Στην παρουσίαση του ψηφιακού δίσκου «Όμηρος - Ησίοδος. Μετάφραση: Δ. Ν. Μαρωνίτης. Διαβάζουν: Δ. Ν. Μαρωνίτης, Φιλαρέτη Κομνηνού» (Εκδόσεις Εντευκτηρίου & 9,58 fm/ΕΡΤ3), ο Μαρωνίτης διάβασε απόσπασμα από την αδημοσίευτη τότε μετάφρασή του της 24ης ραψωδίας της «Οδύσσειας». Η εκδήλωση (η πρώτη που έγινε στο Underground Εντευκτήριο πριν ακόμη από τα "επίσημα" εγκαίνια του χώρου) πραγματοποιήθηκε στις 15.12.2001. [Διατίθενται ακόμη μερικά αντίτυπα αυτού του ψηφιακού δίσκου, που αποστέλλεται με αντικαταβολή 15,00 ευρώ ― περιλαμβάνονται έξοδα συσκευασίας & αντικαταβολής. Πληροφορίες - παραγγελίες: entefkti@otenet.gr]
Τη λεπτομέρεια από τον γλυπτό διάκοσμο της ρωμαϊκής σαρκοφάγου από τη νεκρόπολη της Τύρου με τον θρύλο του Αχιλλέα την έχω αλιεύσει από το Instagram πάνω από έναν χρόνο τώρα, όταν, στα εγκαίνια του νέου αρχαιολογικού μουσείου του Λιβάνου στη Βηρυτό, γέμισε το διαδίκτυο με φωτογραφίες από πολλές ελληνορωμαϊκές ομορφιές, σαν κι αυτή.
Με καθήλωσε η τρυφερότητα του στιγμιότυπου αλλά και η σπανιότητά του. Στα ταφικά μνημεία η αποχαιρετιστήρια χειρονομία μεταξύ νεκρού και ζωντανών είναι η λεγόμενη "δεξίωσις", δηλαδή η χειραψία. Ένα αντρικό πόδι που αγγίζει με τα δάχτυλα το πόδι ενός άλλου άντρα είναι σπάνια σκηνή.
Λίγο πριν από τον θάνατο ή μήπως λίγο μετά;
Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να προσλάβεις τη σκηνή. Εάν είσαι ερωτευμένος, βλέπεις την κίνηση του ενός ποδιού ως πράξη ερωτικής οικειότητας μ' ένα σεξουαλικό συμφραζόμενο. Εάν είσαι θλιμμένος, βλέπεις έναν αποχαιρετισμό, ενώ εάν έχεις κέφια, αναγνωρίζεις τα πειράγματα των αγοριών κάτω από το τραπέζι, έτσι όπως τσιμπιούνται και κλωτσιούνται στα κρυφά για να μην τα δουν οι μεγάλοι.
Φίλοι οι εραστές;
Όποιος αναζητήσει το όνομα Αχιλλέας σε μια βάση δεδομένων όπως το πρόγραμμα «Περσέας» διαπιστώνει πως ο Όμηρος αναφέρει τον Αχιλλέα περί τις 400 φορές. Η λέξη Αχιλλέας είναι όνομα ουσιαστικό. Το εντυπωσιακό είναι ότι τα επίθετα που συνοδεύουν κάθε αναφορά στο όνομά του είναι πολλαπλάσια και ποτέ τα ίδια. Ο Αχιλλέας περιγράφεται από τον Όμηρομε τόσα πολλά και διαφορετικά επίθετα, ώστε εύκολα καταλαβαίνουμε πως για τον ποιητή δεν ήταν ένα πρόσωπο, ένας ρόλος αλλά μία ιδιότητα.
Ο Αχιλλέας είναι ένα σύμβολο της παθιασμένης νιότης που προτιμά τον ένδοξο θάνατο 1.000 φορές από τη βαρετή ζωή, γι' αυτό και ορμάει με κάθε ευκαιρία στη μάχη. Το λέει και ο ίδιος τουλάχιστον τρεις φορές στην Ιλιάδα και μία στην Οδυσσεια (στη Νέκυια).
