς είναι δυνατότερη από ποτέ; Τι κάνεις αν είσαι εξήντα δύο χρονών και όλα εκείνα τα μέρη του σώματος που ώς τώρα ήταν αόρατα (νεφρά, πνεύμονες, φλέβες, αρτηρίες, εγκέφαλος, έντερα, προστάτης, καρδιά) αρχίζουν σιγά σιγά να κάνουν δυσάρεστα αισθητή την παρουσία τους, ενώ το όργανο που μέχρι σήμερα ήταν το πιο αντιπροσωπευτικό στη ζωή σου είναι καταδικασμένο να μαραζώσει και να περιπέσει σε αχρησία; [...]

Απόσπασμα από τη νουβέλα του Φίλιπ Ροθ Το ζώο που ξεψυχά (μετ.: Γιώργος Τσακνιάς, Εκδόσεις Πόλις 2002], κατά τη γνώμη μου ένα από τα πιο άρτια και σοφά οικονομημένα βιβλία του.

Ο Ροθ γεννήθηκε το 1933 στο Νιούαρκ. Σπούδασε αγγλική φιλολογία στα πανεπιστήμια του Bucknell και του Σικάγου. Διετέλεσε καθηγητής συγκριτικής λογοτεχνίας στα πανεπιστήμια του Πρίνστον, της Νέας Υόρκης (Hunter College) και της Πενσυλβανίας. Διηύθυνε τη σειρά «Συγγραφείς της άλλης Ευρώπης» στις εκδόσεις Penguin και γνώρισε στο αμερικανικό κοινό συγγραφείς όπως ο Μπρούνο Σουλτς και ο Μίλαν Κούντερα. Κυκλοφορούν στα ελληνικά αρκετά βιβλία του (http://www.biblionet.gr/author/9358/Philip_Roth), στην πλειονότητά τους από τις Εκδόσεις Πόλις, οι οποίες πρόσφατα κυκλοφόρησαν το βιβλίο του Ροθ Διαβάζοντας τον εαυτό μου και άλλους (μετ.: Κατερίνα Σχινά), μια εμβληματική συλλογή με δοκίμια και συνεντεύξεις του Ροθ. Όπως έγραψε ο Ηλίας Μαγκλίνης στην Καθημερινή, «προσφέρεται ιδανικά για τους φανατικούς του αναγνώστες αλλά και για όσους θα ήθελαν να μυηθούν στον συγγραφικό του κόσμο χωρίς να ξεκινήσουν με κάποιο από τα μυθιστορήματά του. Μαζί με τις «Κουβέντες του σιναφιού» αποτελούν έναν πρώτης τάξεως οδηγό σε μια οδό που κινείται κάπου ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη, στον στοχασμό πάνω στη γραφή και στο ίδιο το συγγραφικό εργαστήρι – με κάμποσα ψήγματα (αυτο)βιογραφίας μέσα».

Λογοτεχνική Σκηνή 2014: 1η βραδιά, 19 Σεπτ. 2014 (βίντεο)

Τριάντα πέντε καταξιωμένοι, νεότεροι αλλά και πρωτοεμφανιζόμενοι ποιητές και πεζογράφοι από τη Θεσσαλονίκη και από άλλες πόλεις πήραν μέρος στη φετινή Λογοτεχνική Σκηνή, που πραγματοποιήθηκε και πάλι στο θέατρο «Μελίνα Μερκούρη» του Δήμου Καλαμαριάς, στις 19, 20 και 21 Σεπτεμβρίου.
Τις αναγνώσεις λογοτεχνικών κειμένων, αδημοσίευτων κυρίως, συμπλήρωσαν περφόρμανς, μουσική και προβολές.

Η Λογοτεχνική Σκηνή είναι ένας νέος, φιλόδοξος θεσμός που δημιουργήθηκε το 2012 στο πλαίσιο του «Παρά θίν’ αλός», του ανήσυχου φεστιβάλ του Δήμου Καλαμαριάς, και προστέθηκε στους ήδη υπάρχοντες άξονες για τη μουσική και τα εικαστικά. Πρόκειται για μια διοργάνωση η οποία απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό που αγαπάει τη λογοτεχνία και τη δημόσια ανάγνωσή της, όπως αγαπά και να γνωρίζει από κοντά τους δημιουργούς της.
Οι δύο πρώτες διοργανώσεις αυτού του λογοτεχνικού φεστιβάλ, του μόνου που γίνεται στην Ελλάδα από δημόσιο φορέα, σημείωσαν εντυπωσιακή επιτυχία και βρήκαν μεγάλη ανταπόκριση τόσο από τη λογοτεχνική κοινότητα όσο και από φιλαναγνωστικό κοινό.

Φέτος συμμετείχαν (με αλφαβητική σειρά) οι: Ένο Αγκόλλι, Ρούλα Γεωργακοπούλου (Αθήνα), Κυριάκος Γιαλένιος, Μιχάλης Γκανάς (Αθήνα), Ειρήνη Γκόλτσιου, Άννα Γούλα, Άγγελος Ευθυμιάδης, Αρίστη Ζαΐμη, Γιάννης Καισαρίδης (Βέροια), Διονύσης Καρατζάς (Πάτρα), Εύη Καρκίτη, Γιώργος Κασαπίδης (Δράμα), Άννα Κουστινούδη, Στάθης Κοψαχείλης, Aχιλλέας Κυριακίδης (Αθήνα), Τριαντάφυλλος Κωτόπουλος, Σπύρος Λαζαρίδης, Γιώργος Μαρκόπουλος (Αθήνα), Τζένη Οικονομίδη, Δημήτρης Πέτρου (Δράμα), Νόρα Πυλόρωφ-Προκοπίου, Θοδωρής Ρακόπουλος, Κρίτων Σαλπιγκτής, Σάκης Σερέφας, Θοδωρής Σαρηγκιόλης (΄Εδεσσα), Ντον Σκόφιλντ, Καίτη Στεφανάκη, Βαγγέλης Τασιόπουλος, Βασίλης Τσιαμπούσης (Δράμα), Τέλλος Φίλης, Κοσμάς Χαρπαντίδης (Καβάλα), Κώστας Χατζηκυριάκου, Ιγνάτης Χουβαρδάς, Δήμητρα Χριστοδούλου (Αθήνα).
Τις τρεις περφόρμανς, που ήταν αφιερωμένες στον Νίκο Αλέξη Ασλάνογλου, ανέλαβαν οι θεατρικές ομάδες «Ακτίς Αελίου» και «Αrs Moriendi», καθώς και η ομάδα σύγχρονου χορού «Vis Motrix».
Στα μουσικά μέρη: Κώστας Βόμβολος, Παντελής Θεοχαρίδης, Γιώργος Καζαντζής, Δημήτρης Μαραμής, Γαβριήλ Νικάκος, Γιάννης Τσολακίδης, Νικίας Φονταράς, Γιώργος Φωκάς.


Τη Λογοτεχνική Σκηνή συντονίζει ο Γιώργος Κορδομενίδης.

Δείτε όλο το πρόγραμμα της πρώτης βραδιάς σε βίντεο:

Για το 1ο μέρος, πατήστε πάνω στον σύνδεσμο: http://www.youtube.com/watch?v=5F7STkSXxlM

Αφιέρωμα στον Νίκο Αλέξη Ασλάνογλου (βίντεο) 07:00

Αφιέρωμα στον Αλέξη Ασλάνογλου (Vis Motrix) 11:30

Δήμητρα Χριστοδούλου 19:50

Νόρα Πυλόρωφ-Προκοπίου 32:40

Γιάννης Καισαρίδης 38:45

2ο μέρος

Γιώργος Καζαντζής (Κική Δημουλά) 01:25

Αχιλλέας Κυριακίδης 09:55

Σπύρος Λαζαρίδης 22:40

Κοσμάς Χαρπαντίδης 33:20

Κώστας Χατζηκυριάκου 41:40

Κρίτων Σαλπιγκτής 50:15

3ο μέρος
Νικίας Φονταράς, Γιώργος Φωκάς 00:20
Δημήτρης Πέτρου 12:40
Ειρήνη Γκόλτσιου 20:10

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ’80

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ’80

Κοινωνικό, Πολιτικό και Πολιτισμικό Λεξικό

Επιμέλεια:

Βασίλης Βαμβακάς

Παναγής Παναγιωτόπουλος

Εκδόσεις Επίκεντρο 

Σελίδες: 800

ISBN: 9789604585328

Τιμή: 29,00 € 

Το έργο

Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε για πρώτη φορά τον Μάιο του 2010, την ώρα που στην Ελλάδα άνοιγε το πιο οδυνηρό κεφάλαιο της σύγχρονης ιστορίας της. Από τότε μέχρι την επανέκδοσή του σήμερα, η χώρα και οι πολίτες της βίωσαν τον ζόφο, γνώρισαν την ανασφάλεια, αμφισβήτησαν και εξεγέρθηκαν, βρέθηκαν να ζουν μέσα σε καινούργιες πραγματικότητες.

Η κατακλυσμιαία ανασφάλεια που εκδηλώθηκε στην ζωή των ανθρώπων, η απώλεια των σταθερών αναφορών, η αδυναμία κατανόησης «αυτού που μας συμβαίνει», η αναστολή της δυνατότητας των νέων γενιών να προβάλουν τον εαυτό τους στο μέλλον και των παλαιότερων να μιλήσουν για τα δικά τους λάθη και ευθύνες, όλα αυτά οδήγησαν σε μια διαρκή επιστροφή στο πρόσφατο παρελθόν. Άλλες φορές νοσταλγικά, άλλες με βία, η μακρά Μεταπολίτευση και το δημοκρατικό consensus της τελευταίας τριακονταετίας βρέθηκαν στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης.

Φοιτητής χτυπημένος από ΜΑΤ στα μέσα της δεκαετίας [του '80] προσπαθεί να σταματήσει την αιμορραγία με τη βοήθεια φύλλου εφημερίδας. Διακρίνεται αμυδρά η μορφή του Μάνου Χατζιδάκι, που είχε κατά καιρούς σταθεί φιλικά προς τον αντεξουσιαστικό χώρο.

[από την εικονογράφηση του βιβλίου· φωτ.: Ν. Αποστολόπουλος]

Τι έφταιξε και «φτάσαμε ως εδώ», αναρωτιούνται πολλοί. Πως θα μπορούσαμε να επιστρέψουμε στις «χρυσές εποχές» ονειρεύονται άλλοι. Σε κάθε περίπτωση η δεκαετία του '80 έγινε στα χρόνια της κρίσης αντικείμενο πολλαπλών αντιπαραθέσεων που ξεκινούσαν από τη διαπίστωση ότι «το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα κατέστρεψε την Ελλάδα» για να φτάσουν στη απομίμηση ενός λαϊκισμού που οφείλει να αποδειχτεί εν τέλει αβλαβής. Ανάμεσα σε αυτά αναπτύχθηκαν και πραγματική αγωνία και αναστοχασμός, προέκυψαν νέα ιστορικά στοιχεία, εκδηλώθηκε αυθεντική γνωστική περιέργεια για τη δεκαετία αυτή.

Με την επανέκδοση του έργου αυτού ο αναγνώστης έχει στη διάθεση του μια ολοκληρωμένη εικόνα μιας περιόδου που, όπως και σήμερα, η χώρα του είδε τον εαυτό της να αλλάζει. Αλλού ακολουθώντας τον ατελέσφορο δρόμο της εθνικής εξαίρεσης και αλλού συντασσόμενη επιτυχώς με το πνεύμα μιας εποχής. Μιας εποχής πλουσιότερης απ' όσο μας λένε οι επικριτές της, πιο πεζής απ' όσο την βλέπουν οι νοσταλγοί της.

Το σήμα του νέου καναλιού της ΕΡΤ που ξεκίνησε την κανονική μετάδοση 

προγράμματος στις 25/2/1989 («Η ελλειμματική υλοποίηση στα Μ.Μ.Ε. 

του συνθήματος "Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα")

Μια δεκαετία που μελετάται εδώ στις μικρές και μεγάλες πτυχές της, από 145 ειδικούς οι οποίοι με πληρότητα, επιστημονική εγκυρότητα και εθελοντική εργασία, μέσα από 264 λήμματα και 770 τεκμήρια, χαρτογραφούν την πολυπλοκότητα μιας μεταβατικής εποχής και διερευνούν τη σύγχρονη ιστορία της δημοκρατικής κοινωνίας πέρα από απλουστεύσεις και ιδιοτελείς χρήσεις.

Οι συγγραφείς

Ο Βασίλης Βαμβακάς είναι λέκτορας στην Κοινωνιολογία της Επικοινωνίας στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μ.Μ.Ε.  του Α.Π.Θ.. 

Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος είναι λέκτορας κοινωνιολογίας στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Ε.Κ.Π.Α.

Μ.Α.Τ.αιοι μύθοι

του Άλκη Γαλδαδά

πηγή: http://www.protagon.gr

Έτυχε να κατεβαίνω το βράδυ της Δευτέρας μαζί με κάποια νέα παιδιά την οδό Ακαδημίας αργά το βράδυ. Όταν ακόμη, λόγω Πολυτεχνείου, δεκάδες αστυνομικοί σε δίκυκλα ή πεζοί ήταν ακόμη εκεί. Μια φοιτήτρια της Αρχιτεκτονικής μου έλεγε ότι όταν περνάει μπροστά από τα Μ.Α.Τ. και τους όποιους άλλους παρατεταγμένους αστυνομικούς ποτέ δεν τους κοιτάζει στα μάτια. Δεν πρόλαβα να ρωτήσω περισσότερα για να καταλάβω αν το κάνει από φόβο ή από αηδία. Ό,τι και να συμβαίνει από τα δυο πάντως δεν θα έπρεπε να κάνει τους προϊσταμένους τους να χαίρονται.

