Γιαν Χένρικ Σβαν. Τα μηχανάκια του Μανόλη: Μυθιστόρημα. Μετ.: Μαρία Φραγκούλη. Επίμετρο, επιμέλεια μετάφρασης: Μαργαρίτα Μέλμπεργκ. Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Εντευκτηρίου 2013, 174 σελ.
Ο Γιαν Χένρικ Σβαν γεννήθηκε στη Λουντ της Σουηδίας το 1959. Είναι πεζογράφος, κριτικός και μεταφραστής. Τα μηχανάκια του Μανόλη είναι το πιο πρόσφατο βιβλίο του στα ελληνικά. Πρόκειται για την ιστορία ενός άντρα που πενθεί τον χαμό του γιου του, μία δραματική αναδρομή στην ήσυχη και κοινότοπη ζωή ενός συνηθισμένου άντρα, που δεν ξέρει πώς να ξανασυνδεθεί με τη ζωή και τον κόσμο γύρω του.
Ο Μανόλης είναι χτίστης, σοβατζής και μπογιατζής σε ένα μη κατονομαζόμενο ελληνικό νησί. Η δουλειά του είναι να φτιάχνει σπίτια—τα σπίτια των άλλων, παρόλο που κανένας δεν τον παίρνει να δουλέψει εδώ και πολύ καιρό. Μετά την απώλεια του γιου του, αποφασίζει να αφήσει γένια, για να εκφράσει το πένθος και την επιθυμία του να απομονωθεί. Ο κόσμος τον θεωρεί τεμπέλη, όπως και ο Μανόλης θεωρούσε τον γιο του. Η μόνη περιουσία που διαθέτει είναι μια καλύβα χωρίς αποχωρητήριο, τα μηχανάκια του και τα παλιά ανταλλακτικά που κρέμονται από τα κλαδιά των ελαιόδεντρων στον κήπο. Ξεκινάει έναν απολογισμό, μετρώντας τα μηχανάκια που απέκτησε όλα τα προηγούμενα χρόνια, και αναρωτιέται για τη ζωή με τη γυναίκα του.
Ο Μανόλης που έχει συνθέσει ο Σβαν έχει την ακαμψία αλλά και τη δύναμη του αρχετυπικού ήρωα, μιας ψυχής μπροστά στην πανανθρώπινη εμπειρία της απώλειας. Είναι φτιαγμένος από πολλά κομμάτια λαχταριστής ζωής και σκέψης, και αυτό είναι που τον καθιστά απροσδόκητα οικείο. Το πένθος του Μανόλη είναι το χαρακτηριστικό που τον κάνει πρωταγωνιστή· τον μεταβάλλει από παρατηρητή-στοχαστή σε έναν ήρωα που έχει συντριβεί από κάτι μεγαλύτερο.
Ο Σβαν παρακολουθεί σύντομες σκηνές από την καθημερινότητα του ήρωά του. Καταγράφει τα ντοκουμέντα της ύπαρξής του μέσα από μια σειρά κοινότοπων τελετουργιών,—που μπορεί μεν να μην εξελίσσουν τη δράση του ήρωά του (τη δράση ως μια σειρά επιλογών), αλλά σίγουρα τον σκηνοθετούν με δραματική έμφαση. Η λεπτομέρεια που περιπλέκει τα πράγματα και του δίνει την τραγική του ποιότητα είναι το γεγονός ότι ο ίδιος αγόρασε το αυτοκίνητο στον γιο του, μετά από την πίεση της γυναίκας του. Δεν το ήθελε, αλλά υπέκυψε στην επιμονή μιας συντρόφου με την οποία δεν είχε τίποτα κοινό, εκτός από το παιδί τους. Αυτή η ύστατη αδυναμία να εκδηλώσει την επιθυμία του και να συγκρουστεί με το πρόσωπο που συμβολίζει την ανύπαρκτη ζωή του είναι η χαμένη του ευκαιρία να διατηρήσει το μέλλον ζωντανό.
Η αφοπλιστική γοητεία στο ύφος του Σβαν έγκειται στον τρόπο που αποτυπώνει την ψυχή του ήρωά του, εξυφαίνοντάς την με επίμονα φτιαγμένες προτάσεις, υπαινικτικές αλλά έντονες, εντυπωσιακά μετρημένες στη συναισθηματική τους οικονομία,—την οποία υπηρετεί άξια η μετάφραση της Μαρίας Φραγκούλη και ενισχύει το επίμετρο και η επιμέλεια της Μαργαρίτας Μέλμπεργκ.
Στάμος Τσιτσώνης. Χωρίς απόδειξη. Αθήνα, Κριτική 2015, 192 σελ.
Στα μαθηματικά, ό,τι είναι
αληθινό είναι και κομψό.
Είναι ενδιαφέρον το ότι η πληθώρα βιβλιογραφίας για το αν η σχέση των μαθηματικών με τη μυθιστορία είναι συμπληρωματική (ή αμφίδρομη) δοκιμάζεται πάντα όταν συγκρίνονται λογοτεχνικά έργα που κατά καιρούς συνδυάζουν τους δύο κόσμους. Είναι πιο εύκολο να υποστηριχτεί σε επίπεδο δομής: ο ρόλος του συγγραφέα που κατασκευάζει μια ιστορία έχει κοινούς κώδικες με τον ρόλο του μαθηματικού που αποδεικνύει ένα θεώρημα. Υπάρχει όμως ένα γοητευτικό κενό, που συνήθως έχει να κάνει με την ανάγκη για την εξαγωγή μιας απόδειξης. Οι μαθηματικές έννοιες μπορεί να επινοούνται όπως οι ήρωες μιας ιστορίας για να καταλήξουν στην εύρεση της αλήθειας, αλλά το κίνητρο των ηρώων δεν είναι πάντα η αλήθεια, όπως και τα εργαλεία τους δεν έχουν πάντα να κάνουν με τις αποδείξεις.
