Εντευκτήριο: τεύχος 107

ΣΤΟ ΝΕΟ ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ

Eλληνική και ξένη ποίηση και πεζογραφία, δοκίμια, άρθρα, κριτικές και παρουσιάσεις βιβλίων, φωτογραφικό ένθετο

Τχ. 107, 176 σελ., τιμή 10,00 ευρώ

Ένα διήγημα του πολύ σημαντικού (αν και όχι ιδιαίτερα γνωστού στην Ελλάδα) Αμερικανού συγγραφέα Τζέιμς Σόλτερ, που πέθανε πρόσφατα, σε ηλικία 89 ετών, περιλαμβάνεται (μεταφρασμένο από τον Γιάννη Θεοδοσίου) στην εκλεκτή και ποικίλη ύλη του νέου τεύχους του «Εντευκτηρίου», που μόλις κυκλοφόρησε. 

Ο Σόλτερ είχε σπουδάσει στη στρατιωτική ακαδημία Γουέστ Πόιντ, υπήρξε αξιωματικός καριέρας και πιλότος της πολεμικής αεροπορίας μέχρι τα τριάντα του και, μετά την επιτυχία του πρώτου του βιβλίου (Οι κυνηγοί, 1957), παραιτήθηκε για να ασχοληθεί αποκλειστικά με το γράψιμο. Όπως έγραψαν οι New York Times, ο Τζέιμς Σόλτερ ήταν «ένας συγγραφέας των συγγραφέων», τον θαύμαζαν οι ομότεχνοί του, αλλά τα βιβλία του ποτέ δεν έκαναν μεγάλες πωλήσεις. Ωστόσο, υπήρξε, όπως συμφωνούν οι περισσότεροι κριτικοί στις Η.Π.Α., ο «ξεχασμένος ήρωας» της αμερικανικής μεταπολεμικής πεζογραφίας.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΟΙΗΣΗ 

«Κύριε, πού μένεις;/ Μένω στις υπώρειες του εφικτού/ που εσύ αρνείσαι να ξεκουραστείς/ Oδηγώ ανθρώπους ώς εδώ/ Τους ακουμπάω όταν με αγάπη απωθήσουν τον άσχημο/ και τα κοπάδια τους οδηγήσουν σε ασφαλές μέρος/ Kάτω απ’ τους σαργασσικούς κρουνούς των γκρι υψιπέδων/ o αχυρώνας των ψαριών ακόμα ζεστός/ αλλά κάπου δε θα θέλουν να μολύνονται από την ανθρώπινη σκέψη/ και κάποιος κεραυνός/ απ’ τα ψηλά τους κοραλλένια σπαρτά […]»: Ποίηση του Άρη Γιανναρά (γενν. 1985), με μόλις δύο δημοσιεύσεις σε λογοτεχνικά περιοδικά, που τυπώνεται πρωτοσέλιδη στο νέο τεύχος του «Εντευκτηρίου», συνεχίζοντας την πρακτική που ακολουθείται στα τελευταία τεύχη, να προτάσσεται ποίηση ανέκδοτων ή ακόμα και πρωτοεμφανιζόμενων δημιουργών.

Δημοσιεύονται ακόμη ποιήματα των Βασίλη Αμανατίδη, Γιώργου Βέη, Παναγιώτη Ιωαννίδη και Σταμάτη Πολενάκη. 

O Γιώργος Βέης επιπλέον μεταφράζει δύο σύντομα ποιήματα του Charles Earl Bowls (1829-1878), που κατά καιρούς λεγόταν Bolles ή Charles Bolton, γνωστός επίσης ως C. E. Bolton, και ο οποίος, στην αρχή της δράσης του ως ληστής ταχυδρομικών αμαξών, χρησιμοποιούσε συχνά το ψευδώνυμο Μπλακ Μπαρτ ο ποιητής. 

Ακόμη, η Τόνια Κοβαλένκο και ο Σάκης Σερέφας μεταφράζουν ποιήματα του Αμερικανού Ντον Σκόφιλντ (που ζει στην Ελλάδα από το 1980 και στη Θεσσαλονίκη μονίμως από το 2004), ενώ η Μαρία Μουσαφίρη μεταφράζει τα ποιήματα του Φρανκ Ο’Χάρα «Ράδιο» και του Πάτρικ Φίλιπς «Ελεγεία του καπνού». 