Ξέρω πως κάποιοι ψυχοπονιάρηδες θα σπεύσουν να μου υποδείξουν πως βρισκόταν εκεί στην οδό Ακαδημίας οι αστυνομικοί από το πρωί, και θα έπρεπε να τους λυπηθούμε περνώντας από μπροστά τους. Έτσι κατ’ επέκταση ειπώθηκε πως και στα Εξάρχεια αφού είχαν διψάσει οι αστυνομικοί και ο άλλος δεν τους πούλαγε τα νερά τι να έκαναν;
Εγώ λοιπόν να ξεκινήσω ακριβώς από εκεί και να μην μπω σε αναλύσεις για το αν τον έδειραν και τον έκλεψαν στη συνέχεια ή μόνο τον έδειραν τον περιπτερά γιατί τους κακομίλησε και διάφορες άλλες εκδοχές. Να δεχθώ την εκδοχή των ενστόλων. Ότι «δεν ήθελε να πουλήσει νερό σε μπάτσους», όπως ισχυρίστηκαν ότι τους είπε.
Είχα γράψει παλαιότερα ένα άρθρο με τίτλο «Κάτι τρέχει με την Αστυνομία» και εξηγούσα πως οι πιο κάτω από τον Υπουργό και τους πολιτικούς προϊσταμένους του Υπουργείου ΠΡΟστασίας του Πολίτη, αυτονομούνται όλο και περισσότερο και κάνουν τα δικά τους. Είχα γράψει επίσης και κάποιο άλλο άρθρο που έκανε λόγο για το πόσο υπερτιμημένος ήταν ο Υπουργός τους, ο κ. Δένδιας (γιατί ουσιαστικά δεν είχε κανέναν έλεγχο στα όσα έκαναν οι τυπικά, υφιστάμενοί του). Το ότι φεύγοντας από το Υπουργείο αυτό άρχισε η καθοδική του πορεία νομίζω πως δεν αμφισβητείται ούτε από τον… πρωθυπουργό του τον ίδιο. Εξίσου υπερτιμημένος είναι και ο τωρινός Υπουργός ΠΡΟ-ΠΟλίτη. Αντίθετα υποτιμημένη από αρκετούς όμως είναι και η αυτονόμηση των Μ.Α.Τ. και ΔΙΑΣ.

Ο ένας λοιπόν δεν ήθελε να τους πουλήσει καν νερό, η άλλη τους σιχαίνεται ή τους φοβάται, οι φοιτητές έφαγαν μπόλικο ξύλο στο Πολυτεχνείο ενώ έσχιζε τον αέρα η πολεμική κραυγή των αστυνομικών: «Γαμήστε τους». Όπως γράφει το όχι και τόσο εχθρικό προς την Αστυνομία σάιτ «το μπλόκο», όταν οι μετανάστες-κρατούμενοι φωνάζουν: «πονάει η κοιλιά μου» οι ένστολοι δεσμοφύλακές τους απαντούν: «κι εμένα πονάνε τ’ αρχίδια μου». Σε μερικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς ακούς συχνά: «Αυτά τα παιδιά της ΔΙΑΣ που πληρώνουν από την τσέπη τους τη βενζίνη και τις επισκευές στα δίκυκλά τους» και άλλους τέτοιους μύθους που κυκλοφορούνται αλλά δεν επιβεβαιώνονται ούτε από τις εικόνες της Δευτέρας. Όπου διακρίνονται σε επικές αλλά εντελώς άσκοπες επελάσεις μοτοσικλετιστές της ΔΙΑΣ, επάνω σε πεζοδρόμια, δίπλα από τραπέζια, ανεμίζοντας τα γκλομπ τους και τρομοκρατώντας όποιον βρισκόταν στον δρόμο τους. Έτσι κάνει μάλλον όποιος αφιονισμένος δεν έχει να σκέπτεται καύσιμα και ανταλλακτικά.

Μια χρήσιμη πηγή πληροφοριών επίσης για τα «ανδραγαθήματα» και τη διαφθορά των αστυνομικών μπορεί ο αναγνώστης να βρει αναζητώντας στο Google την ενότητα «Ομάδα Υψηλής Αστυνόμευσης» όπου δυσαρεστημένοι προφανώς αστυνομικοί, εκ των έσω μας… προδίδουν και άλλα βρώμικα των οργάνων της Τάξης, τραγικά βέβαια, όπως αυτό το «ανακάλυψη μαμούθ χασισοφυτειών χωρίς ποτέ ούτε έναν δράστη» και κωμικά όταν κάπου οι ταλαντούχοι ένστολοι γράφουν: «Εάν ακόμα δεν έχει ακουστεί η δυσοσμία έντονη, οφείλεται σε λίγους (αστυνομικούς) που κρατούν ψηλά τη σημαία…». Για αυτά όμως τα καλά παιδιά ετοιμάζεται και νέο νομοσχέδιο όπου εκτός των άλλων αναγγέλλεται ότι θα περιέχει διάταξη «σε ένδειξη αναγνώρισης του έργου των στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας το οποίο παρέχεται κάτω από ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες, η υπηρεσία των προσώπων αυτών σε όλες τις οργανικές μονάδες προσμετράται έως και 5 έτη στο διπλάσιο». Πέντε χρόνια δηλαδή χαρίζει το κράτος όταν την ίδια στιγμή καλεί τους εκπαιδευτικούς να πάρουν μόρια αντί για λεφτά για να λειτουργούν τα σχολεία!

Και έχεις και τους βουλευτές του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. να καταθέτουν ερώτηση στη Βουλή σχετικά με τη δυνατότητα «ενοικίασης» αστυνομικών υπηρεσιών από ιδιώτες» όταν θα έπρεπε να τους ενοχλεί πολύ περισσότερο η έλλειψη διακριτικών στις στολές στη διάρκεια των επιχειρήσεων και να έχουν απαιτήσει από καιρό οι αστυνομικοί των Μ.Α.Τ. και των άλλων βίαια συμπεριφερόμενων σωμάτων πραιτωριανών να μπορούν να αναγνωρίζονται από τους πολίτες.

Ας ξέρουν πάντως οι σήμερα παντοδύναμοι αυτοί ένστολοι πως θα έλθει ημέρα που θα ζουν εντελώς απομονωμένοι, έχοντας επισύρει τη γενική περιφρόνηση και απέχθεια και ούτε δηλητήριο δεν θα τους κάνουν χαλάλι οι (συμ)πολίτες να τους δώσουν, τόσο που ξεκόβουν από το υπόλοιπο κοινωνικό σώμα. Κάνοντας υπερβολική επίδειξη θράσους και αγριότητας που φέρνουν στο νου κάτι φιλοναζιστικά καθάρματα…


Προσθήκες του Εντευκτηρίου:

Διαβάστε εδώ την καταγγελία Γερμανού φοιτητή Erasmus για την άνευ λόγου κακοποίησή του από τα ΜΑΤ.

Και εδώ ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη (!) Βασίλης Κικίλιας, διαμαρτύρεται στους αστυνομικούς ― φυσικά, προτού γίνει υπουργός!

Πολυτεχνείο: πεισματικά αχώνευτο, ακατάτακτο, υπέρυθρο φάσμα της νεότητος

του Νίκου Ξυδάκη

πηγή: Facebook


[in memoriam]

Αισθανόμαστε να μας πλακώνει ένα ανοίκειο παρόν.

Κοιτάμε λοιπόν διαρκώς προς τα πίσω, στα τετελεσμένα, για να αντλήσουμε ολίγο νόημα, μήπως και με το νόημα του παρελθόντος φωτίσουμε τον ζόφο του παρόντος και φωτίσουμε τη σκολιά οδό προς το μέλλον. Το ξαναδιάβασμα του παρελθόντος μπορεί να είναι προωθητικό· το ίδιο και η επαναπροσέγγιση της παράδοσης, η οικείωσή της στη συγχρονία. Ετσι προχωρούν κοινωνίες και πολιτισμοί ― συναναστροφή με τους νεκρούς το έλεγε ο Ιωάννης Συκουτρής.

Αλλά ― υπάρχει πάντα ένα αλλά. Αλλά στη δική μας περίπτωση, του κλαψιάρη και έμφοβου νου, εμφιλοχωρεί ένας σοβαρός κίνδυνος: η αναψηλάφηση του παρελθόντος να οδηγεί είτε σε απεγνωσμένη εξωράιση και αφελή αγλαϊσμό του είτε σε δαιμονοποίησή του είτε σε βιαστικές έως γελοίες αναθεωρήσεις ― με κοινό παρανομαστή πάντα έναν τερατώδη αναχρονισμό, να προβάλλουμε τους φόβους και τους πόθους μας στο παρελθόν για να του δίνουμε το σχήμα του παρόντος.

Ο αναθεματισμός της Μεταπολίτευσης ως δεξαμενής αρνητικών ρευστών και τοξικών βλαστών, είναι μια τέτοια ατυχής δαιμονοποίηση. Οχι αξιολόγηση, κριτική, αποτίμηση· η Μεταπολίτευση, συμπαγώς και αδιαφοροποίητα, στέλνεται στη χωματερή της ιστορίας. Φυσικά μαζί της θάβουμε τους εαυτούς μας, όπως και όσο υπήρξαμε στη δημόσια σφαίρα.
Το ίδιο και το Πολυτεχνείο: μετά σαράντα χρόνια είναι δύσκολο να καταταγεί στα τρέχοντα ιδεοψυχολογικά σχήματα, αντιστέκεται πεισματικά. Αντί λοιπόν να το κατανοήσουν στο ιστορικό του πλαίσιο και να το ενσωματώσουν σε μια δυναμική αυτογνωσίας, κάποιοι απελπισμένοι αναθεωρητές το μικραίνουν, το χαμηλώνουν, το λοιδωρούν, κυρίως το μεταχρονολογούν, το αναχρονίζουν, για να μπορέσουν υποθέτω να το δουν στο μπόι τους, κι έτσι βολικά χαμηλοαναχρονισμένο να χαρακτηριστεί εργαλειακά ή και καφενειακά ως πηγή των παρόντων δεινών του έθνους κ.λπ. κ.λπ.

(Ο ύπνος της λογικής γεννάει τέρατα, 19 Νοεμβρίου 2013)

Γιώργος Κηρύκου (1955-1993)

της Βασιλικής Μετατρούλου

Μια απ’ τις πολλές ιστορίες των άγνωστων “ανώνυμων” ανιδιοτελών αγωνιστών του Πολυτεχνείου

Ονομαζόταν Γιώργος Κηρύκου, καταγόταν από την Ικαρία, ένα από τα 5 παιδιά της οικογένειάς του, και το 1973 ήταν 18 χρονών.Είχε έλθει στην Αθήνα να βρει την τύχη του και δούλευε περιστασιακά οικοδόμος και ελαιοχρωματιστής. Η μεγάλη του αγάπη, όμως, ήταν η μουσική και η κιθάρα. Εραιστέχνης μουσικός, έφτιαχνε στιχάκια και τα έντυνε με τα ακόρντα της κιθάρας του.

Η φωτογραφία που τον δείχνει ανεβασμένο στην πύλη του Πολυτεχνείου, ανεμίζοντας την ελληνική σημαία και φωνάζοντας συνθήματα “Κάτω η χούντα” και “Επανάσταση λαέ“, είναι πασίγνωστη. Τότε ήταν αρραβωνιασμένος με μια φοιτήτρια.

Μετά τα γεγονότα, συνελήφθη από τα όργανα της χούντας, κρατήθηκε στο Χαϊδάρι και βασανίστηκε. Οι γονείς του είχαν χάσει τα ίχνη του, δεν ήξεραν εάν είναι ζωντανός ή όχι. Τελικά, κατάφερε να επικοινωνήσει με την αρραβωνιαστικιά του μέσω ενός φαντάρου, κι εκείνη έσετιλε γράμμα στην Ικαρία για να πει στην οικογένεια ότι είναι ζωντανός.

Αργότερα μπαρκάρισε στα καράβια, ξαναγύρισε γιατί ήταν “παράνομος”, πήγε στην Αμερική, παντρεύτηκε, έκανε έναν γιο, και δούλευε μουσικός στην Αστόρια. Χώρισε, γύρισε στην Ικαρία στην μάνα του και στις αδελφές του, έκανε έναν δεύτερο γάμο, και έκανε μαθήματα κιθάρας σε παιδιά. Το παρατσούκλι του ήταν “Αλμπάνο“

Το καλοκαίρι του 1993, με τις φοβερές πυρκαγιές στο νησί που κόστισαν 13 νεκρούς, σε ηλικία 38 ετών, μαζί με δυο φίλους του, βοηθούσε να αντιμετωπιστεί η καταστροφή. Οταν άκουσε για 4 γέροντες εγκλωβισμένους που κινδύνευε η ζωή τους, πήγε εκεί. Προσπάθησε να σώσει μια γριούλα από την φωτιά, την πήρε στην πλάτη του για να την μεταφέρει, όμως ο αέρας άλλαξε κατεύθυνση και η φωτιά γύρισε. Εγκλωβίστηκαν όλοι εκεί, κι εκεί έχασε τη ζωή του.


Αυτή ήταν, εν συντομία, η ιστορία του Γιώργου Κηρύκου. Αλλά δεν είναι η ιστορία του Γιώργου Κηρύκου μόνο. Είναι και η ιστορία των χιλιάδων άγνωστων “ανώνυμων” ανιδιοτελών αγωνιστών του Πολυτεχνείου, που ποτέ δεν ζήτησαν τίποτε και ποτέ δεν εξαργύρωσαν εκείνους τους αγώνες.