Η συλλογή διηγημάτων του Στάμου Τσιτσώνη Χωρίς απόδειξη παίζει απολαυστικά με την πιθανότητα ο λογικός και επιστημονικός τρόπος σκέψης να συναντήσει τον αφηγηματικό τρόπο. Ο ρόλος των μαθηματικών σε αυτές τις ιστορίες είναι σχεδόν μεταφυσικός, τρέφει τις εμμονές ανθρώπων που προσπαθούν να αναμετρηθούν με την πραγματικότητα και καλούνται από τις ίδιες τους τις επιλογές να δοκιμάσουν τα όρια της λογικής.
Αυτό που καταφέρνει ο Τσιτσώνης με τα διηγήματά του είναι να δώσει φωνή, και μάλιστα γοητευτική, στην επιστημονική απορία μπροστά στο απρόβλεπτο. Δημιουργεί ήρωες που, μεταξύ άλλων, αμφισβητούν τις ταξινομημένες σχέσεις της ζωής τους, παγιδευμένους σε μυστηριώδη τρένα, όπου η διαδοχή των βαγονιών τούς μεταφέρει χρονικά σε μελλοντικές περιόδους και ηλικίες, αστρονόμους που προσπαθούν να βρουν την κατάλληλη μονάδα μέτρησης των συναισθημάτων, και ανταγωνίζονται με πάθος συναδέλφους τους για τις πιο δυσδιάκριτες λεπτομέρειες, μαθηματικούς που κάνουν συμφωνία με τον διάβολο και καταφέρνουν να τον δυσκολέψουν.
Ο συγγραφέας, ο οποίος είναι και μαθηματικός, ακροβατεί ανάμεσα στους αριθμούς και τα γράμματα, και αυτό το μοίρασμα μετατρέπει τη στάση του απέναντι στο παράδοξο από κριτική σε αντίληψη. Μετατρέπει την εξήγηση σε ενσυναίσθηση. Έντονο είναι το υπόγεια νευρωτικό χιούμορ και ο αδίστακτος αυτοσαρκασμός του.
«[...] Εσείς είστε ένας εξαιρετικός μαθηματικός. Μόνο ένας μέτριος μαθηματικός, ένας μαθηματικός που δεν έχει αρκετή φαντασία, γράφει μυθιστορήματα και ιστορίες για τα μαθηματικά. Οι μαθηματικοί με ισχυρή φαντασία ασχολούνται μόνο με τα καθαρά μαθηματικά...»
Ο Τσιτσώνης προσδίδει στους ήρωές του μια σειρά από αδυναμίες, ιδιοτροπίες και αντιφάσεις, που βάζουν σε δεύτερο επίπεδο τον εγκεφαλικό τους προσανατολισμό, εκθέτοντας μια απολαυστική παλέτα συναισθηματικής τεκμηρίωσης της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Δημιουργεί ήρωες που δεν έχουν ανάγκη να αποδείξουν την αλήθεια αλλά τη χρησιμοποιούν ως αφορμή για να υποδυθούν ρόλους και κυρίως να παίξουν, να γίνουν κομμάτι μιας ζωής που σκορπίζεται και σαρώνει, ικανοποιεί ή διαψεύδει, χαρίζεται και χάνεται. Χωρίς πάντα κάποιον αντικειμενικό συλλογισμό και ασφαλή συμπεράσματα. Χωρίς απόδειξη.
Συγγραφέας, σεναριογράφος, ο Γιάννης Σκαραγκάς σπούδασε στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ και στη Δραματική Σχολή του ΚΘΒΕ. Έχει διδάξει δημιουργική γραφή και σενάριο στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του ΑΠΘ. Έχει γράψει τέσσερα μυθιστορήματα (Επιφάνεια, Η πατρίδα της αφής, Το αινιγματικό βλέμμα του αγγέλου, και το πιο πρόσφατο Ο ουρανός που ονειρεύτηκες). Ως σεναριογράφος έχει εργαστεί για πάνω από μία δεκαετία στον χώρο της τηλεόρασης, έχοντας υπογράψει πέντε σειρές (Mega, Alpha), αλλά και στον κινηματογράφο (Village Roadshow, Argonauts Productions, A&G Films Media Entertainment Ltd). Γράφει στα ελληνικά αλλά και στα αγγλικά. Τα διηγήματά του δημοσιεύονται κατά καιρούς σε αμερικανικά και ευρωπαϊκά έντυπα όπως: World Literature Today, Tower Journal, Crannog, Midnight Circus, Story Shack κ.ά. Έχει γράψει τρία θεατρικά έργα: Prime Numbers (υποψήφιο για τα New York Innovative Theatre Awards το 2009), Οι περιπέτειες του Μόγλη (Εθνικό Θέατρο, 2013-2014) και Η εποχή του κυνηγιού (που κάνει πρεμιέρα τον Απρίλιο του 2015 στην Αθήνα).
Είναι υπότροφος του Ιδρύματος Fulbright και μέλος της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου