των Β. Χαρισοπούλου και Σ. Παπαδοπούλου
πηγή: Α.Π.Ε & Μ.Π.Ε.
«Γεννήθηκε στην εποχή του χαλκού... »
Εζησε «στα όρια του Έρωτα και της Ιστορίας ...»
Πέθανε μια μέρα σαν σήμερα πριν απο 18 χρόνια.
Ως ελάχιστο "δείγμα" μνήμης βρήκα το μόνο κομμάτι που γραψαμε στα δέκα χρόνια απ' τον θάνατό του ―τον Ιούνη του 200―- με τη συνάδελφο Σοφία Παπαδοπούλου Sofia Papadopoulou, η οποία είχε την τύχη και την τιμή να διατελέσει και άμεση συνεργάτης του.
ΕΙΔΙΚΟ ΘΕΜΑ: Ο Μοσκώφ της Θεσσαλονίκης και της Αιγύπτου
19/06/2008 13:48 Α.Π.Ε. - Μ.Π.Ε., των Β. Χαρισοπούλου και Σ. Παπαδοπούλου
Θεσσαλονίκη, Ελλάδα
Στα θολά νερά των εκβολών του Νείλου ―εκεί, στην Αλεξάνδρεια της καθ' ημάς Ανατολής― πλέει ακόμα μια φελούκα με τ' όνομα «Κωστής Μοσκώφ». Την είχε αγοράσει στα μέσα της τελευταίας δεκαετίας του 20ού αιώνα ο Κωστής Μοσκώφ με τον μισθό του, δώρο σ' έναν φτωχό φελάχο.
Κοντά «χίλια μίλια πέρα από…» τις εκβολές του Νείλου, στα βόρεια των εκβολών του θεσσαλικού Πηνειού, στις ακτές του πιερικού Πλαταμώνα, το σώμα του Κωστή Μοσκώφ, ενταφιασμένο στον κήπο του πατρικού του σπιτιού, εξακολουθεί ν΄αγναντεύει την ανατολή και ν΄αναρωτιέται «πώς να δεθεί η Μεσόγειος με σκοινιά» (το «Ερωτικό», τραγούδι του Άλκη Αλκαίου, είναι γραμμένο-αφιερωμένο στον Κωστή Μοσκώφ).
Δέκα ακριβώς χρόνια νωρίτερα (στις 27 Ιουνίου του 1998), ο θάνατος οριοθέτησε τον έρωτα και την ιστορία στη ζωή του Κωστή Μοσκώφ. Η καρδιά του εξασθένησε από τις πολυετείς "συρράξεις" ανάμεσα στη σχεδόν εφηβική διάθεσή του για ζωή και την ασθένεια. Ο διανοούμενος, ιστορικός, συγγραφέας, ποιητής, οραματιστής της «καθ' ημάς Ανατολής», έχασε τελικά τη μάχη και κηδεύτηκε δύο μέρες αργότερα στη γενέτειρα του, Θεσσαλονίκη.
Δέκα χρόνια αργότερα, σήμερα, το Φεστιβάλ Βιβλίου, που πραγματοποιείται για 27η συνεχή χρονιά στην παραλία της Θεσσαλονίκης, είναι και πάλι αφιερωμένο στη μνήμη του.
«Αισθανόμουν μια άγρια χαρά ότι αποδιδόταν δικαιοσύνη», έλεγε για την ασθένειά του. «Ένας υπερπρονομιούχος άνθρωπος γνωρίζει δυσκολίες στον βίο του. Αυτή η καθημερινή αντιμετώπιση του θανάτου είναι μεγάλο προνόμιο. Σε κάνει να σκέφτεσαι και βιώνεις τη ζωή σου πιο βαθιά, αποφεύγεις τις προχειρότητες, ψάχνεις τα μεγάλα...»
Μορφωτικός ακόλουθος της ελληνικής πρεσβείας στην Αίγυπτο επί εννέα χρόνια, ώς τον θάνατό του, ο Κωστής Μοσκώφ γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1939.
Γόνος μεγαλοαστικής αριστοκρατικής οικογένειας (η μητέρα του απόγονος Ιταλών της Θεσσαλονίκης ―κόρη του αρχιτέκτονα Πιέρο ντ΄Αριγκόνι, που σχεδίασε τα πρώτα ιπποκίνητα τραμ της πόλης― και ο πατέρας του καπνέμπορος, ποντιακής καταγωγής), εντάχθηκε από την εφηβική του ηλικία στην Αριστερά ― επιλογή που αμφισβητήθηκε, ιδιαίτερα λόγω του "ασυμβίβαστου" της καταγωγής με την ιδεολογική τοποθέτηση.
«Είχα στοιβαγμένη μέσα μου αυτή την ερωτική διάθεση για τους άλλους ανθρώπους. Αισθανόμουν την ανάγκη να την ενσαρκώσω, να την κάνω πιο συγκεκριμένη, το συγκεκριμένο δε ήταν άνθρωπος, ήταν το κίνημα, το εργαλείο που έκανε τη ζωή πιο ανθρώπινη...», έγραφε ο ίδιος στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε τα τελευταία Χριστούγεννα της ζωής του ―αυτά του 1997― με τον τίτλο Στα όρια του έρωτα και της ιστορίας.
Διετέλεσε επί τρεις τετραετίες ο πλειοψηφών δημοτικός σύμβουλος και για ένα διάστημα (την άνοιξη του 1981) δήμαρχος Θεσσαλονίκης. Από το 1989 υπηρέτησε ως μορφωτικός σύμβουλος της ελληνικής πρεσβείας στην Αίγυπτο. Με παρεμβάσεις του λειτουργεί ως μουσείο το σπίτι του ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, όπου και πραγματοποιούταν επί επτά χρόνια το ετήσιο λογοτεχνικό συνέδριο για το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή και γενικότερα την ελληνική και αραβική λογοτεχνία. Εξάλλου, το Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού στη Μέση Ανατολή, του οποίου προΐστατο, στην Αλεξάνδρεια, ο Κωστής Μοσκώφ, πραγματοποίησε σειρά εκδόσεων (μεταφράσεις Ελλήνων λογοτεχνών στην αραβική γλώσσα, αλλά και αραβική ποίηση στα ελληνικά) και εκδηλώσεων με στόχο τη σύσφιγξη των σχέσεων των Ελλήνων με την, κατά την προσφιλή του έκφραση, «καθ' ημάς Ανατολή».
Ιστορικός, ποιητής και δοκιμιογράφος δημοσίευσε σειρά εργασιών του σε περιοδικά και ημερήσιες εφημερίδες, ενώ έγραψε πλειάδα βιβλίων μεταξύ των οποίων Η εθνική και κοινωνική συνείδηση στην Ελλάδα (1972), Η κοινωνική συνείδηση στην ποίηση της Θεσσαλονίκης (1978), Εισαγωγικά στο κίνημα της εργατικής τάξης στην Ελλάδα (1978), Η πράξη και η σιωπή: Τα όρια του έρωτα και της ιστορίας. Δοκίμια (1983), Για τον έρωτα και την επανάσταση: Ποιήματα (1989). Το 1994 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη η επιλογή και μετάφραση που έκανε ο ίδιος σε έργα Αράβων ποιητών.
"Νονός" ουσιαστικά του προσδιοριστικού "ερωτική" για την πόλη της Θεσσαλονίκης, μόρφωσε τη δική του άποψη για την έννοια του έρωτα, την οποία εισήγαγε σε δραστηριότητες κατ' εξοχήν "αντιερωτικές", όπως αυτή της πολιτικής, της θρησκείας, του κοινωνικού διαλόγου.
«Οι άλλοι είναι η χαρά μου» αντέτεινε στο «η κόλαση είναι οι άλλοι» του Σαρτρ. «Ονειρεύομαι έναν κόσμο ερωτικό, έναν κόσμο αγάπης. Πρέπει να βρούμε τα λεπτά νήματα που κάνουν τα όνειρά μας πράξη, να βρούμε τα σημεία που ενώνουν τους ανθρώπους...»
«Ό,τι ήθελα στη ζωή μου το απέκτησα. Εκείνο βέβαια που θέλω πιο πολύ είναι ακόμα πιο πολλή αγάπη, ακόμα πιο πολύ έρωτα. Δηλαδή, θέλω ν' αγαπήσω τον Θεό τον ίδιο. Δεν μου δίνεται ο ίδιος ο Θεός, μου δίνονται οι προφήτες, οι άγγελοί του. Νιώθω ανικανοποίητος...»
