Γιάννης Καρατζόγλου: Ο αφανισμός των Θεσσαλονικέων εβραίων της Γαλλίας (1942-1944)

Φόρτωση Εβραίων στα τρένα για εκτόπιση.

Γιάννης Καρατζόγλου

Ο αφανισμός των Θεσσαλονικέων
εβραίων της Γαλλίας (1942-1944)

Ένα Kadish για τους δικούς μας «Γάλλους»

Πρόλογος: Στράτος Δορδανάς

Θεσσαλονίκη

Εκδόσεις Επίκεντρο 2014

352 σελ.

τιμή 18,00 ευρώ

Γερμανική Κατοχή, Παρίσι  16 Ιουλίου 1942. Χειμερινό Ποδηλατοδρόμιο. Χιλιάδες Παριζιάνοι εβραίοι έχουν συλληφθεί από την αστυνομία κι έχουν οδηγηθεί με λεωφορεία μέσα στο Ποδηλατοδρόμιο.

«Τριγύρω απέξω από το κτίριο, σταθμεύουν φορτηγά και λεωφορεία. Οπλισμένοι Γάλλοι χωροφύλακες απαγορεύουν την πρόσβαση στους περίεργους που ρωτούνε τι συμβαίνει. Άντρες και γυναίκες [...] προσπαθούν να [...] δούνε πώς μπορούν να βοηθήσουν αυτούς τους γέροντες , τις γυναίκες και τα παιδιά που κλαίνε […].

Φεύγουν στη Γερμανία, για να δουλέψουν

― Για να δουλέψουν; Μα, με τα πιτσιρίκια; Αυτοί ακόμα και μωρά έχουν μαζί τους! [...]

Μέσα στο Ποδηλατοδρόμιο, ένας πατέρας προσπαθεί να εξηγήσει στον επτάχρονο γιό του τι συμβαίνει αλλά και να δώσει μιαν απάντηση στις ερωτήσεις του μικρού.

― Πες μου μπαμπά, πες μου γιατί είμαστε σ' αυτό το γήπεδο; Γιατί είμαστε έτσι στοιβαγμένοι, γιατί όλοι είναι θλιμμένοι,(…), γιατί δεν έχουμε τίποτα να φάμε; Πες μπαμπά, γιατί η μαμά και η αδελφή μου δεν είναι μαζί μας, γιατί μπαμπά;

― Αγόρι μου, είσαι επτά χρονών πια, πρέπει να σου εμπιστευτώ ένα μυστικό, είσαι σε θέση να το κρατήσεις; […].

― Λοιπόν, τώρα αγόρι μου, να το το μυστικό: Η μεγάλη μέρα της αναχώρησης ορίστηκε για αύριο. Θα φύγουμε όλοι μαζί, με το τραίνο μέχρι τη Μασσαλία, έπειτα με πλοίο για το Πιτσιπόι, την άγνωστη χώρα που μας περιμένει.

― Πιτσιπόι; Αστείο όνομα, μπαμπά.»

Έτσι περιγράφει ο Samuel Beer, τον οποίο ο πατέρας του έσπρωξε την τελευταία στιγμή πριν την επιβίβαση προς μιαν άγνωστη γυναίκα, για να τον αρπάξει εκείνη από το χέρι και να απομακρυνθούν γρήγορα μαζί προς τη σωτηρία. Ο μικρός Σαμουήλ έμεινε όλα τα χρόνια της Κατοχής με την οικογένεια που τον φιλοξένησε και βέβαια δεν γνώρισε ποτέ το Πιτσιπόϊ. Δεν είδε όμως ξανά τον πατέρα του, τη μητέρα του και την αδελφή του, που βρήκαν τον θάνατο στο Άουσβιτς. Και βέβαια, το Πιτσιπόι δεν υπάρχει πουθενά στον χάρτη της Ευρώπης. Ούτε θα δώσει απάντηση με γεωγραφικούς όρους το Google, αν ψάξει κανείς για τη λέξη «Πιτσιπόι». [...]

Εβραίοι συλληφθέντες σε αναμονή της εκτόπισης.