Επίσης, από το www.left.gr:

# Σπάνια μπροσούρα: [Αυτόνομη Πρωτοβουλία Πολιτών] – Νοέμβρης 1973 Εξι χρόνια αρκετά Δεν θα γίνουν εφτά, 1979
http://xyzcontagion.wordpress.com/2012/11/16/mprosoura-exi-xronia-arketa/

# Παράνομη έγχρωμη αφίσα της ΚΝΕ με τα ονόματα των νεκρών του Πολυτεχνείου, Δεκέμβριος 1973
http://xyzcontagion.wordpress.com/2011/04/05/paranomi-afisa-kne/

# Οταν ο Νίκος Χατζηνικολάου, μέλος της ηγεσίας της ΟΝΝΕΔ, ζητούσε την κατάργηση του εορτασμού του Πολυτεχνείου
http://xyzcontagion.wordpress.com/2011/02/28/nikos-xatzinikolaou-polytexneio-2/

# Ιάσονας Χανδρινός – «ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-Πολυτεχνείο», «ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-Μελιγαλάς»: Το ΕΑΜ στην πολιτική μνήμη και συνθηματολογία (άρθρο στον “Δρόμο της Αριστεράς” 2011-09-17) και μια παραπομπή στο ιστολόγιό μας
http://xyzcontagion.wordpress.com/2011/09/17/iasonas-xandrinos-eam-elas-meligalas/

# Εάν θέλετε να διαβάσετε την πραγματική γνώμη του ιστολογίου μας για το ζήτημα της στάσης των οργανώσεων του ΚΚΕ στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, μπορείτε να δείτε εδώ μια συζήτηση με αρκετά αναλυτικά σχόλια από εμάς, στο φιλικό μας ιστολόγιο του συντρόφου “πίσω από το τείχος” Ηρόδοτου. Δεν έχουμε μεταφέρει αλλού τη συζήτηση, καθώς είναι προτιμότερο να υπάρχει εκεί μαζί με τα επιχειρήματα των φίλων του ΚΚΕ και της ΚΝΕ. Αποδεικνύεται η πλαστότητα της υποτιθέμενης “ανακοίνωσης της ΣΕ του Πολυτεχνείου” ενώ παρατίθεται και η αυθεντική ανακοίνωση, μαζί με όλα τα στοιχεία που συνηγορούν στη θέση μας: Η υπόθεση της “Πανσπουδαστικής Νο#8″ έπρεπε να αφεθεί στη λήθη της και κακώς έκανε η ΚΝΕ που την επανέφερε ως δήθεν “ντοκουμέντο” το 2004. Ολη η συζήτηση εδώ:
Ο μύθος γύρω από το φύλλο της “Πανσπουδαστικής” Νο 8


# Bonus Track (με το μαλακό και με μεγάλη προσοχή και κριτική στάση!!!): # Η ΚΝΕ καταδικάζει το φύλλο Νο#8 της “Πανσπουδαστικής” και τη θεωρία για τους «350 προβοκάτορες της ΚΥΠ»!!!
http://xyzcontagion.wordpress.com/2011/04/01/kne-katadikazei-panspoudastiki/

Γιάννης Σκαραγκάς: Σε α΄ πρόσωπο

του Γιάννη Σκαραγκά

πηγή: http://diastixo.gr

Άιοβα, 2008. «Ο ουρανός που ονειρεύτηκες» δεν υπάρχει ακόμα ως τίτλος και το αγγλικό χειρόγραφο που δουλεύω, στο πλαίσιο της υποτροφίας μου στις ΗΠΑ, γράφει στην πρώτη σελίδα: Prime Numbers. Πρώτοι Αριθμοί, δηλαδή αυτοί που έχουν φυσικούς διαιρέτες μόνο τον εαυτό τους και τη μονάδα.

Πρώτοι αριθμοί, γιατί την ίδια αφόρητη μοναξιά κουβαλάνε και ο εαυτός σου και η μονάδα. Πρώτοι αριθμοί, γιατί δεν υπάρχει διαστροφικότερη επιβεβαίωση της μοίρας από την προμελετημένη πιθανότητα επαφής – να μοιράζεσαι υποχρεωτικά ανάμεσα σε σένα και στο ένα, με ένα σύφωνο απόσταση, και ο κόσμος να σου φεύγει από τα χέρια και να σε κρίνει από μακριά. Αυτός είναι ο κόσμος του βιβλίου Ο ουρανός που ονειρεύτηκες.


Έχω διάφορους επιμελητές, και για το χειρόγραφό μου και για τη θεατρική του διασκευή που θα ανέβει στη Νέα Υόρκη το 2009. Έχω διάφορους επιμελητές, γιατί στις ΗΠΑ όλοι κάνουν επιμέλεια για όλους και όλοι έχουν άποψη για όλα –μετά τη Λίμαν Μπράδερς και την οκταετία Μπους, η άποψη μοιάζει να είναι η ελάχιστη ελπίδα για αλλαγή που τους έχει απομείνει– και όλοι έχουν διάθεση και χρόνο να αναλύσουν τα πάντα, εκτός από μένα που πρέπει να τηρήσω μια συμφωνία: μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου οφείλω να έχω παραδώσει την τελική μορφή του θεατρικού έργου για να ξεκινήσουν οι οντισιόν στη Νέα Υόρκη.

Το θεατρικό κείμενο είναι έτοιμο εδώ και μία βδομάδα, αλλά έχω γράψει δύο φινάλε και με προβληματίζει η διαφωνία ανάμεσα στους δύο επιμελητές που εμπιστεύομαι περισσότερο, και που δυστυχώς αναιρούν ο ένας τον άλλο. Η Τζ. πιστεύει ότι η πρωταγωνίστρια της ιστορίας οφείλει να εκδικηθεί, για την αποκατάσταση της ηθικής τάξης, ενώ ο Ντ. ισχυρίζεται ότι μόνο το ενδεχόμενο της συγχώρεσης της προσδίδει θετικά χαρακτηριστικά και αποκαθιστά το περί δικαίου αίσθημα σε αυτό το έργο.

Η Τζ. επικαλείται τη φεμινιστική θεωρία για τη σύνθεση στερεοτυπικών γυναικείων χαρακτήρων από άντρες συγγραφείς· υπονοεί ότι η δραματουργική ηθική του Ντ. είναι σεξιστική και δεν δημιουργεί γυναικείους χαρακτήρες, αλλά καρικατούρες.
Ο Ντ., από την άλλη, με την αξιοσέβαστη συγγραφική και ακαδημαϊκή του καριέρα, δεν βρίσκει κανένα δραματουργικό νόημα στην αυτοδικία μιας γυναίκας που ευθύνεται για τη συντριβή της και που έχει προκαλέσει το κακό που της συνέβη.

Διαλέγω τελικά το φινάλε που προτιμά η Τζ. και για όσο διαρκούν οι παραστάσεις, επαληθεύεται η άποψή της. Το κοινό έχει ανάγκη να δει την πρωταγωνίστρια να τιμωρεί τον διώκτη της και να εκδικείται για την κακοποίηση που υπέστη. Οι θεατές μοιάζουν τόσο απορροφημένοι από τις ανατροπές της ιστορίας, που δεν τους ενδιαφέρει καμία υπέρβαση.
Έναν χρόνο αργότερα, όμως, ο Γκρασέ απορρίπτει το χειρόγραφο στο Παρίσι και η υπεύθυνη αναφέρει ότι τα «ηθικά ζητήματα» του βιβλίου και η έλλειψη τιμωρίας (της πρωταγωνίστριας) ενόχλησαν το αναγνωστικό τμήμα του εκδοτικού.

