Η Σφίγγα στην Άβυσσο, Π. Π. Παζολίνι: 40 χρόνια από το θάνατό του. Νέες προοπτικές και κριτικές αποτιμήσεις του έργου του

της Βίκυς Χαρισοπούλου

[γράφτηκε στις 15/10/2015 για το Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, με τη λήξη του διεθνούς συνεδρίου «Η Σφίγγα στην Άβυσσο, Π. Π. Παζολίνι 40 Χρόνια από το θάνατό του. Νέες Προοπτικές και Κριτικές Αποτιμήσεις του έργου του», 14-15/10/2015]

Έγραψε ο Πιερ Πάολο Παζολίνι (ο δολοφονημένος στις 2 Νοεμβρίου του 1975 Ιταλός σκηνοθέτης και διανοητής της αριστεράς) θεατρικό έργο, με το οποίο "φωτογραφίζει" τις κοινωνικοπολιτικές και ιδεολογικές μεταστροφές και μεταπτώσεις της σύγχρονης Ελλάδας της κρίσης;

   "Ο επαρκής αναγνώστης του Pilade (Πυλάδης), της ομότιτλης τραγωδίας που έγραψε στα 1966 ο Παζολίνι, μπορεί εύκολα να κάνει τις αναγωγές του στην Ελλάδα του σήμερα· ακόμα και με ταυτίσεις- παραλληλισμούς προσώπων. Ένας πραγματικός διανοητής εξάλλου χαρακτηρίζεται από τη σκέψη του, που τον φέρνει μπροστά από την εποχή του" έλεγε χαρακτηριστικά ο καθηγητής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου της Αθήνας Γεράσιμος Ζώρας, χθες το βράδυ, κλείνοντας την εισήγηση του με τον "παραπλανητικό" τίτλο "Ο Παζολίνι για την Ελλάδα του σήμερα", στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο που διοργανώνει στη Θεσσαλονίκη, προς τιμήν του Πιερ Πάολο Παζολίνι (με αφορμή τη συμπλήρωση 40 χρόνων από τη δολοφονία του), το Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ και το Πανεπιστήμιο της Ρώμης "Tor Vergata".

   Ο "Πυλάδης" του Παζολίνι (το έργο έχει μεταφραστεί, αλλά δεν έχει κυκλοφορήσει στα ελληνικά), που "βρίθει πολιτικών μηνυμάτων", θα μπορούσε να είναι το ...τέταρτο μέρος της τριλογίας της Ορέστειας του Αισχύλου, σύμφωνα με τον καθηγητή.

   Ο Ορέστης (αυτός της τραγωδίας "Πυλάδης" του Παζολίνι) επιστρέφει στο Άργος μαζί με τον πιστό του φίλο Πυλάδη, δικαιωμένος από το δικαστήριο του Αρείου Πάγου, για να εγκαθιδρύσει στην πόλη μια καινούργια δημοκρατία. Ως νεωτεριστής, μάλιστα, αρνείται να αναλάβει την εξουσία ως συνεχιστής του δολοφονημένου βασιλιά πατέρα του, αλλά ζητά την ψήφο του λαού και τη ...λαμβάνει με τη βοήθεια της θεάς Αθηνάς, η οποία στο έργο (του Παζολίνι) αντιπροσωπεύει τη Λογική, τον Ορθολογισμό και την καπιταλιστική σύγχρονη εποχή.

   Προκειμένου, μάλιστα, η Αθηνά να επιβάλει την ιδεολογία της και στον λαό του Άργους, μετατρέπει τις Ερινύες (τις εκπροσώπους του "παλιού" που κατατρέχουν τον Ορέστη) σε Ευμενίδες (οι οποίες δεν φοβίζουν πια τους ανθρώπους, αλλά τους "προσφέρουν" γλυκά όνειρα με στόχο να ξεχάσουν το παρελθόν).

