Βουνό ή θάλασσα; ― «Τότε, στο βουνό...». Γράφει η Μυρσίνη Ζορμπά

1955. Σαντορίνη. Το «Αιγαίον» στο παλιό λιμάνι κάτω από τα Φηρά. Μοναδική απόλαυση και ανάπαυλα - Ένας καφές στο καφενείο παρέα μ΄ ένα φίλο αγναντεύοντας την θάλασσα. Φωτογραφία : Robert A. McCabe.

της Μυρσίνης Ζορμπά*

Τότε, στο βουνό…

… όταν δεν κάναμε διακοπές αλλά πηγαίναμε εξοχή. Άλλες εποχές άλλα ήθη. Δεκαετία του ’50, πριν γίνει της μόδας η θάλασσα, όταν θέριζε ακόμη η φυματίωση. Η εξοχή περισσότερο ως τόνωση υγείας και λιγότερο ως ψυχαγωγία. Από τη γειτονιά μας τα Πετράλωνα, στο Μπογιάτι, τη Μαγκουφάνα, την Πεντέλη, μεταφέροντας στρώματα, σαιζ λονγκ, κουρελούδες, γκαζιέρες και κατσαρολικά με το ανοιχτό φορτηγό.

Αργότερα, η μητέρα μου ανέσυρε κάθε καλοκαίρι τις αξέχαστες αναμνήσεις από την πρώτη εξοχή που είχε κάνει το νεαρό ζευγάρι με το μωρό στο Μπογιάτι, με αντίσκηνο κάτω απ’ τα πεύκα, κοντά στα χωράφια με τις μπάμιες, κούνια δεμένη σε δυο δέντρα, νανούρισμα «ύπνε που παίρνεις τα παιδιά, έλα πάρε και τούτο…», τα βράδια φιλικές και οικογενειακές συνάξεις, ηλιόσποροι, παγωμένο καρπούζι, συζητήσεις ώς αργά, τα σαββατοκύριακα βεγγέρες με λάμπες πετρελαίου. Μόλις είχε τελειώσει ο Εμφύλιος, όλοι προσεκτικοί, μην ειπωθεί καμιά πολιτική κουβέντα παραπάνω, κενά στην παρέα, έλειπαν μερικοί στην εξορία, ακόμη γίνονταν εκτελέσεις ― Πλουμπίδης, Αύγουστος 1954.

Αλλά όταν είσαι είκοσι χρονών κορίτσι με παιδί της αγκαλιάς πώς να μην είσαι αισιόδοξη; Δεν νανουρίζεις το μωρό, νανουρίζεις την αχτίδα του μέλλοντος. Τη βλέπω στις φωτογραφίες στο χωράφι με τις ανθισμένες μπάμιες. Αν δεν έχετε δει άνθη μπάμιας πριν δέσουν και γίνουν αυτό που νοστιμίζει στο πιάτο μας, μην καθυστερείτε, είναι έργα τέχνης. Μεγάλα ευγενικά λουλούδια, στερεωμένα σε ευλύγιστο ψηλό κορμό. Έτσι όμορφη και λεπτοκαμωμένη ήταν κι η καλοκαιρινή μανούλα μου, με το τσιτάκι της, τα μαλλιά πιασμένα πίσω και μάτια μαύρα της προσδοκίας η οποία, όπως ήταν φυσικό, θα έσβηνε σιγά σιγά μαζί με τα κεράκια των γενεθλίων, τις διαψεύσεις της ζωής και τις δεκαετίες που γύριζαν σελίδα εποχής στερώντας της την ξεγνοιασιά. Ήρθαν καλοκαίρια οικογενειακών περιπετειών, ανεργίας, θανάτων, διαδηλώσεων, συναυλιών, το καλοκαίρι του 1968 με φρέσκια τη δικτατορία και τα σοβιετικά στρατεύματα στην Πράγα, το καλοκαίρι του 1974 με το αιφνιδιαστικό σάστισμα της Μεταπολίτευσης. Α, ναι, εμείς στην οικογένειά μας παίρναμε στα σοβαρά, για να μην πω κατάκαρδα, τις πολιτικές αλλαγές.