Η Ιλιάδα είναι μία ιστορία που διαδραματίζεται τον 10ο χρόνο της πολιορκίας της Τροίας και αφορά τον καυγά του Αγαμέμνονα με τον Αχιλλέα για μια φανταιζί γκόμενα. Στο έργο, τόσο ο Αχιλλέας όσο και ο Πάτροκλος συνευρίσκονται αποκλειστικά με γυναίκες, τόσο λαμπερές και αντάξιές τους, που ο Όμηρος δεν παραλείπει ποτέ να τις κατονομάζει. Οι ομόκλινες των δύο αυτών ηρώων είναι πάντα λαμπερές και επώνυμες.
Η φιλία του Αχιλλέα με τον Πάτροκλο είναι μοναδική για τα ανθρώπινα. Ένα κράμα θαυμασμού, αγάπης και αιώνιας αφοσίωσης. Πόσο τσουρούτικο να θες να την περιορίσεις στο επίπεδο της σεξουαλικής ταυτότητας αλλά και πόσο στενή η αντίληψη του Αχιλλέα ως του Έλληνα στρέιτ παλικαρά; Ο λόγος που η Ιλιάδα και η Οδύσσεια αφορούν τόσο κόσμο σε ολόκληρο τον πλανήτη χιλιάδες χρόνια μετά τη συγκρότηση των επών αυτών σε σώμα από τους ευφυείς συγγραφείς τους είναι γιατί στο έργο οι επιθετικοί προσδιορισμοί υπερισχύουν συντριπτικά των ουσιαστικών. Στην πραγματικότητα, το ουσιαστικό όνομα στα ομηρικά έπη είναι μόνον ένα: άνθρωπος κατι που αφήνει χώρο σε ολους μας να ταυτιζόμαστε με τους ήρωες.
Με στεναχώρησε πολύ η συζήτηση. Ακούστηκαν και από τις δύο πλευρές θηριώδεις βλακείες βγαλμένες από φανατισμό και πηχτή άγνοια. Κρίμα.
ΥΓ.
Ο Μαρωνίτης έχει γράψει εκτενώς για τη σχέση Πατρόκλου -Αχιλλέα. Αυτος παρατηρεί οτι στο έπος διαλέγονται μόλις δύο φορες. Για όσο διάστημα κρατάει η μήνις του Αχιλλέα, ο Πάτροκλος μενει σιωπηλός. Σπάει τη σιωπή του όταν τον επισκέπτεται στη σκηνή στο Ρ, για να του μεταφέρει την ιδέα του Νέστορος: να του δανείσει τα όπλα του για να τρομάξει απλώς τους Τρωες. Ο δεύτερος διάλογος ειναι βέβαια ο συγκλονιστικός, αυτός για τον οποίο ο Σίλερ έχει πει ότι αν στη ζωη σου διαβάσεις μόνον αυτό, ας είσαι και ικανοποιημένος που το αξιώθηκες. Στον δεύτερο διάλογο, στο Ψ, ο Πάτροκλος επισκέπτεται τον Αχιλλέα ως φάντασμα, αφού εχει πεθάνει, και του ζητάει να τον θάψει, να μην τον κρατήσει άλλο ως πτώμα, για να πάρει η ψυχή του τον δρόμο για τον Άδη. Θρηνούν για το γεγονός οτι δεν μπορεί ο ένας να πιάσει το χέρι του άλλου και ο Πάτροκλος βάζει τον Αχιλλέα να ορκιστεί ότι θα φροντίσει ώστε, όταν πεθάνει κι εκείνος, οι στάχτες τους να ανακατευτούν για να φυλαχτούν στο ίδιο αγγείο. Και εκεί ο Μαρωνίτης μας ζητάει να μην μπερδευτούμε: η περιπάθεια του διαλόγου των ηρώων πηγάζει μόνον από το πένθος. Το πένθος για τη θνητότητα, ο χωρισμός που επιφέρει ο θανατος, ειναι που μετατρέπει παντα την εμπάθεια/συμπάθεια σε περιπαθεια.