   Ο πιστός φίλος Πυλάδης, για πρώτη φορά, διαφωνεί με τον Ορέστη και δημιουργεί ένα νέο "κόμμα" από εργάτες, χωρικούς και περιθωριακούς ανθρώπους, που αντιτίθενται στη "λογική" και τη διαγραφή του παρελθόντος με σκοπό την πρόκριση του μέλλοντος και της τεχνολογικής ανάπτυξης.

   Ο "πόλεμος" ανάμεσα στις δυο ιδεολογίες - παρατάξεις οδηγούν στην ήττα της ομάδας του Πυλάδη και μαζί της των ηθικών αξιών και της παράδοσης του παρελθόντος από τους μηχανισμούς του καπιταλισμού και των οικονομικών συμφερόντων. Το Άργος μετατρέπεται στο απόλυτο κέντρο του καπιταλισμού και ο Ορέστης εξουσιάζει, αφού έχει ήδη κάνει τον ..."ιστορικό συμβιβασμό". Ο Πυλάδης αντιλαμβάνεται (παρά τις κατάρες προς τη "λογική" και τους θεούς του ...ιστορικού συμβιβασμού) πως η ήττα του τουλάχιστον τον προφυλάσσει από ιδεολογικές εκπτώσεις και εκφυλισμούς εννοιών που επιφέρει η εξουσία... Η επαναστατικότητα του παραμένει απολύτως ειλικρινής, αθώα και αναλλοίωτη... 

   "Ο Πυλάδης θα μπορούσε -υπό μια ανάγνωση- να είναι το προσωπείο του ίδιου του Παζολίνι στα τέλη της δεκαετίας του ΄60 στην Ιταλία ...Ο Ορέστης ίσως το P.C.I. της εποχής ...Όσο για τις αναγωγές στην Ελλάδα του σήμερα; Ε, είναι σαφείς. Το έκανα γιατί το απαιτούσε το θέμα της εισήγησής μου. ...Ένας σύγχρονος επαρκής αναγνώστης του έργου αλλά και των πολιτικοκοινωνικών φαινομένων την τελευταία επταετία της ύφεσης και των μνημονίων στην Ελλάδα θα μπορούσε να κάνει τις δικές του ταυτίσεις..." έλεγε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής Γεράσιμος Ζώρας, μετά το πέρας της ομιλίας του.

   Νωρίτερα και εμβόλιμα στην εισήγηση του, ο καθηγητής αναφέρθηκε στον έκδηλο θαυμασμό του Παζολίνι στην αρχαία τραγωδία και τον αρχαιοελληνικό λόγο (σε άρθρο του στα 1959 είχε προτείνει τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στα ιταλικά σχολεία ακόμα και σε βάρος των λατινικών!), ενώ ξεκίνησε από τα 1960 (με παρότρυνση του Βιτόριο Γκάσμαν) τη μετάφραση της Αισχύλειας Ορέστειας.

   Ακολούθησε στα 1962 η σκηνοθεσία της "Μήδειας" με τη Μαρία Κάλλας, ενώ δεκάδες είναι οι αναφορές σε άρθρα του στον Αλέκο Παναγούλη ["Il simbolo Panagoulis" στην εφημερίδα "Unita" (29/6/1972), η ταύτιση του Παναγούλη με τον μυθικό ήρωα Μενοικέα, ο οποίος θυσιάστηκε για να σώσει την πατρίδα του, τη Θήβα, κ.ά.). Όπως δε ο ίδιος ανέφερε στα έργα του, τα πολιτικά μηνύματα είναι "κρυμμένα" πίσω από τις σκηνές των ταινιών του, ενώ αν ζούσε στην Ελλάδα θα έγραφε και θα σκηνοθετούσε όπως ο Βασίλης Βασιλικός και ο Κώστας Γαβράς ("Ζ").