Έχουν αλλάξει πολλά από τότε. Το μυθιστόρημα Ο ουρανός που ονειρεύτηκες δεν είναι για μένα απλώς το καινούργιο μου βιβλίο. Έχει γραφτεί τόσες φορές πριν βρει το σπίτι του στις Εκδόσεις Κριτική, που δεν ξέρω αν ωρίμασα εγώ με αυτό το μυθιστόρημα ή αν αυτό ωρίμασε μαζί μου. Είναι συγκινητικό να μιλάμε για την ηθική των ηρώων σαν να κρίνουμε πραγματικούς ανθρώπους που μεγαλώνουν μαζί μας. Δεν έχει να κάνει με συντηρητισμό, αλλά με το γεγονός ότι οι ήρωες είναι τα οχήματά μας μέσα στις ανθρώπινες ιστορίες· ο χαρακτήρας τους είναι στην ουσία η δική μας οπτική γωνία μέσα σε έναν κόσμο απεριόριστων πιθανοτήτων και εκδοχών, που θα μπορούσαν να μας συμβούν την επόμενη στιγμή, και αυτή η σύνδεση –το κοινό κορμί– ακριβώς επειδή είναι τόσο απροκάλυπτα ερωτική, αξίζει να έχει και καλές προθέσεις.

Οι ήρωες δεν οφείλουν να έχουν πάντα δίκιο, ούτε να επαναφέρουν την κάθε είδους τάξη. Οφείλουν όμως να αγωνίζονται. Ακόμα και όταν δεν μπορούν. Ακόμα και όταν το μόνο το οποίο μπορούν να προσφέρουν στον κόσμο είναι το περίσσευμα των προθέσεών τους – αυτό το ευάλωτο και βασανιστικό «κάτι παραπάνω» που, είτε λόγω ατολμίας είτε λόγω γενναιοδωρίας, τους κάνει να κατεβάζουν το κεφάλι για να βάλουν ένα τέλος και στον κύκλο του κακού και στις ιστορίες απώλειας.

Γιάννης Σκαραγκάς

Ο ουρανός που ονειρεύτηκες

Εκδόσεις Κριτική

264 σελ.

Τιμή € 11,00

Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;

της Πόλυς Κρημνιώτη

πηγή: http://www.avgi.gr

ην ώρα που η ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού παίζει τρίλιζα στην Αμφίπολη, και ο ίδιος ο υπουργός περιφερόμενος από κανάλι σε κανάλι εικοτολογεί για την ταυτότητα του σκελετού, ο νέος Οργανισμός αποδομεί την Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Σκηνές καθημερινής τρέλας εκτυλίσσονται στις συγχωνευμένες εφορείες αρχαιοτήτων αυτές τις 18 πρώτες ημέρες εφαρμογής του "ευφάνταστου" πονήματος. Προϊστάμενοι χωρίς δικαίωμα υπογραφής ανήμποροι να διεκπεραιώσουν τη γραφειοκρατία ρουτίνας, σηκώνουν τα χέρια ψηλά, μεγάλα έργα εκτελούνται χωρίς επιστημονική παρακολούθηση αρχαιολόγων καθώς οι συμβάσεις τους έληξαν και δεν υπάρχει υπηρεσία να τους επαναπροσλάβει, το προσωπικό των έργων ΕΣΠΑ απολύεται γιατί δεν υπάρχει τρόπος ανανέωσης των συμβάσεών τους από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, επιστημονικές τεκμηριώσεις έργων αδυνατούν να πραγματοποιηθούν λόγω μετακίνησεων των υπεύθυνων αρχαιολόγων σε άλλη Εφορεία, πολίτες αναζητούν εις μάτην αιτήσεις που είχαν υποβάλει ακριβώς πριν από την έναρξη του νέου Οργανισμού, Εφορείες και τμήματα αναζητούν τους νέους προϊσταμένους τους ενώ άλλοι προϊστάμενοι απελπισμένοι ψάχνουν να στεγάσουν τις νέες υπηρεσίες τις οποίες καλούνται να δημιουργήσουν, τα κονδύλια του τακτικού προϋπολογισμού έχουν παγώσει εντελώς αφού είναι αδύνατο να εκταμιευτούν από τις νέες εφορείες. Αυτά είναι μερικά μόνο από τα τεράστια προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί στις Εφορείες και τις υπηρεσίες του ΥΥΠΟΑ σε όλη την Ελλάδα.
Ενδεικτική είναι η περίπτωση ανασκαφής ελληνιστικού κτηρίου στο πλαίσιο δημόσιου έργου στη Χαλκιδική η οποία καθυστερεί αφού ο υπεύθυνος για το έργο αρχαιολόγος που επρόκειτο να τεκμηριώσει επιστημονικά και να εισηγηθεί για την τύχη των αρχαιοτήτων έχει τοποθετηθεί σε άλλη Εφορεία.

Χαρακτηριστική είναι η κατάσταση που επικρατεί στην 1η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων όπου όλο το αρχείο της, έντυπο και ηλεκτρονικό, πρέπει να χωριστεί σε τρία μέρη προκειμένου να κατανεμηθεί στις τρεις νέες Εφορείες της Αττικής. Είναι εύλογο ότι μέχρι να ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία κανένας πολίτης που έχει υποβάλλει αντίστοιχο αίτημα δεν θα εξυπηρετηθεί.

Ο μεγάλος παραλογισμός ωστόσο σημειώνεται στο γεγονός ότι ενώ το υπουργείο Πολιτισμού εγκαταλείπει κτήρια που στέγαζαν υπηρεσίες του στην Πλάκα παραχωρώντας τα στο ΤΑΙΠΕΔ, στεγάζει τη νέα Εφορεία Α. Αττικής, Πειραιώς και Νήσων σε απαλλωτριωμένη πολυκατοικία κοντά στο Μουσείο του Πειραιά, η οποία πρόκειται να κατεδαφιστεί, στο πλαίσιο αναμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου του μουσείου!
Από την άλλη σιγή ιχθύος τηρεί η πολιτική ηγεσία του υπουργείου για το άνοιγμα της έκθεσης για τον Ελ Γκρέκο που προετοιμάζεται πάνω από έναν χρόνο στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο. Ο διεθνής διαγωνισμός για τη μεταφορά των εκθεμάτων ουσιαστικά ακυρώθηκε καθώς το μουσείο με την εφαρμογή του νέου Οργανισμού δεν δικαιούται πλέον να διενεργεί διαγωνισμούς το κόστος των οποίων υπερβαίνει τις 15.000 ευρώ και έτσι τα προγραμματισμένα για τις 19 Νοεμβρίου εγκαίνια της έκθεσης μετατίθενται σε άγνωστη ημερομηνία.

Είναι πλέον φανερό ότι ανάμεσα στην εικονική αναζήτηση του Μεγαλέξανδρου και την πραγματική κατάσταση που επικρατεί στις υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ, η αποκωδικοποίηση του DNA της ηγεσίας του υπουργείου έχει δώσει ήδη την ταυτότητα της πολιτιστικής πολιτικής αυτής της κυβέρνησης. Άλλως πως, στην ερώτηση των θρύλων αν ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος, η γοργόνα η αδελφή του, απαντά πλέον: ο βασιλιάς ιδιώτης ζει και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει.