Τέλος, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος μεταφράζει το σύντομο δοκίμιο του Φερνάντο Σορεντίνο «Καλύτερα να κοιτάς τ’ αστέρια παρά να βλέπεις αστεράκια ή Γιατί δεν πρέπει να εμπιστεύεται κανείς τυφλά το ίντερνετ», σχετικά με τη μετάφραση ενός ποιήματος του 20χρονου Πάμπλο Νερούδα.

Την ενότητα της λογοτεχνίας ανοίγουν «Έξι διηγήματα κατά την ακολουθία Fibonacci» του Δημήτρη Πετσετίδη (σε καθένα από τα κείμενα αυτά, κάθε φράση μέχρι την τελεία σχηματίζεται από λέξεις που ακολουθούν στο πλήθος τους την ακολουθία Fibonacci, η οποία είναι η εξής: 1 , 1 , 2, 3, 5 , 8, 13, 21, 34, 55, 89,… Δηλαδή ο 3ος  όρος, το 2, προκύπτει από το άθροισμα των δυο πρώτων: 2= 1+1, ο 4ος από το άθροισμα των δύο προηγουμένων: 3=2+1, ο 5ος: 5=3+2, ο 6ος: 8= 5+3 κ.ο.κ.).

Μικρό δείγμα από το διήγημα «Επιστροφή»: 

Απόβραδο. Ψιλόβρεχε. Είχε αργήσει. Κοίταξε το ρολόι. Θέλησε να τρέξει να προλάβει. Έκανε μια προσπάθεια, τα πόδια του τον πονούσαν.

 Η Μάγδα περίμενε με ανυπομονησία να μάθει την κατάληξη της συνάντησης με εκείνον. Εκείνος του είχε στείλει μια απειλητική επιστολή και τον προκάλεσε, αν είναι άντρας και όχι ένας λιγδιάρης, να μετρηθούν στο γεφύρι. Φυσικά και δεν θα δείλιαζε μπροστά στις απειλές εκείνου, και τώρα γύριζε αφού είχε καθαρίσει με τον άλλον, σέρνοντας τα πόδια του στο λασπωμένο μονοπάτι που οδηγούσε στη μικρή καλύβα, όπου περίμενε η Μάγδα.

Εκεί, στην καλύβα εκείνη, μέσα στο χτήμα του με τις πορτοκαλιές, εκεί που κάποτε κατοικούσε ο μακαρίτης Άγγελος, ο δραγάτης, είχε βάλει το μικρό εγγλέζικο ράντζο, μοναδικό μάρτυρα του έρωτά τους με τη Μάγδα, μέχρι την αποφράδα ημέρα που εκείνος τους έπιασε να λένε λόγια αγάπης στον υπολογιστή, αφού, ο άθλιος, εγκατέστησε ένα κατασκοπευτικό πρόγραμμα. [...]

Πεζά τους δημοσιεύουν ακόμη οι: Τάσος Καλούτσας, Κατερίνα Ζαρόκωστα, Μισέλ Φάις, Γιώργος Γκόζης, Θανάσης Θ. Νιάρχος, Έλενα Τσαγκαράκη, Νίκη Τρουλλινού, Απόστολος Στραγαλινός, Κίμων Καλαμάρας, Ειρήνη Καραγιαννίδου. 
Ο Γιάννης Παλαβός παρουσιάζει την Άνα Μαρία Σούα (γενν. Μπουένος Άιρες, 1951) και μεταφράζει δέκα μικροδιηγήματά της. Ιδού ένα από από αυτά, υπό τον τίτλο «Ίσως»:

Αν οι ελέφαντες υποφέρουν και η πορτοκαλάδα είναι πικρή, αν κρύος ιδρώτας λούζει τους ακροβάτες στη θέα των φιδιών και αν οι τίγρεις κατασπαράζουν τη μνήμη σου, αν ακούς τις κραυγές του μάγου που, αθέατος, καλεί σε βοή­θεια, αν ο θηριοδαμαστής μαστιγώνει τον ιππέα κι αν δεν υπάρχουν παλιάτσοι, πάνω απ’ όλα αν δεν υπάρχουν παλιάτσοι, τότε το καλύτερο είναι να φύγεις αθόρυβα, χωρίς να σε δει κανένας, ίσως δεν πρόκειται για τσίρκο, καμιά φορά καλύτερα να μη ρωτάς καν.

ΑΡΘΡΑ Ο Γιάννης Σκαραγκάς γράφει για τον «Γουίτμαν της βιομηχανικής ενδοχώρας», τον Αμερικανό ποιητή Φίλιπ Λεβίν (1928-2014). 

Ο Λεβίν, που δούλεψε επί σχεδόν δύο δεκαετίες ως εργάτης στις βιομηχανικές μονάδες της Χάμτραμκ και της Κάντιλακ, με το έργο του έδωσε φωνή στην εργατική τάξη και εξέφρασε με γνησιότητα μια ριζοσπαστική κοινωνική κριτική.

Σε ένα από τα ποιήματα της συλλογής The Mercy περιγράφει τρεις νέους εργάτες που φεύγουν από τη δουλειά και αρχίζουν να σβήνουν σαν να βρίσκονται σε φωτογραφία.

[...] «Ο τρίτος»

ρωτάς, «ποιος ήταν ο τρίτος άντρας

στη φωτογραφία;» Δεν υπάρχει

φωτογραφία, ούτε μυστήριο

μόνο Αλάτι και Πετρέλαιο

στα καθημερινά τρεξίματα του κόσμου

τρία παλικάρια με βρώμικα ρούχα δουλειάς

στον δρόμο τους κάτω από ένα φωτοστέφανο

από διχασμένα σύννεφα και πεινασμένα χαμοπούλια. 

                                      [μετάφραση: Γιάννης Σκαραγκάς, για το Εντευκτήριο]

Ο Δημήτρης Κόκορης διατρέχει το σύνολο του ποιητικού έργου του Πρόδρομου Χ. Μάρκογλου, «η ποιητική έκφραση» του οποίου, όπως γράφει, «είναι συγκινησιακά λειτουργική και υποβλητική. Εκδιώκει κάθε ίχνος ρητορικής εκζήτησης, απέχει από τους όρους της κομψευόμενης λεκτικής γλαφυρότητας και κινείται στην απογυμνωμένη άλω του ποιητικού ρεαλισμού».

Ο Αλέξης Πανσέληνος παρουσιάζει και σχολιάζει εύστοχα και διεισδυτικά το βιβλίο του Γ. Β. Δερτιλή «Συνειρμοί, Μαρτυρίες, Μυθιστορίες», στις πάνω από 400 σελίδες του οποίου «ο αναγνώστης καταδύεται στο απώτερο και στο άμεσο παρελθόν, μέσα από τις εμπειρίες, τις αναμνήσεις και τις αναδρομές του συγγραφέα [...] και φτάνει στα ενδότερα της ιδιότυπης, βαθύτατα διαταραγμένης, πρόσφατης περιπέτειάς μας».

Η Βάνα Χαραλαμπίδου, στο άρθρο της «Τα μάτια των βεδουίνων του Wabi Rum», καταγράφει τις εντυπώσεις της από μια ολιγοήμερο ταξίδι στις ερήμους της Ιορδανίας. Όπως γράφει, «Τα μάτια στα ηλιοκαμένα πρόσωπα των βεδουίνων είναι εκφραστικά και αισθαντικά, βελούδινα και σκουρόχρωμα, γοητευτικά και ανυπότακτα, στοχαστικά και υγρά,  σκιασμένα με βαριά ματόκλαδα, βαμμένα με μαύρο κολ από τριμμένα αμύγδαλα, γαρύφαλλα, γραφίτη, σανταλόξυλο και λάδι, που προστατεύει από τις ριπές του ανέμου και τις απρόβλεπτες αμμοθύελλες, με έκφραση στωική και αποφασιστική, με βλέμμα ευθύ και καθαρό, ανοιχτό στους απέραντους ορίζοντες». 

ZΩΓΡΑΦΙΚΗ Την ενότητα της λογοτεχνίας στο τεύχος αυτό κοσμεί ζωγραφική της Ελευθερίας Στόικου. 