   Ιδιαίτερα αισθαντική ήταν στη διάρκεια του χθεσινού εναρκτήριου απογεύματος του συνεδρίου, με θέμα "Η Σφίγγα στην Άβυσσο, Π. Π. Παζολίνι 40 Χρόνια από το θάνατό του. Νέες Προοπτικές και Κριτικές Αποτιμήσεις του έργου του", η ταινία - ντοκιμαντέρ διάρκειας 21.40' λεπτών που παρουσίασε -αντί εισήγησης- ο καθηγητής Giovanni La Rosa από το πανεπιστήμιο της Ρώμης "Tor Vergata", το οποίο είναι και συνδιοργανωτής του συνεδρίου.

   Στην ταινία τεκμηρίωσης, που ξεκινά με το τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκη "Τα παιδιά κάτω στον κάμπο" (από την ταινία "Sweet movie" του Ντούσαν Μακαβέγιεφ) -στην ιταλική του μεταφορά- εμφανίζονται σε οπτικοποιημένες εικόνες η Οριάνα Φαλάτσι ("διαβάζει" επιστολή της προς τον Παζολίνι), ο Αλέκος Παναγούλης, ο ίδιος ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι, "ακούγονται" ποιήματα του Παζολίνι για τη Μέρλιν Μονρόε και τον Αλέκο Παναγούλη, προβάλλονται αποσπάσματα από τη "Μήδεια" με τη Μαρία Κάλλας, ενώ προβάλλονται αποκόμματα ιταλικών εφημερίδων, που αναφέρονται στη δολοφονία του (στις 2 Νοεμβρίου 1975 - ακριβώς έξι μήνες πριν από τη δολοφονία και του Αλέκου Παναγούλη στην Αθήνα). Η ταινία φέρει τον τίτλο "Η Σφίγγα στην Άβυσσο" κι είναι αυτή που έδωσε τον τίτλο στο συνέδριο.

   Στόχος του Διεθνούς Συνεδρίου είναι η κριτική έρευνα και οι νέες θεάσεις του συνολικού έργου της πολυσχιδούς δημιουργικής φύσης του Παζολίνι. Για τον σκοπό αυτό παρεμβαίνουν καθηγητές και ερευνητές διαφορετικής γεωγραφικής προέλευσης και επιστημονικής προσέγγισης (από πανεπιστήμια της Ιταλίας, της Ισπανίας, των ΗΠΑ, του Καναδά, της Γαλλίας και της Ελλάδας), αναπτύσσοντας θέματα όπως: "Το Θέατρο του Παζολίνι. Μεταξύ συμβόλου και αλληγορίας", "Κριτική, έρευνες και νέες προοπτικές της όπερας", "Π.Π. Παζολίνι και Γιάννης Ρίτσος- Ένας φανταστικός διάλογος", "Ο Παζολίνι συνομιλεί με τον Αντόνιο Γκράμσι" κ.ά.).

   Οι εργασίες του Συνεδρίου, που πραγματοποιούνται στην ιταλική γλώσσα, συνεχίζονται από το πρωί σήμερα και θα ολοκληρωθούν αργά το απόγευμα στην Αίθουσα Τελετών της Παλαιάς Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ.

#

Την εξαιρετικά πολυσχιδή προσωπικότητα του Ιταλού διανοούμενου της αριστεράς, σκηνοθέτη, σεναριογράφου, ηθοποιού, ποιητή Πιερ Πάολο Παζολίνι επιχειρεί να προσεγγίσει το Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο που διοργανώνει στη Θεσσαλονίκη προς τιμή του (με αφορμή τη συμπλήρωση 40 χρόνων απ τη δολοφονία του) το Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ και το Πανεπιστήμιο της Ρώμης «Tor Vergata».

Το Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο, με τίτλο: «Η Σφίγγα στην Άβυσσο, Π. Π. Παζολίνι 40 Χρόνια από το θάνατό του. Νέες Προοπτικές και Κριτικές Αποτιμήσεις του έργου του» θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 14 Οκτωβρίου και την Πέμπτη 15 Οκτωβρίου στην Αίθουσα Τελετών της Παλαιάς Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ.