Ο λόγος της συγγραφής αυτής της μελέτης εδράζεται στο γεγονός ότι στην Ελλάδα ελάχιστα είναι γνωστή η τύχη των εβραίων που είχαν μεταναστεύσει από την Ελλάδα για να εγκατασταθούν πριν απ’ τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στη Γαλλία οι οποίοι συνελήφθησαν και εκτοπίστηκαν από το 1942 μέχρι το 1944 στο Άουσβιτς και σε άλλα μικρότερα στρατόπεδα εξόντωσης, ακολουθώντας ακριβώς την ίδια μοίρα με τους ομόθρησκους τους της Ελλάδος, δηλαδή την εξολόθρευση τους. Οι μέχρι τώρα εκδόσεις βιβλίων για τον ελληνικό εβραϊσμό όπως και τα πρακτικά διαφόρων Συνεδρίων για το ίδιο θέμα, δεν ασχολούνται με αυτό το "άλλο" Ολοκαύτωμα. Καμία αναφορά γι αυτούς δεν υπάρχει ούτε στις δυο επίσημες εκδόσεις του Υπουργείου Εξωτερικών, για τους Έλληνες εβραίους και για τους Έ2ληνες στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου, εκδόσεις των ετών 1999 και 2009 αντίστοιχα. Ακόμα, οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι, σε αντίθεση με τους εβραίους που εκτοπίστηκαν από την Ελλάδα και κυρίως τους Σαλονικιούς, οι εκτοπισθέντες από τη Γαλλία σεφαραδίτες ελληνοεβραίοι, πλην ενός (του Μωρίς Μπενρουμπί) , δεν κατέγραψαν τις μαρτυρίες τους από την απέλαση τους στα στρατόπεδα του 3ου Ράιχ (σε αντίθεση με αρκετά βιβλία με μαρτυρίες εβραίων εκτοπισθέντων από τη χώρα αυτή, άλλων εθνικοτήτων) και έτσι η ιστοριογραφία στο σημείο αυτό χωλαίνει από την απουσία δημοσιευμένων μαρτυριών, που θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμες.  

Η παρούσα έρευνα ξεκίνησε από τις βάσεις δεδομένων από τη Γαλλία όπως αυτές αναφέρονται στο Παράρτημα, κυρίως του ιδρύματος Mémorial de la Shoah, με σημείο εκκίνησης τις καταστάσεις των σεφαραδιτών εβραίων από την Ελλάδα, την Τουρκία και τη Βουλγαρία που συνέθεσε η Mathilde Tagger. Στον αριθμό των  εκτοπισθέντων ελληνοεβραίων του γαλλικού αρχειακού υλικού προστέθηκαν και όλοι όσοι βρέθηκαν σε διάφορες άλλες βάσεις δεδομένων, όπως εκείνοι από το αρχείο του Yad Vashem και του Μουσείου Ολοκαυτώματος των Ηνωμένων Πολιτειών. Στην ως άνω καταγραφή προστέθηκαν επίσης όλα τα παιδιά τους, ανήλικα ή μη, γεννημένα είτε στην Ελλάδα είτε στη Γαλλία ή αλλού, που εκτοπίστηκαν μαζί με τους γονείς τους. Έτσι, ο συνολικός αριθμός ξεπέρασε τους 2.100. Η έρευνα συνεχίστηκε και ολοκληρώθηκε στα αρχεία της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, όπου μεταξύ άλλων, είχα την τύχη να μου τεθεί υπόψη ένας κατάλογος των εκτοπισθέντων ισπανο-εβραίων από τη Γαλλία, που περιείχε και τους "δικούς μας" ελληνοεβραίους, τον οποίο δημιούργησε ο φορέας Muestros Desaparesidos της Γαλλίας σε συνεργασία με το ίδρυμα  Mémorial de la Shoah το 2012, υπό τον τίτλο «Κατάσταση των εκτοπισθέντων Ισπανο-εβραίων της Γαλλίας με καταγωγή από την Ελλάδα». Ας σημειωθεί ότι ο κατάλογος αυτός διαβιβάστηκε με επίσημο έγγραφο του Υπουργείου Εξωτερικών/Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου στις 17/12/2012 στο Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο και την  Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, το οποίο "Με εντολή Υπουργού" υπογράφει η Προϊσταμένη της Υπηρεσίας, Φωτεινή Τομαή-Κωνσταντοπούλου. [...]

Από τον Πρόλογο του συγγραφέα του βιβλίου, Γιάννη Καρατζόγλου.