Μάνος Χατζιδάκις: [Για το Πολυτεχνείο]

Οι εθνικές γιορτές έχουν καταλήξει να είναι τελετουργίες χωρίς αντίκρισμα και με αμφιλεγόμενο περιεχόμενο. Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου είναι πρόσφατα ―γιορτάζουμε μόλις τη 12η επέτειο― κι όμως μοιάζει η γιορτή σαν τον χρυσό σταυρό που κοσμεί τους λαιμούς νεαρών ερωτιδέων ή ηλιοκαμένων καμακιών. Καμιά επαφή με το ουσιαστικό περιεχόμενο του σταυρού. Στολίδι, ένταση του αισθησιασμού. Έτσι και οι γιορτές του Πολυτεχνείου κατέληξαν σε εκτόνωση, σε κομματικό σφετερισμό και σε συνθήματα άσχετα από το ιδεολογικό περιεχόμενο των γεγονότων που η μνήμη τους συνέθεσε τους επί «εθνικού» επιπέδου εορτασμούς της επετείου (...).

12η σήμερα, 30ή αύριο, 50ή και θα χαθεί μες στην ανυποληψία των μελλοντικών στολών και επετείων με μερικά λογύδρια στα σχολεία και παρελάσεις στους ασφαλτοστρωμένους δρόμους των ενόπλων δυνάμεων, διαλοστέλνοντας οι στρατιώτες τη γιορτή και την ταλαιπωρία των παρελάσεων. (...)

Όμως το τραγικό δεν είναι αυτό. Το τραγικό είναι που κάθε κυβέρνηση βρίσκει τον τρόπο να συνδεθεί κατευθείαν με τις επετείους αυτές, αγνοώντας τα αληθινά μηνύματα των γεγονότων που τις συνέθεσαν. (...)

Τα γεγονότα της 17ης Νοεμβρίου μας παρέχονται με περισσότερες λεπτομέρειες γι’ αυτούς που επέζησαν παρά γι’ αυτούς που χάθηκαν οριστικά. Οι εναπομείναντες παρελαύνουν επικεφαλής, βγάζουν λόγους, πραγματοποιούν τηλεοπτικές συνεντεύξεις και δεν τους άκουσα ούτε μια φορά να μνημονεύουν αυτούς που χάθηκαν οριστικά, που δεν είναι σε θέση να μιλήσουν σήμερα.

Έτσι, έρχεται η σειρά να δούμε από κοντά το τραπέζι ενός Ινδιάνου που αμέριμνος με την παραδοσιακή τεχνική αμύνης, υπερασπιζόταν το σπιτικό του και τον τόπο του από τους εισβολείς, ήσυχος για το δίκαιό του και για τον Θεό του. Όμως οι πιονέροι με τον δικό τους Θεό κατασκευάσανε ένα δικό τους δίκαιο και κατέκτησαν τους Ινδιάνους. Κι αφού τους εξαφάνισαν, άρχισαν να γυρίζουν ταινίες με το δίκαιο αμφίρροπο ανάμεσα στους Ινδιάνους και τους Αμερικανούς στρατιώτες. Όμως η κατάληψη είχε επιτελεστεί. Η Αμερική στους Αμερικανούς. Και η 17η Νοεμβρίου στους επιζήσαντες. Αύριο ―καθόλου απίθανο― μια μελλοντική δικτατορία να οικειοποιηθεί την επέτειο του Πολυτεχνείου ως σύμβολο αντιστάσεως εναντίον των αντιπάλων της. Μήπως δεν έγινε παρόμοια πλαστοπροσωπία στα ανατολικά «σοσιαλιστικά» κράτη; Αγώνες νέων παιδιών μήπως δεν έγιναν σύμβολο εορτασμού τυραννικών καθεστώτων; Τα ’χουμε δει αυτά και τα ’χουμε ―αλίμονο― συνηθίσει (...).
Δεν είχα καλά, καλά τελειώσει το σχόλιο αυτό και ήλθε η είδηση. Ένας αστυνομικός, σκότωσε τον δεκαπεντάχρονο Μιχάλη Καλτέζα. Κατασκευάζεται ήδη σενάριο με βάση το κατά πόσον ο νεαρός δεκαπεντάχρονος ήταν ή δεν ήταν «επικινδύνος» αναρχικός. Ώστε η κτηνωδία του αστυνομικού να γίνει νόμιμη άμυνα...

Μάνος Χατζιδάκις

(Αποσπάσματα από άρθρο με τίτλο ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΕΣ ή ΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΤΟΥ ΙΝΔΙΑΝΟΥ, που δημοσιεύτηκε αρχικά στο περιοδικό «Τέταρτο», τευχ. 8, Δεκέμβριος 1985, και συμπεριλήφθηκε αργότερα στη συλλογή κειμένων του Μάνου Χατζιδάκι «Ο καθρέφτης και το μαχαίρι» από τις Εκδόσεις Ίκαρος.)

Photo © αρχείο Mάνου Χατζιδάκι
http://www.manoshadjidakis.gr/
https://twitter.com/ManosHadjidakis

Μεταξύ επιβίωσης και ανατροπής: το μάθημα του Τοκβίλ

του Νικόλα Σεβαστάκη

πηγή: http://enthemata.wordpress.com (4.12.2011)

Σε ένα γράμμα του από τον πρώτο καιρό της εξουσίας του «Ναπολέοντος του Μικρού» –κατά τον σαρκαστικό χαρακτηρισμό του Ουγκώ για τον Λουδοβίκο Ναπολέοντα τον Τρίτο–, ο Τοκβίλ σημειώνει: «Σχεδόν ποτέ δεν σπάμε ένα καθεστώς πραγμάτων όταν αυτό βρίσκεται στην πιο μισητή του φάση, αλλά όταν, αρχίζοντας κάπως να βελτιώνεται, επιτρέπει στους ανθρώπους να αναπνέουν, να σκέφτονται, να επικοινωνούν τις σκέψεις τους και να μετρούν την έκταση των δικαιωμάτων και των δυστυχιών τους. Τότε λοιπόν το βάρος της κατάστασης, αν και μικρότερο, φαίνεται ανυπόφορο».[1]

Σε αυτές τις γραμμές, ο πολιτικός στοχαστής Τοκβίλ επαναλαμβάνει την υπόθεση την οποία έχει εξετάσει και στο βιβλίο του για τη Γαλλική Επανάσταση και το Παλαιό Καθεστώς. Κι εκεί υποστήριζε ότι η Επανάσταση δεν ξέσπασε στις περιοχές όπου οι «μεσαιωνικοί θεσμοί» ήταν περισσότερο ζωντανοί και ισχυροί, αλλά εκεί όπου αυτοί οι θεσμοί είχαν ήδη ξεθυμάνει: «Τα δεσμά τους έγιναν περισσότερο αβάσταχτα εκεί όπου ήταν στην πραγματικότητα λιγότερο βαριά».