"Πρόκειται ουσιαστικά για έναν αμιγώς ποιητικό τίτλο που συμπυκνώνει το έργο, το λόγο και την σύντομη αλλά καθοριστική παρουσία και προσφορά του Παζολίνι. Μιλούσε συνήθως με χρησμούς (Σφίγγα) και καταδύθηκε ζώντας, σκεπτόμενος, γράφοντας, κινηματογραφώντας και τελικά πεθαίνοντας στην Άβυσσο..." λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η πρόεδρος του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ, Αν. Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Λογοτεχνίας, Κωνσταντίνα Ευαγγέλου- υπεύθυνη της επιστημονικής διοργάνωσης στο ΑΠΘ.

Η εμβληματική προσωπικότητα του Παζολίνι (5 Μαρτίου 1922 -2 Νοεμβρίου 1975) -γνωστή παγκοσμίως από το συγγραφικό, κινηματογραφικό άλλα εν γένει πολιτικό του έργο και στάση, τείνει να "χαθεί" στο χρόνο καθώς αποτελεί πλέον (40 χρόνια μετά το βίαιο θάνατό του) μια προσωπικότητα γνωστή μόνο απ' τις εμβληματικές ταινίες του ("Ακατόνε", "Μάμα ρόμα", "Θεώρημα", "Χοιροστάσιο", Σαλό" κ.α.) αλλά κυρίως απ' τον τρόπο της δολοφονίας του (Βρέθηκε νεκρός-κατακρεουργημένος, τα ξημερώματα της 2ας Νοεμβρίου του 1975 στην παραλία της Όστια, έξω από τη Ρώμη).

"Γεννήθηκα στη Μπολόνια... Είμαι συγγραφέας-κινηματογραφιστής...

Το 1961 γύρισα την πρώτη μου ταινία, το Ακατόνε, με άγνωστους ηθοποιούς. Στην προβολή της ταινίας στη Ρώμη, φασίστες έριξαν στην οθόνη κλούβια αυγά και μελανοδοχεία...

...δικάστηκα στη Βενετία..

...Κινδύνεψα να πάω φυλακή για πολλούς μήνες. Τελικά απαλλάχτηκα.

...Μου είπαν ότι έχω τρία είδωλα: Τον Χριστό, τον Marx και τον Freud. Αυτά είναι φόρμουλες. Το μόνο μου είδωλο είναι η πραγματικότητα. Αν διάλεξα να είναι κινηματογραφιστής και όχι μόνο συγγραφέας, είναι επειδή προτίμησα, αντί να εκφράζω την πραγματικότητα με σύμβολα όπως είναι οι λέξεις, να εκφράζω μέσω του κινηματογράφου, την πραγματικότητα με την πραγματικότητα"... Έγραφε ο ίδιος "αυτοπαρουσιαζόμενος" το Φεβρουάριο του 1969...

Στόχος του Διεθνούς Συνεδρίου είναι η κριτική έρευνα και οι νέες θεάσεις του συνολικού έργου της πολυσχιδούς δημιουργικής φύσης του Παζολίνι. Για το σκοπό αυτό παρεμβαίνουν καθηγητές και ερευνητές διαφορετικής γεωγραφικής προέλευσης και επιστημονικής προσέγγισης (από πανεπιστήμια της Ιταλίας, της Ισπανίας, των ΗΠΑ, του Καναδά, της Γαλλίας και της Ελλάδας), αναπτύσσοντας θέματα όπως: "Το Θέατρο του Παζολίνι. Μεταξύ συμβόλου και αλληγορίας", "Κριτική, έρευνες και νέες προοπτικές της όπερας", "Π.Π.Παζολίνι και Γιάννης Ρίτσος-Ένας φανταστικός διάλογος", "Ο Παζολίνι συνομιλεί με τον Αντόνιο Γκράμσι" κ.ά.