Μετά, στη θάλασσα…

…με τη Μεταπολίτευση άρχισε η εξερεύνηση των ελληνικών θαλασσών και νησιών. Ούτε ο Χριστόφορος Κολόμβος δεν θα είχε δείξει τέτοιον άδολο ενθουσιασμό όταν ανακάλυψε την Αμερική. Ταξιδεύαμε ώρες ατέλειωτες για να φτάσουμε σε ένα απομακρυσμένο νησί, χωρίς δέντρο για δείγμα, άνυδρο, κι έπειτα με τα πόδια σε έναν απόμερο κόλπο, αμμουδιά, παραλία. Οι παρέες μας της Μεταπολίτευσης, πολυπληθείς και πολύχρωμες, μετέφεραν τις συζητήσεις από τα γραφεία των εκδοτικών οίκων στην παραλία, μαζί με μια στοίβα βιβλία ο καθένας, προβληματισμούς, ονόματα φιλοσόφων και συγγραφέων να διασταυρώνονται στον αέρα, ουζοποσία και «μια θάλασσα πλατιά».

Όσο πιο μακριά, πιο απόμερα, πιο πρωτόγονα, τόσο πιο καλά, πιο αυθεντικά, πιο κοινοτικά. Όσο πιο μακριά από την οικογενειακή θαλπωρή η απόδραση τόσο πιο κοντά στη φιλική, τη συντροφική, την ερωτική. Εποχή απελευθέρωσης. Οι εξομολογήσεις, τα ξενύχτια, οι ιδεολογικοί τσακωμοί, οι έρωτες, όλα είχαν χαρακτήρα πανηγυρικό. Τα νησιά φιλοξένησαν τα πιο παράτολμα σχέδια, τις πιο μεγάλες συγκρούσεις, τα πιο πολύωρα διαβάσματα, τα πιο παθιασμένα ζευγαρώματα.

Αργότερα, μεγαλώνοντας, οι παρέες βρήκαν πιο μόνιμους τόπους, συνήθως ένα σπιτάκι σε νησί άρχισε να φιλοξενεί την καλοκαιρινή διαφυγή. Τα νησιά και τα χωριά μεταβλήθηκαν σε συμβολικές ουτοπίες, σε κοινωνικό status, σε επενδύσεις κύρους αλλά και σε εναλλακτικές διαφυγές. Η Αστυπάλαια, η Ίος, η Σύμη, η Σαντορίνη, η Φολέγανδρος, δεν ανήκαν πια αποκλειστικά στην αστική γενιά του ’30. Η Σύρος συγκέντρωνε τους ερευνητές του ΕΚΤ, ο Άγιος Πέτρος της Άνδρου τους εκσυγχρονιστές του Νίκου Θέμελη,

 η Τήνος τους φίλους καλλιτέχνες, τα Κουφονήσια τους πιο εναλλακτικούς. Όχι πια μόνο θάλασσα, ήλιος και ατέρμονες ιδεολογικές συζητήσεις για ένα αόριστο μέλλον αλλά εννοιολογήσεις και νοηματοδοτήσεις που, αντί να… διακόπτονται τα καλοκαίρια, συντηρούσαν τη συνέχεια με την κοινωνική και πολιτιστική ζωή της πόλης, τις ιεραρχίες και την αξιοποίηση των ιδεών που γεννιόνταν επιτόπου, στο περιθώριο τόπων που άλλες έγνοιες τους δυνάστευαν.

Μετά μετά μεγαλώσαμε…

…κι όπως ήταν φυσικό, τα καλοκαιρινά όνειρα άρχισαν να είναι ταραγμένα. Όχι μόνο από αϋπνίες που τρέφονταν με αποτυχίες, ενοχές και σωματικές αδυναμίες αλλά και από πραγματικούς εφιάλτες, όπως είναι οι καλοκαιρινοί θάνατοι. Οι θάνατοι των πολύ δικών μας ανθρώπων –μνημονεύω Τίτο, Δάντη, Νίκο. Εφιάλτες του καλοκαιριού, βαριές απώλειες που η διαίσθηση τις προαναγγέλλει αλλά δεν μπορούν να βρουν εύκολα παρηγοριά. Σε θάλασσα ή βουνό, η ερήμωση στον ανοιχτό ορίζοντα και τον έναστρο ουρανό είναι ίδια. Απέραντη. Τα τελευταία χρόνια τα φωτεινά καλοκαίρια μού έδειξαν τη σκοτεινή πλευρά τους. Είναι που μεγαλώσαμε.

* Γεννήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου του 1949 στην Αθήνα. Αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών με πτυχίο νομικής. Συνέχισε τις σπουδές της στο Πανεπιστήμιο Ρώμης, όπου απέκτησε μεταπτυχιακό στη φιλοσοφία του δικαίου. Το 1992 ανακηρύχθηκε διδάκτωρ των πολιτικών επιστημών από το Πάντειο Πανεπιστήμιο. Την περίοδο 1973-1992 εργάστηκε ως εκδότρια (εκδοτικός οίκος "Οδυσσέας") και στο ίδιο διάστημα μετάφρασε πολυάριθμα βιβλία πολιτικής επιστήμης από τα Ιταλικά. Το 1992 διορίστηκε σύμβουλος του Υπουργού Πολιτισμού για θέματα πολιτικής βιβλίου και ανάγνωσης και το 1994, διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, όπου εργάστηκε για πέντε έτη. Έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με θέμα "Ο ρόλος του βιβλίου στη διαμόρφωση αναγνωστικής συμπεριφοράς στα παιδιά προσχολικής ηλικίας" (1993-1995). Έχει διατελέσει Πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής του "Ευρωπαϊκού συνεδρίου για τη στρατηγική του βιβλίου στην Ευρώπη σήμερα" (1992 και 1993). Ευρωβουλευτής του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος μεταξύ 2000-2004. Οι δημοσιεύσεις της Μυρσίνης Ζορμπά περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων: "Βιβλιοθήκες και συγγράμματα στο ελληνικό πανεπιστήμιο" (1991), "Κρατική πολιτική βιβλίου" (1994), "Βιβλίο και μέσα μαζικής επικοινωνίας" (1998), "Η αναγνωστική συμπεριφορά του ελληνικού πληθυσμού" (2000), "Κασσαβέτεια: Το χρονικό μιας βιβλιοθήκης στη φυλακή ανηλίκων" (1998). 
Έχει επίσης γράψει άρθρα και επιφυλλίδες σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά σχετικά με την πολιτική της Κοινότητας για το βιβλίο, το μέλλον της ευρωπαϊκής εκπαίδευσης, την πολιτιστική αναμόρφωση της πολιτικής, την πολιτική για την παιδική ηλικία, το Συνήγορο του παιδιού, την ευρωπαϊκή πολιτική για την έρευνα και από το 2005 αρθρογραφεί τακτικά στο περιοδικό "Μεταρρύθμιση" για θέματα πολιτισμικής πολιτικής. Ως μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου διετέλεσε μέλος της Επιτροπής Βιομηχανίας, Εξωτερικού Εμπορίου, Έρευνας και Ενέργειας, μέλος της Επιτροπής Πολιτισμού, Νεολαίας, Εκπαίδευσης, Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας και Αθλητισμού, καθώς επίσης και μέλος της Κοινοβουλευτικής Αντιπροσωπείας Ευρωπαϊκής Ένωσης - Αρμενίας - Ατζερμπαϊτζάν - Γεωργίας. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τα Δικαιώματα του Παιδιού, συμμετείχε σε ευρωπαϊκές επιτροπές και δίκτυα, ίδρυσε μαζί με άλλους το Δίκτυο Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, του οποίου είναι από το 2004 έως σήμερα πρόεδρος. Το 2008-9 ήταν διευθύντρια του Βιομηχανικού Μουσείου Σύρου. Είναι μέλος του ΔΣ του Ομίλου Προβληματισμού για τον Εκσυγχρονισμό της Ελληνικής Κοινωνίας.

Τα τελευταία βιβλία της: Κρατική πολιτική για το βιβλίο (1995), Από τα Εξάρχεια στις Βρυξέλλες (2004), Πολιτική του πολιτισμού (2014).