Για να έλθουμε στο σήμερα, ακόμα και μετριοπαθείς φωνές όπως αυτή του Χάμπερμας αισθάνονται την ανάγκη να μιλήσουν για τον νέο πολιτικό δεσποτισμό που διαγράφεται στην Ευρώπη. Αλλά η γενική κατεύθυνση προς την αυταρχική «δημοσιονομική διακυβέρνηση» (αυτό είναι το δικό μας είδος δεσποτισμού) συμπίπτει με την όξυνση της κοινωνικοοικονομικής κρίσης, με σημαντικά προβλήματα υλικής επιβίωσης και αξιοπρέπειας για μεγάλα τμήματα της κοινωνίας. Τα πλήγματα στους πολιτικούς θεσμούς της λαϊκής κυριαρχίας επέρχονται, με καταιγιστικούς ρυθμούς, με τις λαϊκές τάξεις και ένα μεγάλο κομμάτι των μεσαίων στρωμάτων να παλεύουν με το αδιανόητο, να καταπίνουν τη βιοτική τους οπισθοδρόμηση και τη διάλυση των προοπτικών τους για εργασία και ικανοποιητική αμοιβή.

Σε αυτές τις συνθήκες καλείται κανείς να σκεφτεί την ανατροπή αυτής της πορείας και όσων την εκπροσωπούν μέσα στην πολιτική τάξη και στα άλλα κέντρα λήψης των αποφάσεων. Δεν υπάρχουν πια δικαιολογίες για να μην αναγνωρίζει, ακόμα και ένας φιλελεύθερος με την μη υποκριτική έννοια του όρου, για να μην βλέπει πού πάει το πράγμα: προς μια ζοφερή κατάσταση όπου κάθε δικαίωμα, κάθε μικρή ελάφρυνση της ύπαρξης θα πρέπει να συνοδεύεται από τα απαραίτητα δικαιολογητικά προς τους λογής «κομισάριους» της καπιταλιστικής εξυγίανσης. Μόνο οι δικοί μας επαρχιώτες και αφάνταστα ετεροχρονισμένοι «φιλελεύθεροι» εξακολουθούν να πίνουν νερό στο όνομα αυτής της προσαρμογής στο αδιανόητο.

Μέχρις όμως να υπάρξει η ανατροπή ή έστω η αναστροφή της πορείας, ο κόσμος πρέπει να σταθεί στα πόδια του. Από ένα σημείο και έπειτα, το να επικοινωνεί απλώς τα άγη του, να μοιράζεται τα παθήματα και τις εμπειρίες του με τους άλλους, δεν προσφέρει ανάσα στον ίδιο αλλά σε όσους κυβερνούν με την απειλή του χειρότερου. Πέρα από τη γενική απογραφή των κινδύνων και των απειλών –που βέβαια είναι χρήσιμη για να μην υπάρχουν αυταπάτες–η συγκυρία χρειάζεται την ανακούφιση της καθημερινότητας. Η ελάφρυνση των κοινωνικών δεινών μέσα από την οργάνωση της αυτοάμυνας όσων πλήττονται, μέσα από πολιτικές της αλληλεγγύης δεν είναι παραίτηση από την πολιτική ούτε αφελής και στρεψόδικος εναλλακτισμός. Συνιστά τη μοναδική δυνατότητα για να κρατηθεί ζωντανή η αυτοπεποίθηση των ανθρώπων, για να μην παραδοθεί όλη η κοινωνία στον νόμο της κατάθλιψης και της συναισθηματικής αγανάκτησης στα καφενεία και στα διαδίκτυα. Τηρουμένων των αναλογιών, η έξοδος από το κράτος των νέων δεσποτισμών δεν θα έλθει αιφνιδίως με την «Επανάσταση», αφού πρώτα θα έχει ολοκληρωθεί ο κύκλος της αναμόρφωσης διά της λιτότητας και οι θεσμικές του (αντι)μεταρρυθμίσεις.

Όσοι ταυτίζουν την συνειδητοποίηση της ανατροπής με την όξυνση και την επέκταση των κοινωνικών δεινών ξεχνούν ότι ο περιορισμός και η ελάφρυνση του «δεσποτισμού» είναι ήδη η αρχή της ήττας του, η ρωγμή που μπορεί να οδηγήσει στην πτώση του. Έτσι, για παράδειγμα, πρέπει να εκτιμήσουμε πολιτικά όλες τις ενέργειες, νομικές ή κινηματικές, θεσμικές ή «πολιτικής ανυπακοής», που φανερώνουν την ένταση ανάμεσα σε έναν κοινωνικό θεσμό και στη νεοφιλελεύθερη νόρμα, ανάμεσα σε μια περιοχή του βίου και στην απόπειρα κατάληψης αυτής της περιοχής από τη «διακυβέρνηση του κράτους και των αγορών». Στο πανεπιστήμιο μπορεί να συναντήσει κανείς τέτοιες ενέργειες ακόμα και από την πλευρά ανθρώπων που δεν έγιναν ξαφνικά ριζοσπάστες, αλλά καταλαβαίνουν καλά το πού οδηγεί η αυταρχική διακυβέρνηση σε συνδυασμό με τον οικονομικό στραγγαλισμό της ανώτατης εκπαίδευσης. Και σε μια σειρά από άλλα ζωντανά μέτωπα, η προστασία του εισοδήματος και της επιβίωσης των ανθρώπων, αποκτά πια ξεχωριστή σημασία: δεν δημιουργεί, φυσικά, ελεύθερες από Μνημόνια περιοχές ούτε πραγματικές «αντιεξουσίες»· δίνει όμως το μέτρο για τη δύναμη των ανθρώπων να περιορίζουν το κόστος της κρίσης και να μην αποδέχονται το συλλογικό ακρωτηριασμό τους.

Μια τέτοια στρατηγική ανακούφισης και προστασίας δεν υποτιμά τις μικρές νίκες χάριν της φαντασίωσης του μεγάλου συντριπτικού πλήγματος στον αντίπαλο. Διατηρώντας τη θεμελιώδη πεποίθηση ότι η αρχιτεκτονική του νέου δεσποτισμού δεν επιδέχεται βελτιώσεις, ότι πρέπει δηλαδή να ανατραπεί το ίδιο το Παράδειγμα και όχι απλώς οι πιο βάναυσες όψεις του, πρέπει να προσέξουμε, παρ’ όλα αυτά, τις αντοχές των ανθρώπων, να απαντήσουμε στα επείγοντα, να φροντίσουμε τα τραύματα χωρίς να περιμένουμε πότε θα ηχήσουν οι κανονιές από το θωρηκτό Αβρόρα. Αυτή η στάση ορίζει και την πραγματική αριστερή ευθύνη πέρα και έξω από τους κήνσορες της «υπευθυνότητας» που ταυτίζουν τον ρεαλισμό με την εθελούσια παραίτηση και την νομιμοφροσύνη στους κανονισμούς του νεοφιλελεύθερου εργοστασίου, αυτού του εργοστασίου το οποίο αποτελεί τη μοναδική πρόταση των κυρίαρχων δυνάμεων της Ευρώπης προς τους λαούς της.

Ο Νικόλας Σεβαστάκης διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ

---

[1] Επιστολή στον Pierre Freslon, στο Alexis de Tocqueville, Lettres choisies. Souvenirs, Quarto, Gallimard, Παρίσι 2003, σ. 1084.