Γάλλος κλαίει κατά την είσοδο των Γερμανών στο Παρίσι

«Η δουλειά του Γιάννη Καρατζόγλου μιλά ακριβώς για τον αφανισμό των

Θεσσαλονικέων Εβραίων που τη στιγμή του πολέμου διαβιούσαν εκτός των

ελληνικών συνόρων και που μέχρι τώρα είχε διαφύγει της προσοχής των ε-

ρευνητών. Τι συνέβη με τους κατά βάση οικονομικούς μετανάστες του Μεσο-

πολέμου στη Γαλλία όταν από τις αρχές του καλοκαιριού του 1940 συνάντη-

σαν για τα καλά τον πόλεμο και βίωσαν πρώτοι – σε σχέση με τους παραμεί-

ναντες στη Θεσσαλονίκη – τις συνέπειες της γερμανικής κατοχής; Το ερώτη-

μα αυτό έρχεται να απαντηθεί με τον καλύτερο τρόπο και συνάμα να καταλή-

ξει στο ίδιο τραγικό τέλος εξαιτίας της τύχης που επεφύλαξαν οι Γερμανοί

στους Γάλλους και αλλοεθνείς Εβραίους, ανεξαρτήτως αν αρχικά κατοικού-

σαν στη γερμανοκρατούμενη Γαλλία ή στο ≪κράτος≫ του Βισύ. Από την άπο-

ψη αυτή ο συγγραφέας προσφέρει σημαντική υπηρεσία στη συμπλήρωση του

γνωστικού ψηφιδωτού της εξόντωσης των Ελλήνων Εβραίων, προσθέτοντας

και τις ψηφίδες εκείνες που έλλειπαν γιατί είχαν χαθεί εκτός των εθνικών συ-

νόρων.

Ο Καρατζόγλου αποδείχθηκε ακούραστος στη συλλογή των στοιχείων

που θα τον βοηθούσαν να προσωποποιήσει τον αριθμό 2.134 που αποτέλεσε

την ελληνική συνεισφορά αίματος στην εξόντωση των Εβραίων της Γαλλίας.

Στο έργο του, έργο κυριολεκτικά ≪μυρμηγκιού≫, θα βρει κανείς ονόματα και

διευθύνσεις χωρίς καμία δόση υπερβολής. Οι ονομαστικοί κατάλογοι που ε-

μπλουτίζουν το παράρτημα προσφέρουν πολύτιμα στοιχεία για τη σχεδόν

πλήρη ταύτιση των θυμάτων. Στο δε κυρίως μέρος ο συγγραφέας περιγράφει

το χρονικό των εκτοπισμών αφού δικαίως έχει επισημάνει τις ιδιαιτερότητας

της γερμανικής κατοχής στη Γαλλία και έχει υπογραμμίσει την αμέριστη συμ-

μετοχή του κρατικού μηχανισμού στην καταγραφή, σύλληψη και εκτόπιση

των Εβραίων με προορισμό το Άουσβιτς. Εκείνο που ωστόσο μένει να αιωρεί-

ται είναι η ακριβής αποκάλυψη του μηχανισμού διάσωσης ενός μεγάλου α-

ριθμού Ελλήνων Εβραίων που οι υπολογισμοί του συγγραφέα τοποθετούν

στο ύψος των 12.000-13.000 ατόμων. Τι συνέβη με αυτούς; Η οικονομική τους

ευμάρεια ήταν ο κρίσιμος εκείνος παράγοντας που συνέβαλε στη διάσωση,

στέλνοντας στο θάνατο τα μεσαία και μικρομεσαία στρώματα της παρισινής

κοινωνίας;

Η διαφυγή προς την Ελβετία ή η ανεύρεση ασφαλούς κρυψώνα

εντός της γαλλικής επικράτειας περιέθαλψε όλο αυτόν τον πληθυσμό των

κυνηγημένων έως τη στιγμή της απελευθέρωσης τον Αύγουστο του 1944; Η

έλλειψη επαρκών στοιχείων εδώ μάλλον αναγκάζει τον Καρατζόγλου να κα-

ταφύγει στην αναφορά ενδεικτικών και μόνο περιπτώσεων που ενδεχομένως

θα μπορούσαν να στηρίξουν κάποιες γενικότερες υποθέσεις.

Σε κάθε περίπτωση το αντικείμενο του ανά χείρας βιβλίου συνιστά μια

άγνωστη ιστορία του ελληνικού εβραϊσμού, ενταγμένη στη συνολική θεώρηση

της θέσης του ευρωπαϊκού εβραϊσμού κατά τη διάρκεια του πολέμου. Τότε,

τα κατεχόμενα από τους Γερμανούς εδάφη κατέστησαν άκρως εχθρικά για

τους Εβραίους, ανεξαρτήτως υπηκοότητας και τόπου διαμονής. Πουθενά δεν

ήσουν ασφαλής, αν ήσουν Εβραίος. Αφενός η ταχύτητα της γερμανικής προέ-

λασης και πολλές φορές ο βαθιά ριζωμένος αντισημιτισμός των τοπικών κοι-

νωνιών έδωσαν ένα νέο περιεχόμενο στην εικόνα του ≪περιπλανώμενου Ιου-

δαίου≫ και επανατοποθέτησαν τον τελικό προορισμό στο Άουσβιτς και όχι

στη γη της απαγγελίας. Τελικά, ένα κομμάτι των ≪γαλλικών≫ απωλειών ήταν

και αυτό ελληνικό, οι δικοί μας Θεσσαλονικείς Εβραίοι.»

Από τον Πρόλογο του Στράτου Δορδανά