«Σ' ευχαριστούμε που μας δίδαξες πως ένας που πιστεύει στην αγάπη μπορεί να την εφαρμόσει, σεβόμενος τον συνάνθρωπό του. Σ' ευχαριστούμε που έφερες την Ελλάδα στην Αίγυπτο. Σ' ευχαριστούμε για το όραμα. Σούκραν ουστάζ», αποχαιρετούσε τον Κωστή Μοσκώφ ο φίλος και συνεργάτης του Σαμουήλ Μπισχάρα (ο μεταφραστής του πρώτου μέρους της τριλογίας του Τσίρκα στα αραβικά).
«Τα όνειρα δεν πεθαίνουν», προβλέπει στο τελευταίο του αυτοβιογραφικό βιβλίο (Η σάρκα σου όλη) ο Κωστής Μοσκώφ. «Η Επανάσταση γεννήθηκε πάλι με το άλλο πρόσωπο, αφού πέρασαν από την κατάρρευση της πρώτης της φανέρωσης 100 χρόνια. Τώρα, όχι ως πράξη της πρωτοπορίας της εργατικής τάξης. Αλλά ως πράξη των απόκληρων, πράξη του Τρίτου Κόσμου.»
«Στα 2050», γράφει ο Κωστής Μοσκώφ (με ημερομηνία 15 Ιανουαρίου 1998, στο Κάιρο), «εγκαταστάθηκαν κυβερνήσεις συνεργασίας των φυλών και των πολιτικών τάσεων. Η δημοκρατία ήταν τώρα πολυεθνική. Αργόσυρτα οικοδομήθηκε πάνω στη μικροαστική συνείδηση των μαζών η ιδεολογία του Έρωτα μιας καινούργιας επανάστασης. Ως Σάρκα Έρωτα εκτείνεται η Παγκόσμια Επανάσταση. Εξεγείρεται η Οικουμένη. Τούρκοι και Κούρδοι σταματούν τον αλληλοσπαραγμό. Σχίζοντας την ημισέληνο, υψώνουν άλικη παντού την κόκκινη σημαία. Εκατό χρόνια μετά την κατάρρευση του "υπαρκτού". Αυτού που οι απανταχού ανέραστοι είχαν υποσκάψει... Οι λαοί θεσμοθετούν χιλιόχρονα όνειρα. Έκτοτε τα κοινοβούλια νομοθετούν τον έρωτα και τη δικαιοσύνη. Το Δίκαιο παντρεύεται τον έρωτα. Ο Χριστός προχωρά πάνω στη Γη, υψώνοντας παντού την κόκκινη σημαία. Όσοι δεν ξέρουν ν' αγαπούν κλείνονται σε ιδρύματα. Εκείνοι που επιμένουν στέλνονται κοσμοναύτες στον γαλαξία. Ο έρωτας τώρα ολικός καταργεί τον θάνατο...».
Τον θάνατο που δέκα χρόνια πριν από τον θάνατό του, στη συλλογή του Για τον έρωτα και την επανάσταση, περίμενε: «Πού ξέρεις, μπορεί ο θάνατος και να νικήσει,/ το Καράβι μας αραγμένο αιώνες τώρα στο λιμάνι/ μέσα στην ιστορία νεκρό να σαπίσει, φορτωμένο τόση μοναξιά.../ Ίσως ωστόσο και αν πεθάνεις, κάποτε να γεννηθείς πάλι, μην αντέχοντας στη σιωπή».
Κι αλλού: «Μ' έχει κουράσει ακόμη ότι και στον άμεσο χώρο που ζω, υπάρχει αγάπη, υπάρχει φιλία, αλλά δεν υπάρχει πάθος. Και χωρίς πάθος εγώ δύσκολα ζω».
Ισως, στη σημερινή α-παθή εποχή να 'ταν ακόμα πιο δύσκολα γι' αυτόν που…
«Γεννήθηκα την εποχή του χαλκού/ τώρα, δεν με θυμάται πια κανένας/ σκεπάσαν τους βωμούς μου δάφνες και φρύγανα./
Πικραμύγδαλο, συ έρωτά μου/ ήπια τρία βαρέλια ρετσίνα στη Δόμνα χτες/ για να ξεχάσω/ ρούφηξα τον Αλιάκμονα, τον σφοδρό Βαρδάρη/ οι λιμναίοι οικισμοί της Θεσσαλίας/ μείναν ξεροί για χάρη σου/
Περιμένω τρεις χιλιάδες χρόνια να πεθάνω/ αδύναμος να αποσυντεθώ τόσο που σ΄αγαπώ».
