Με ελλειπτικότητα και πυκνότητα

του Γιώργου Φράγκου

https://www.philenews.com
[ κυπριακή εφημερίδα Φιλελεύθερος ]

Κυριάκος Ευθυμίου: «Το κόκκινο άλογο», εκδόσεις Εντευκτηρίου, 2020.

Μινιατουρίστικα αφηγήματα πλούσιας ανθρωπογεωγραφίας και βαθιάς αισθαντικότητας περιλαμβάνει η τελευταία λογοτεχνική έκδοση του Κυριάκου Ευθυμίου, που κυκλοφόρησε το 2020. Στο τομίδιο περιλήφθηκαν 18 κείμενα μικρής έκτασης που δύσκολα μπορούν να καταταχθούν ειδολογικά κατά τρόπο μονοσήμαντο. Θα έλεγα ότι στην πλειονότητά τους εμπεριέχουν ειδολογικά χαρακτηριστικά διηγήματος, χρονογραφήματος, πεζοτράγουδου ή και πεζόμορφου ποιήματος. Η ελλειπτικότητα, η πυκνότητα, η λιτότητα και το αφαιρετικό στοιχείο που χαρακτηρίζουν τον ποιητικό λόγο του Κ.Ε. θα έλεγα ότι χαρακτηρίζουν και τον πεζογραφικό του λόγο.

Όλα τα αφηγήματα στο βιβλίο, αν και ελαύνονται από «εξωτερικά» γεγονότα και ερεθίσματα, χαρακτηρίζονται για την ουσιαστική εσωτερικότητά τους και την ψυχολογική ανάλυση που τα διακρίνει. Η αυτοαναφορικότητα απαντάται σε εύλογο βαθμό, αλλά την ίδια ώρα τα κεντρίσματα από τον περιβάλλοντα κοινωνικό ιστό διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο.

Η συλλογή ξεκινά με ένα κείμενο επιστροφής, ελεγείας και προσευχής για όσα χάθηκαν, για όσα βιώθηκαν τραυματικά και για όσα αβέβαια έπονται. «Το κόκκινο άλογο» (σελ. 7) είναι ατμοσφαιρικό, εσωστρεφές και υποβλητικό, όπως η ποίηση του Κ.Ε.

«Ο κλεφτάκος» (σελ. 11) παρουσιάζει και κάποια ηθογραφικά στοιχεία.  Είναι ένα κείμενο τρυφερό, αθώο, εξομολογητικό, συγκινητικό. Πραγματεύεται τη φτώχεια, τη στέρηση, αλλά κυρίως τη συνειδησιακή διαμάχη μεταξύ της ανάγκης και της ηθικής ορθότητας. Τελικά, το «παγκάρι» της ψυχής αποδεικνύεται πιο ισχυρό από το δέλεαρ στο παγκάρι της εκκλησίας.

Η πεζογραφική δεινότητα του Κ.Ε. συνδυάζεται με την ποιητική αφαιρετικότητα, αλλά και με εμβόλιμα στοιχεία υπερρεαλιστικής υπερβατικότητας και αλληγορικών θεωρήσεων. Τα πιο πάνω είναι ευδιάκριτα στο «Η νύφη». (σελ. 14).

«Το καρπούζι» (σελ. 16) είναι ίσως το πιο κλασσικότροπο από τα διηγήματα της συλλογής. Πραγματεύεται τη μετανάστευση των Κυπρίων στην Αγγλία τη δεκαετία του ’50 του περασμένου αιώνα, με τα μάτια μιας παιδούλας. Πρόκειται για αφήγημα κοινωνικών προδιαγραφών, διανθισμένο και με πικρό χιούμορ.

Θα χαρακτήριζα το «Αν κι εγώ ξέρω τι θέλω» (σελ. 20) διήγημα-μονόλογο υπαρξιακών αναζητήσεων, απλό αλλά ουδόλως απλοϊκό. Πρόκειται για μια μικρή φιλοσοφική σπουδή πάνω στην αρχαιοελληνική ρήση: «Μη προτρεχέτω η γλώττα της διανοίας».

Αιφνιδιαστικά τρυφερό, συγκινητικό και ωραίο είναι το «Η Παναγιά» (σελ. 23). Στα πλείστα αυτά μηνιατουρίστικα αφηγήματα του Κ.Ε. συμπλέουν η παιδική αθωότητα με την ευαισθησία, την τρυφερότητα και τη συγκινησιακή φόρτιση. Και στο συγκεκριμένο κείμενο όλα αυτά καταγράφονται ή υποδηλούνται σε σχέση με την πρώτη εμπειρία-ίσως και μη εμπειρία για την ακρίβεια – ενός αγοριού με ιερόδουλη.

Το «Άγγελος» (σελ. 25) είναι η ιστορία μιας καρκινοπαθούς που αντιπαλεύει το θηρίο της ασθένειάς της με το όραμα της καλοσύνης και της διδασκαλίας. Βαθιά ουμανιστικά μηνύματα, δοσμένα με απλότητα, λιτότητα και αμεσότητα.

Οι εσωτερικές συγκρούσεις, συνήθως βασανιστικές και αμφίρροπες, απασχολούν έντονα το συγγραφέα. Π.χ. στο «Συγνώμη» (σελ. 27) θεματοποιούνται οι ενοχές που προκαλεί μια εξωσυζυγική σχέση, όχι μόνο προς τον/την σύζυγο, αλλά και προς το υποκείμενο του πόθου, του εραστή ή της ερωμένης.

Γενικά, όλη η συλλογή συνιστά μιας μορφής πινελιές σε ανθρώπινα πορτρέτα. Στο «Ταγμένος» (σελ.30) ο Κ.Ε. διαπομπεύει και χλευάζει με χιούμορ, τον αριβισμό, τον καριερισμό, τον τυχοδιωκτισμό-καιροσκοπισμό και την χρησιμοθηρία.

Τα πλείστα αφηγήματα του Κ.Ε. είναι πρωτοπρόσωποι μονόλογοι, ευθείς, λιτοί και ευσύνοπτοι. Π.χ. το «Συνέβη αυτό που θα σας πω» (σελ. 33) είναι ένα παραλήρημα ψυχολογικής πνοής, φαντάρου στη σκοπιά του.

Στα περισσότερα διηγήματά του ο συγγραφέας-αφηγητής υποδύεται διάφορους ρόλους, συνήθως περιθωριακούς ή αμελητέους, ποτέ κεντρικούς ή ιδιαιτέρως σημαντικούς. Στο «Ο προδότης» (σελ. 36) από τις πολύ καλές στιγμές του βιβλίου, καταγράφει την τραγικότητα και την ψυχολογική συντριβή ενός προδότη του αγώνα της ΕΟΚΑ, δεκαετίες μετά, που ψάχνει εναγωνίως μια αγκαλιά για να αφήσει την τελευταία του πνοή.

Στο «Παραμύθι» (σελ. 41) ο συγγραφέας μάλλον υμνολογεί την παιδική αθωότητα, την αγνότητα της ψυχής των παιδιών. Το θεματικά παραπλήσιο επόμενο αφήγημα «Προσευχή» (σελ. 44) είναι ένας σπαραχτικός μονόλογος και συνάμα ένα δριμύ κατηγορητήριο ενός 7χρονου παιδιού που έχασε τη μητέρα του από καρκίνο. Ένα κείμενο απλό, πέρα για πέρα αληθινό και άμεσο.

Ακόμη και μικρά ενσταντανέ διάρκειας κάποιων λεπτών ή και δευτερολέπτων μπορούν να γίνουν αφηγήματα. Αυτό συμβαίνει με το «Μικρό πουλί». (σελ. 47)

Συχνά ο συγγραφέας θεματοποιεί τις διαπροσωπικές σχέσεις των ανθρώπων μέσα στο αστικό, κοινωνικό τοπίο. Το «Ο άνθρωπος που έβλεπε τους άλλους να περνούν» (σελ. 49) αναφέρεται σε δύο αδέλφια με περιουσιακές διαφορές που δεν μιλούν μεταξύ τους. Μια συνήθης, κοινότυπη ιστορία που δια χειρός του συγγραφέα αποκτά τόση τρυφερότητα. Και βεβαίως ταυτόχρονα περικλείει και τόσο πόνο.

Το χιούμορ, ιδίως το πικρό, διαδραματίζει το δικό του ρόλο στη συλλογή. Π.χ. στο «Ο μοναχός» (σελ. 52) διακωμωδείται με χιούμορ, τρυφερότητα και τακτ, η ιστορία ενός μοναχού που είναι έτοιμος να υποκύψει και να ενδώσει στα κελεύσματα της σάρκας.
«Το πρώτο φιλί» (σελ. 54) είναι ένα ποιητικά ελλειπτικό πεζογράφημα. Εδώ παρουσιάζονται ανάγλυφα ο συναισθηματικός κόσμος και η κοσμογονία που συντελείται στα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα. Παρελαύνουν ανάμεικτα ενώπιον του αναγνώστη η δειλία, η ντροπαλότητα, η ευφορία, η άγρια ομορφιά, αλλά ακόμη και η έξαλλη χαρά που διεγείρονται με μιας σε τέτοιες συναισθηματικές καταστάσεις.

Το στερνό αφήγημα της συλλογής τιτλοφορείται «Τελευταία σελίδα» (σελ. 56) και είναι ένα υπαρξιακής πνοής αφήγημα για τη ζωή και το πώς αυτή μπορεί να τελευτήσει. Δηλαδή ο συγγραφέας ολοκληρώνει το βιβλίο του όπως ακριβώς το ξεκίνησε, με εσωτερικότητα, ψυχισμό και φιλοσοφική διάθεση.

Συνολικά, πιστεύω ότι πρόκειται για μια πολύ αξιόλογη προσπάθεια που αξίζει να τύχει της προσοχής του αναγνωστικού κοινού, τόσο για την αισθητική τέρψη που προσφέρει, όσο και για τα βαθιά ουμανιστικά μηνύματα που εμπερικλείει.

[Σημείωση του Εντευκτηρίου: Από τις Εκδόσεις Εντευκτηρίου κυκλοφορεί και το βιβλίο του Κυριάκου Ευθυμίου Κυρτός αλατοπώλης.
Περισσότερα για το βιβλίο εδώ.]