Πέθανε σήμερα το πρωί ο Δ. Ν. Μαρωνίτης, φίλος της καρδιάς και πολύτιμος, επί χρόνια, συνεργάτης του περιοδικού Εντευκτήριο. Το παρακάτω "βίντεο" δημιουργήθηκε από τον Γιώργο Κορδομενίδη. προκειμένου να χρησιμοποιηθεί στην εκδήλωση προς τιμήν του Δ. Ν. Μαρωνίτη που οργάνωσε ο Δήμος Θεσσαλονίκης τον Μάιο του 2013 στο πλαίσιο της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης.
Ο Δημήτρης
Μαρωνίτης, δευτερότοκο παιδί της Αναστασίας Χατζηκυριάκου, από το Πυργί της
Μικρασίας, και του Νικόλαου Μαρωνίτη, από τη Θράκη, γεννήθηκε στις 22 Απριλίου
1929 στη Θεσσαλονίκη, σε μια πάροδο της οδού Σοφοκλέους, μεταξύ Κασσάνδρου και
Αθηνάς.
Τελείωσε το 17ο
Δημοτικό Σχολείο, στην Αγίου Δημητρίου και το 1939 μπήκε, κατόπιν εξετάσεων,
στο Πειραματικό Γυμνάσιο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Αποφοίτησε από τη
Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης το 1952 και από το 1953 μέχρι το 1959 απασχολήθηκε
ως άμισθος βοηθός του Γιάννη Κακριδή, εργαζόμενος παράλληλα, για τον βιοπορισμό
του, στη Μέση Εκπαίδευση, στο Δελασάλ και στη Γερμανική Σχολή.
Κατόπιν, έκανε
μεταπτυχιακές σπουδές στο Μάιντς της Γερμανίας, με υποτροφία του Ιδρύματος Humboldt
von Stiftung, νυμφεύθηκε την Ανθή
Τσαπούλη (με την οποία απέκτησαν δύο κόρες, την Εριφύλη και τη Νίκη),
ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή με θέμα το ύφος του Ηροδότου, που την
υποστήριξε το 1961, και τρία χρόνια αργότερα υποστήριξε τη διατριβή του για
υφηγεσία, υπό τον τίτλο «Εισαγωγή στον Ηρόδοτο».
Το καλοκαίρι του
1969, δεύτερη χρονιά της χούντας, απολυμένος ήδη από το Πανεπιστήμιο εξαιτίας
των τολμηρών του διαλέξεων στο αμφιθέατρο της Φιλοσοφικής, συλλαμβάνεται και
κρατείται επί έναν μήνα στην Ασφάλεια της Θεσσαλονίκης. Τον Φεβρουάριο 1971
συλλαμβάνεται για δεύτερη φορά, τώρα από την ΕΣΑ, και κρατείται επί δέκα μήνες
στον Κορυδαλλό. Όταν δεν είναι στη φυλακή, καταφέρνει, παρά τις δυσκολίες της
εποχής, να γράψει μια συλλογή δοκιμίων (Ανεμόσκαλα),
ένα βιβλίο για τον Όμηρο και προσωπικές σκέψεις ως εισαγωγή σε μια συλλογή
ελληνικών και ξενόγλωσσων δοκιμίων περί Ανθρωπισμού.
Αμετανόητος,
δημοσιεύει στο Βήμα (με το οποίο έχει
αρχίσει [το 1971] συνεργασία ως επιφυλλιδογράφος, δραστηριότητα που ακμαία συνεχίστηκε
μέχρι τον θάνατό του), δημοσιεύει λοιπόν αιχμηρά άρθρα κατά του δικτατορικού
καθεστώτος, με αποτέλεσμα να συλληφθεί για τρίτη φορά, τον Μάρτιο 1973, και να
παραμείνει επί έξι μήνες σε κελί του ΕΑΤ-ΕΣΑ, όπου υπόκειται σε βασανιστήρια.