«[..] Η Ελευθερία Στόικου απομακρύνεται από το αίσθημα για τη φύση και στρέφεται στην ιδέα του Κόσμου. Στρέφεται στην αναζήτηση της ουσίας του μη ορατού που συναντάται πίσω από κάθε ορατό, στρέφεται σ’ έναν ‘απόλυτο’ Κόσμο πάνω από τις συγκεκριμένες πραγματικότητες της ανθρώπινης εμπειρίας. Αναζητά την ισορροπία με το Είναι. Και ο πίνακας, ο καμβάς, η κίνηση, η γραμμή, η ύλη, γίνονται χώρος αναζήτησης, χώρος του κενού» επισημαίνει η Δωροθέα Κοντελετζίδου.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΕΝΘΕΤΟ Η Camera Obscura, το ειδικό τετράχρωμο ένθετο 16 σελίδων για την καλλιτεχνική φωτογραφία, που διευθύνει από το 1988 ο Άρις Γεωργίου, παρουσιάζει έργα της Γαλλίδας φωτογράφου Flora, με αφορμή τα οποία η παιδοψυχίατρος-παιδοψυχολόγος Marie-José Soubieux γράφει, υπό τον τίτλο «Ανοίγω διάπλατα τα μάτια μου. Έκπληκτη, ίσως φοβάμαι τι θα μου συμβεί, τι με περιμένει, αυτό το άγνωστο μπρος στο αίσθημα του ανοίκειου που με κάνει να νιώθω διαφορετική, ενώ συγχρόνως αισθάνομαι μια συγκλονιστική οικειότητα. Ήδη δεν είμαι πλέον αυτή την οποία από πάντα γνώριζα στους ελάχιστους μαιάνδρους της, στις ρωγμές της και στη δύναμή της. Το περίγραμμα του σώματός μου γίνεται ασαφές αλλά επίσης και τα όρια της ψυχής μου, που μοιάζει  να εκρήγνυται. Από πού έρχεται αυτή η μεγάλη δίνη που στροβιλίζεται μες στο κεφάλι μου; Φοβάμαι μη χαθώ και μη σε χάσω επίσης.

Νιώθω ευάλωτη, μικρούλα, σαν να είμαι εγώ το μωρό.. [...]».

ΚΡΙΤΙΚΗ Τις κριτικές και βιβλιοπαρουσιάσεις του τεύχους γράφουν οι: Βαγγέλης Χατζηβασιλείου (για το βιβλίο του Δημήτρη Κοσμόπουλου: Κατόπιν εορτής)· Μαρία Στασινοπούλου (Λάκη Παπαστάθη: Ο δάσκαλος αγαπούσε το καλό σινεμά, και Δέσποινας Μπάτρη: Ή όλοι ή κανείς)· Τιτίκα Δημητρούλια (Λευτέρη Ξανθόπουλου: Οι εχθροί και οι φίλοι μου)· Άννα Κουστινούδη (Ανθής Μαρωνίτη: Η μόνη της περιουσία)· Σταύρος Ζαφειρίου (Ένο Αγκόλλι: Ποιητικό Αίτιο)· Λίνα Πανταλέων (Γιώργου Συμπάρδη: Μεγάλες γυναίκες)· Τάνια Βοσνιάδου (Καίτης Στεφανάκη: Όζα ροζ)· Θεοδόσης Πυλαρινός (Γιάννη Δ. Στεφανάκι: Πρόσφυγας θεός)· Σοφία Μακρή (Θωμά Κοροβίνη: Τι πάθος ατελείωτο)· Σωτηρία Καλασαρίδου (Λάσλο Κρασναχορκάι: Πόλεμος και πόλεμος)· Βάνα Χαραλαμπίδου (Άρι Γεωργίου: Ανέκαθεν και τουναντίον).

Στη νέα στήλη «Γραμματοσειρές», ο Γιάννης Σκαραγκάς γράφει για Τα μηχανάκια του Μανόλη του Γιαν Χένρικ Σβαν και το Χωρίς απόδειξη του Στάμου Τσιτσώνη, ενώ ο Γιώργος Κορδομενίδης στη στήλη «Βιβλία στο κομοδίνο» σχολιάζει πρόσφατες εκδόσεις.

EΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Η Ζωή Βερβεροπούλου ανθολογεί και κρίνει μερικές από τις πιο αξιόλογες θεατρικές παραστάσεις που δόθηκαν στη Θεσσαλονίκη τους τελευταίους μήνες. Ο Βασίλης Τομανάς αποχαιρετά τη Μάγδα Κοτζιά (1940-2015), δημιουργό των Εκδόσεων Εξάντας.

Στο εξώφυλλο, ο Τζέιμς Σόλτερ νέος. Επιμέλεια εξωφύλλου: Άρις Γεωργίου.