--------------------------------------
Ο Κωστής Μοσκώφ και η Αίγυπτος
---------------------------------------
Στην οδό Αΐσα α(λ) Ταϊμουρίγια του Καΐρου, που πήρε το όνομά της από τη μητέρα του Ismail Khedive, κυβερνήτη της Αιγύπτου την περίοδο 1863-1879, το όνομα του Κωστή Μοσκώφ εξακολουθεί να "ζωγραφίζει" χαμόγελα στα πρόσωπα των κατοίκων της γειτονιάς, σημάδι πως το πέρασμα του Έλληνα ιστορικού από τη μεγάλη αυτή αραβική μητρόπολη άφησε ανεξίτηλα ίχνη πίσω του.
Στις βιογραφικές παραπομπές, στον Κωστή Μοσκώφ αποδίδεται η ιδιότητα του ποιητή και του μορφωτικού συμβούλου της χώρας μας στην Αίγυπτο και στον ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου ― εκτός βέβαια αυτής του ιστορικού. Στις καρδιές όμως των Αιγυπτίων, ο χαουάγκα Μοσκώφ (οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούν το χαουάγκα προσδιορίζοντας κάποιον με διαφορετική εθνική ταυτότητα) είναι ο άνθρωπος που τους άνοιξε ένα "παράθυρο" στα ελληνικά γράμματα και τον πολιτισμό και, το σημαντικότερο, τους αγκάλιασε και τους έβαλε στη μεγάλη "οικογένεια" της καρδιάς του.
Ο Κωστής Μοσκώφ έζησε στην Αίγυπτο "στα όρια του έρωτα και της ιστορίας". Αγάπησε πολύ τη μεγάλη χώρα του Νείλου, την "ουμ ελ ντούνια" (μητέρα του κόσμου), όπως την αποκαλούν οι Αιγύπτιοι, και εκείνη του το ανταπέδωσε σε κάθε επίπεδο.
Ο Οσάμα ελ Μπαζ, σύμβουλος του προέδρου Μουμπάρακ και φανατικός καβαφικός, άνοιγε διάπλατα τις πόρτες του γραφείου του για να δεχθεί τον Μοσκώφ και να συζητήσει μαζί του την κατάσταση στη Μέση Ανατολή, το ίδιο και ο Φαρούκ Χόσνι (υπουργός Πολιτισμού της Αιγύπτου), ο οποίος σε κάθε συζήτηση φρόντιζε να εκφράζει τον θαυμασμό του για τον ελληνικό πολιτισμό.
Μάλιστα, οι στενές σχέσεις και επαφές του Μοσκώφ με την αιγυπτιακή "νομενκλατούρα" ενοχλούσαν ενίοτε ορισμένους διπλωμάτες που έπρεπε να ακολουθήσουν τη διαδικασία του πρωτοκόλλου για να κλείσουν κάποιο επίσημο ραντεβού.
Στο Χαν ελ Χαλίλι, οι ιδιοκτήτες του θρυλικού καφέ «ελ Φισάουι» (εκεί όπου ο νομπελίστας συγγραφέας Ναγκίμπ Μαχφούζ συνέγραψε ορισμένα από τα έργα του) θυμούνται τον Μοσκώφ να πίνει τσάι με δυόσμο και να παρατηρεί μέσα από τους τεράστιους καθρέφτες του τις πολύχρωμες φυλές των τουριστών να απολαμβάνουν τον ναργιλέ τους υπό τον ήχο της θρυλικής Ουμ Καλσούμ, της αοιδού που οι συναυλίες της έκαναν ακόμη κι αυτόν τον μεγάλο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ να αφήνει για λίγο κατά μέρος την πολιτική δράση μόνο και μόνο για να ακούσει τη μοναδική φωνή της.