Στη διάρκεια αυτού του τελευταίου, εξοντωτικού, εγκλεισμού του γράφει πάνω σε
χαρτοπετσέτες το μικρό ημερολόγιο φυλακής Μαύρη
Γαλήνη.
Με τη
μεταπολίτευση, ορίζεται για λίγους μήνες ειδικός σύμβουλος του υπουργείου
Παιδείας, με κύριο αντικείμενο την αποχουντοποίηση, και τον Νοέμβριο του 1974
επανέρχεται ως εντεταλμένος υφηγητής στη Φιλοσοφική Θεσσαλονίκης, όπου τον
επόμενο χρόνο εκλέγεται καθηγητής στην Α΄ έδρα Κλασικής Φιλολογίας.
Το 1977
δημοσιεύει την πρώτη του μεταφραστική δοκιμή στην Οδύσσεια.
Το 1981 του
απονέμεται κρατικό βραβείο δοκιμίου για το βιβλίο του Όροι του λυρισμού στον Οδυσσέα Ελύτη. Αν και κλασικός φιλόλογος,
μιλάει στα πανεπιστημιακά του μαθήματα και για νεοελληνική ποίηση και
πεζογραφία, γράφει και εκδίδει βιβλία για τον Σολωμό, τον Καβάφη, τον Σεφέρη,
τον Ρίτσο, τον Πατρίκιο, τον Σινόπουλο, τον Σαχτούρη, τον Χειμωνά, τη Λαϊνά,
τον Δημητριάδη και άλλους. Ορίζεται μέλος του διοικητικού συμβουλίου του
Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ιδιότητα που θα διατηρήσει επί 11
χρόνια) και το 1989 αναλαμβάνει για μικρό διάστημα γενικός διευθυντής του
Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, θέση από την οποία παραιτείται λόγω των
αντιδράσεων που προκαλούν στο συντηρητικό κατεστημένο των ηθοποιών του θεάτρου
αλλά και της πόλης οι τολμηρές πρωτοβουλίες και προθέσεις του.
Το 1990 εκδίδεται
από τη «Στιγμή» η πέμπτη ραψωδία της Οδύσσειας
(με εικονογράφηση του Κώστα Τσόκλη), ενώ τον επόμενο χρόνο αρχίζουν να
κυκλοφορούν από τον Καστανιώτη, σε 24 διαδοχικά τεύχη, οι ισάριθμες ραψωδίες
της Οδύσσειας ― η έκδοση θα
ολοκληρωθεί το 2001.
Στο μεταξύ, το 1994
αναλαμβάνει πρώτος πρόεδρος και γενικός διευθυντής του Κέντρου Ελληνικής
Γλώσσας· η επτάχρονη θητεία του στο Κέντρο θα αποδώσει 37 ερευνητικά και
συγγραφικά προγράμματα για την ελληνική γλώσσα και τη διδασκαλία της, καθώς και
αξιοπρόσεκτο εκδοτικό έργο.
Λίγο αργότερα,
στο πλαίσιο του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας, αναλαμβάνει επιστημονικός
υπεύθυνος και συντονιστής του προγράμματος «Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη
Μέση Εκπαίδευση», επίσης με σημαντικό εκδοτικό έργο.
Το 1996
συνταξιοδοτείται από το Πανεπιστήμιο. Το 1999, για την προσφορά του στα κλασικά
γράμματα, εκδίδεται στη Γερμανία ο τιμητικός τόμος Ευφροσύνη. Το 2003 τιμάται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με τον
Ταξιάρχη του Φοίνικος, για την προσφορά του στα ελληνικά γράμματα και στον
πολιτισμό.
Το 2009,
ακαταπόνητος, δημοσιεύει τον πρώτο τόμο της μεταφρασμένης από τον ίδιο Ιλιάδας και τρία χρόνια αργότερα τον
δεύτερο. Ήταν νυμφευμένος με την Ανθή Τσαπούλη, με την οποία απέκτησαν δύο κόρες, την Εριφύλη και τη Νίκη.