«Ο χαουάγκα Μοσκώφ έπινε με θρησκευτική ευλάβεια το τσάι του. Ανάδευε σχολαστικά τη ζάχαρη με το κουταλάκι σαν να προσπαθούσε να διαβάσει μέσα στο νερό τα μελλούμενα», θυμάται ο Φάραγκ, σερβιτόρος στο ιστορικό καφέ, ενώ στη σουκ ελ χαγιαμίγια, την αγορά με τα απλικαρισμένα μοτίβα λαϊκής τέχνης, οι καταστηματάρχες τον θυμούνται για τη γενναιοδωρία του.
Για τους συνεργάτες του, τον Αμπντάλα, τις κατά καιρούς γραμματείς του (Αιγυπτιώτισσες και μη), τη Μόνα, την οικιακή του βοηθό, τον Αΐμαν, τον Μοχάμεντ, ο Μοσκώφ υπήρξε πατρική φιγούρα-πρότυπο. Μάλιστα, τα "προικιά" στο γάμο του Μοχάμεντ λέγεται πως ήταν προσφορά αυτού στους νεόνυμφους, ενώ μυθιστορηματικές διαστάσεις τείνουν να αποκτήσουν οι ιστορίες για τις φελούκες που φέρεται να δώρισε ο Μοσκώφ σε φτωχούς φελουκιέρηδες του Ασουάν.
Η μεγαλύτερη ωστόσο "προίκα" του Κωστή Μοσκώφ στον αιγυπτιακό λαό ήταν η μετάφραση έργων ―μεταξύ άλλων― του Καζαντζάκη, του Τσίρκα, του Καβάφη, του Ρίτσου και του Κύπριου Νίκου Νικολαΐδη στην αραβική, καθώς και τα μαθήματα ελληνικών, που κατάφεραν να σπάσουν το "φράγμα" ενός απλού φροντιστηριακού προτύπου και να "κατακτήσουν" ακόμη και το πανεπιστήμιο του αλ Άζχαρ, του "λίκνου" των ισλαμικών σπουδών στον αραβικό κόσμο.
Ο Μανώλης Μαραγκούλης, καθηγητής της μέσης εκπαίδευσης την περίοδο εκείνη στο Κάιρο, ήταν αυτός που ανέλαβε να διδάξει την ελληνική γλώσσα στο αλ Άζχαρ και, έπειτα από συντονισμένες προσπάθειες του Μοσκώφ και του ίδιου, τα ελληνικά από προαιρετικό μάθημα έγιναν υποχρεωτικό, ενώ παράλληλα καθιερώθηκε η χορήγηση υποτροφιών για εντατικά μαθήματα ελληνικών και για μεταπτυχιακές σπουδές στην ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό.
Ο ελληνιστής Χάμντι Ιμπραχίμ, με τον οποίο ο Μοσκώφ συνεργάστηκε στενά στις μεταφράσεις των έργων των μεγάλων Ελλήνων συγγραφέων και ποιητών ―όπως και με τον Ναΐμ Ατίγια―, θυμάται την αγωνία που είχε ο Μοσκώφ να βοηθήσει τα τμήματα των κλασικών σπουδών στα αιγυπτιακά πανεπιστήμια, στελεχώνοντάς τα με εκπαιδευτικούς που διδάσκουν την ελληνική γλώσσα.
Τον επίλογο της ζωής του ο Κωστής Μοσκώφ τον έγραψε στο Κάιρο και τον ενσωμάτωσε στο έργο του Η Σάρκα σου όλη: «Το ταξείδι φαίνεται πως τελείωσε. Το καράβι μας πλέει τώρα στη Χοάνη Σου. […] Τα κύτταρά σου ωστόσο κοχλάζουνε, αρνούνται να υποταγούν στις εντολές του Ενός ― Εκείνου του ολόκληρου. Αρνούνται να αποδεχτούν το τέλος του ταξιδιού…».
Το Κάιρο το αποχαιρέτησε λίγο καιρό πριν από το θάνατό του, βαριά άρρωστος ήδη, με ένα θλιμμένο βλέμμα, ένα αχνό χαμόγελο και μια συμβουλή-προτροπή προς τους δύο γραμματείς του, τον Αμπντάλα και τη Σοφία, που τον ξεπροβόδισαν στο στερνό ταξίδι του αποχαιρετισμού: «να αγαπάτε την Αίγυπτο και να με θυμάστε».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου